Castèth de Montcada
Lo castèth de Montcada (tanben aperat Tor de Montcada per'mor d'estar la sola partida remandenta deu castèth) qu'èra lo castèth dehensiu d'Ortès a l'Etat Mejana. La soa istòria b'ei ligada au sovier deu sénher sobeiran de Bearn Gaston Febus.
 | |||
  | |||
| Donadas | |||
|---|---|---|---|
| Tipe | Castèl | ||
| Localizacion geografica | |||
| Estat | França | ||
| Division territoriala francesa | França metropolitana | ||
| Region francesa | Nòva Aquitània | ||
| Departament | Pirenèus Atlantics | ||
| Arrondiment francés | arrondiment de Pau | ||
| Canton francés | Canton d'Ortès | ||
| Comuna francesa | Ortès | ||
 | |||
| monument istoric catalogat (1840) monument istoric inscrit (1992) monument istoric catalogat (1995) Casas deus famós | |||
| |||
Fondacion e descripcion modificar
Qu'èra ua hortalessa en fòrma d'espirau dab un varat pavimentat (qui's pòt enqüèra véder uei lo dia). Lo lòc que ho hortificat de longas abans que lo vescomte Gaston VII de Bearn (lo darrèr deus Montcada) e bastisse la soa tor pentagonau. Gaston Febus qu'acabè çò qui hore la soa residéncia principau en bèth bastir ua tor au portau (aperada tor de la capèra) e en hasent pujar la tor pentagonau hèra mei haut (dab un solèr en mei deus sons qu'ostendeish uei lo dia).
Gaston Febus qu'i horní uns deus purmèrs canons de l'istòria militara occidentau.
Deu temps deus vescomtes de Bearn, la tor qu'èra desprovesida de nat pòrta exteriora. Tant per tant si lo purmèr solèr qu'èra traucat de faussas arquèras, tròp hautas tà que s'i podosse lançar cap sageta (au mens desempuish lo nivèu reau deu sòu e shens l'ajuda de nada escala). Òm i entrava au nivèu deu dusau solèr per ua pòrta qui's trobava au nivèu equivalent deu tresau solèr deus bastiments uei avalits (lo horat d'aquesta pòrta que demora badant suu vueit).
Lo castèth de Febus: la glòria e lo drama modificar
Un còp acabat per Gaston Febus, que demorè un chic estret e totun de mau agrandir en rason de las especificitats deu lòc, çò qui'n testimoniè Jean Froissart qui, òste privilegiat de Gaston Febus, e avó totun d'estar aubergat en vila.
La Tor de la Capèra, batejada atau per'mor sacessar aquesth bastiement religiós, que ho tanben l'apatament de la pupilla de Gaston Febus : Joana de Bolonha.
Qu'ei au castèth de Montcada qui Gaston Febus e's guardava lo son tresaur, frut de la soa diplomacia, de la soa fiscalitat e deu son hèits de guèrra.
La soa cort de Montcada qu'i vedó a passar los grans esperits deu son temps e que ho un deus lòcs màgers deu desenvolopament de la musica de la fin deu sègle XIV (l'ars subtilior). Que vedó tanben a escàde's los eveniments qui mièn Bearn de cap a l'independéncia e a la sobeiranetat.
Lo castèth de Montcada qu'ei tanben lo lòc d'on Gaston Febus acacè la soa molhèr Agnès de Navarra e on aucidó lo son hilh qui aurè ensajat de l'emposoar, e tanben après qu'aqueste e arrefusèsse de parlar e de s'alimentar.
La decadéncia modificar
Lo castèth de Montcada, vodat a ua mission mei militara que non pas politica dab la mudança de la capitala de Bearn d'Ortès a Pau, que ho incendiat durant las guèrras de religion.
Proprietat deu rei, que ho venut e crompat per la vila en 1740.
Que ho après utilizat com pèirera entà bastir los ostaus deu borg Moncada, mei que mei durant le Revolucion Francesa. Per peguessa e vici, un soler qui caperava la tor que ho avalit.
Au sègle XIX la tor, qui èra ua de las darrèras partidas qui demorava, que ho emparada per la ciutat d'Ortès. Lo cap de la tor que ho tornat ondrar e delimitar e ua pòrta que ho traucada ; fin finau, au sègle XX, taulèrs e un tèit que hon hornits. Au cors de las annadas 1960 lo varat que ho netejat e vueitat mercés a la creacion d'un aigau. Recèrcas arqueologicas miadas a la fin de las annadas 1970 que musichèn que la cort qu'èra pavimentada.
Uei, la tor Montcada que domina tostemps la capitala bearnesa de Febus.
1921, lo Felibritge modificar
L'Escòla Gaston Febus, la mantenença felibrenca de Bearn fondada en 1896, qu'organizè ua amassada a Ortès e ua hèsta au castèth de Moncada.
Galeria modificar
-
Punta deu pentagòn de la tor Montcada -
Arquèra de çò qui demora de las muralhas -
Varat empeirat -
