Gaston III de Fois-Bearn

Gaston III de Fois-X de Bearn (Ortès, lo 30 d'abriu de 1331 - lo 1 d'agost de 1391), conegut dab lo son subrenom Gaston Febus, que vadó comte de Fois, vescomte de Bearn, de Marsan, de Gavardan, de Nebosan, de Lautrèc e de l'Albigés, e coprinci laïc d'Andòrra. Qu'èra hilh de Gaston II de Fois-Bearn e d'Alienòr de Comenge.

Comte de Fois
Vescomte de Bearn

Senhor bearnés, que s'i escadó entà obtiéner la reconeishença e lo respècte de l'independéncia de Bearn peus reis de França e d'Anglatèrra e que bastí un sistèma d'alianças entà controlar los escambis economics enter los dus costats deus Pirenèus.

Biografia

Presa de Meus per Febus e lo Capdau de Buch

Sagèth de Gaston III de Fois-Bearn

Que vadó comte de Fois e vescomte de Bearn en 1343 au parat de la mort deu son pair en crotzada a Sevilha. N'avèva pas sonque 12 ans e la soa mair qu'assegurè la regença en lo bèth presentar dens las vilas de Bearn entà i arrecéber l'aumenatge deus sons subjèctes. Qu'eretava alavetz un territòri hèit de tròç de possessions esbarriscladas e, en mei d'aquò, divididas enter ua vassalitat virada sia de cap au rei de França (çò qui èra lo cas de Fois) sia de cap au rei d'Anglatèrra (aquò qu'èra lo cas de las soas tèrras gascoas) ; tot aquò au medish moment qui començava la Guèrra de Cent Ans (en 1347).

Estatua d'una representacion imaginària de Gaston Febus davant lo son castèth de Pau

Castèth de Montcada a Ortès, sede de la cort de Gaston Febus

Que sabó profieitar d'aquesta posicion en bèth desplegar talents diplomatics deus géncers ; en purmèras, quan lo rei de França e'u demandè lo son aumenatge, shens díser que non, qu'arresponó que Bearn n'èra pas devath la soa vassalitat, mes que'u calèva tornar presentar aquera demanda tau son país de Fois. Atau, en tot impausar la soa condicion, que deishava quauquarren a ganhar au rei de França (un miei aumenatge) e quauquarren a pèrder (aqueth miei aumenatge e lo risc de véder lo vescomte a passar deu costat anglés).

Per çò qui èra de la vassalitat bearnesa de cap a Anglatèrra, que sabó ganhar temps en purmèras en pretextant que non podèva pas arrecéber los messatgèrs deus Princi Negre, puish, quan non podó pas mei evitar de's presentar davant eth, qu'arreconegó la vassalitat de quauques uas de las soas possessions gascoas mes pas brica tà Bearn, en tot acceptar, totun, de tornar sus aquera posicion en cas qu'ua pròva de vassalitat passada e hosse portada. Au despieit qu'aquò e hore lo cas arron, aqueth jòc diplomatic doble e tenut qu'assegurè la reconeishença de l'independéncia de Bearn, concretizada dens l'Acte d'Independéncia de Bearn, signat lo 25 de seteme de 1347.

Marca Febus Me Fe suu castèth de Montanèr

Aquera pujada deu son poder, que contunhè dab los son hèits de guèrra : la soa victòria militara a Launac contra los Armanhacs lo 3 de deceme de 1362), la soa ajuda aus Cavaèrs Teutonics (1356) e lo sauvament de la daufina de França a Meus (1358).

Maridat dab Agnès de Navarra lo 3 d'agost de 1349, que l'acacè de la soa cort l'endedia de la neishença deu lor hilh shens la deishar emportar arren en pretextant que n'avossen pas pagat la dòt. Que's cred qu'aquò ho a l'origina deu drama d'Ortès quan Gaston Febus b'aucidè lo son hilh qui avèva ensajat de l'emposoar.

Febus dens ua illustracion deu son Libe de caça

Lo son regnat que ho entà Bearn un temps de patz (a l'empara de la Guèrra de Cent Ans) e de grana pression fiscau (l'istorian Pèir Tucoo-Chala que soslinha que Gaston Febus non s'estimava pas la pena capitau per'mor los morts non pagan pas cap impòsts) qui permetó la construccion d'ua cadena de castèths e de hortalessas (mantun que pòrta enqüèra la mencion "Febus me fe" talhada en las lors pèiras); enter los castèths febusians que podem mentàver : Pau, Ortès (ne demora pas sonque la tor Montcada), Bètlòc, Morlana, Montanèr e, en dehòra de Bearn, Lorda, Mauvesin, l'ancian Castèth de Maseras e lo castèth de Fois.

Que's morí d'un còp de sang arron ua caça de l'ors a l'Espitau d'Orion (près de Sauvatèrra) lo 1 d'agost de 1391.

La soa vita e l'esplendor de la soa cort que hon descrivudas en detalh e dab admiracion peu cronicaire picard Jean Froissart qui servira de hont d'inspiracion tau roman d'Alexandre Dumas Monseigneur Gaston Phoebus.

Eretèrs

• Gaston de Fois-Bearn: eretèr legitim mes mort, aucit peu son pair segon la legenda.
• Hilhs neishuts illegitims dab Caterina de Ravat:
  • Garcia de Bearn: vescomte d'Aussau.
  • Peranudet de Bearn: mort joen.
  • Bernat de Bearn: fondator de l'Ostau de Medinacelli .
  • Joan de Bearn: mort durant lo Bal deus Ardents.

Òbra literària

Que ho tanben escrivan de lenga francesa e occitana (autor de poesias occitanas e de dus libes en francés: un libe de caça e un aute de pregària). Com mecènas que ho protector e amic deus màgers compositors de musica deu son temps (los compositors de l'Ars Subtilior) e que li devem la comanda d'arreviradas de libes en occitan com, per exemple, lo tractat cirurgicau deu mètge arabi Albucassis.

Gaston III dens l'art e l'istòria

• Chroniques de Jean Froissart
• Monseigneur Gaston Phoebus, roman d'Alexandre Dumas.
• Gaston Febus, tragèdia de Miquèu de Camelat.
• Gaston Phébus, Le Lion des Pyrénées ("Gaston Febus, Lo Leon deus Pirenèus"), seria de television de 1978.

Precedit per Gaston II

comte de Fois vescomte de Bearn Coprinci d'Andòrra

Seguit per Matèu