Codonhièr

Cydonia oblonga

Codonhièr (aspècte general).

Classificacion

Règne	Plantae
Reng de precisar	Angiospèrmas
Reng de precisar	Mesangiospermae
Reng de precisar	Dicotiledònas veraias
Reng de precisar	Gunneridae
Reng de precisar	Pentapetalae
Reng de precisar	Rosidèas
Reng de precisar	Fabidèas
Òrdre	Rosales
Familha	Rosaceae
Sosfamilha	Maloideae
Tribú	Maleae

Genre

Cydonia
Mill., 1768

Nom binominal

Cydonia oblonga
Mill., 1768

Lo Codonhièr (Cydonia oblonga) es una espècia d'arbusts o d'arbrilhons de la familha de las Rosacèas originàrias de las regions temperadas del Caucàs e d'Iran. Los fruchs son los codonhs. Es l'unic representant del genre Cydonia.

Lo genre èra ancianament compausat de quatre autras espècias uèi destriadas dins dos autres genres: Pseudocydonia (coma lo codonhièr de China, Pseudocydonia sinensis) e Chaenomeles amb que se lo confond sovent.

Etimologia e dénominations

Lo latin imperial lo designa cotōneum el meteis venent benlèu del grèc κυδώνιον [μῆλον kydonion] (mêlon) « poma de Kydonia »  o poma de La Canèa, en Creta.

Lo nom scientific del genre, Cydonia, atribuit al codonhièr pel botanista escocés Philip Miller en 1768, es tanben bastit sus κυδώνια (Kydonia), « La Canèa ».

Descripcion

Flors.

Lo codonièr es un arbrilhon de fuèlhas caducas, mesurant 5 a 8 m de naut e 4 a 6 m de larg. Las ramas jovas son tornementats.

Las fuèlhas son altèrnas, simplas, de 6 a 11 cm de long, de bòrd pubescent.

Las flors de cinc petals blanc-rosat an 4 a 5 cm de diamètre.

Fruch

Un codonh.

Cosin del pomièr e del perièr, lo codonhièr forma coma eles de fruchs de granas, los codonhs. Los fruchs immaturs son verds e cotonoses en superfícia. Gaireben totas las varietats pèrdon aquel vela cotonós abans la fin de la davalada lo fruch cambia de color e ven jaune daurat quand matur. Pirifòrms o malifòrms, voluminoses e fòrça odorants, los codonhs mesuran de 7 a 12 cm de long sus 6 a 9 cm de larg.

Lo codonh esun fruch comestible a la base de fòrça preparacions (confitura, compòta, fruch confit...).

Istòria

Codonhs per Francisco de Zurbarán.

lo codonh.

Lo codonhièrs es originari de las regions del Caucàs e del nòrd de l'Iran. Unes espandisson son airal d'origina al Turquestan e a l'Arabia saudita. I a pas de documentacions arqueobotanicas sus la cultura d'aquel fruchièr. Mas, las fonts literàrias semblan indicar que seriá arribat dins las regions mediterranèas pas qu'a l'epòca classica.

Lo fruch èra conegut dels Acadians e se pensa que la cultura del codonh auriá precedat aquela de la poma. Fòrça tèxtes ancians, coma lo Cantic dels cantics, evocant la poma poirián èsser en realitat relatius al codonh.

Pels Grècs ancians, lo codonh èra una ofèrta rituala fach pels maridatges, que seriá vengut del Levant amb Afrodita e demorèt sacrat per ela qu'èra estat ofèrta per Paris. Plutarc conta qu'una promesa grèga rosegava un codonh per perfumar son baisar abans de l'intrada dins la cambra nupciala, « per que lo primièr salut siá ni desagrable, ni desplasent ». Es per tres codonhs d'aur qu'Atalant s'arrèsta dins sa corsa.

Los Romans taben utilizavan lo codonh, lo libre de cosina romana d'Apicius dona de receptas d'olada de codonh amb de mèl, e prepausa tanben una mescla, inabituala per nosaltre, amb de pòrres. Plini lo Vièlh menciona quatre varietats e dona lor usatge.

Distribucion e abitat

Lo codonièr es originari de las regions temperadas anant de la mar Caspiana cap a la mar Negra: Iran, Armenia, Azerbaitjan, Russia Caucasiana, Turcmenistan.

S'installèt en Occitània ont se trapa dins las baranhas e sus la broas dels rius. Es cultivat dins de nombrosas regions temperadas del mond.

Cultura

Flors e fuèlhas.

Lo codonh es rustic e demanda un periòde de freg (al dejós de 7 ° C) per florir coma cal. L'arbre es autofertil pasmens lo rendement serà melhor per una fecondacion crosada.

La maturitat complèta del codonh demanda un clima de long periòde de calor (Portugal, Grècia...). Pòt alara se consomir crud. Sinon, los codonhs demoran durs, astringents e acids e pòdon èsser consomit pas qu'après coseson. Un metòde los daissava expausat a las geladas per que vengan mòl e levar un pauc de tanins.

Dins de regions de Gasconha, los codonièrs marcan las limitas dels terrens e sont presents dins las baranhas.

Lo codonhièr foguèt introduch dins lo Mond Novèl, mas es rare en America del Nòrd a causa de sa sensibilitat al fuòc baterian. S'espandiguèt fòrça en Argentina, al Chili e en Uruguai.

• multiplicacion possibla per semanada o probainatge mas mai sovent en porreta a la fin de l'ivèrn seguit o non d'empèut
  
• cultivat en tija o en boisson amb una talha minima subretot per airejat lo centre de l'arbre
• culhida a la davalada e acaban la maturacion servats.

Principalas varietats

Las varietats de codonhs son departit en dos grops: Cydonia oblonga piriformis (en forma de pèra) e Cydonia oblonga maliformis (en forma de poma). Los mai espandit es:

• 'cognassier d'Angers' que 'Sydo'
  
• 'cognassier de Provence' que 'BA29'
  
• 'géant de Vranja'
  
• 'coing commun'
• 'coing champion'
• 'coing du Portugal'
• 'aromatnaya' o 'Krymsk' : novèla varietat de cort cicle de vegetacion podent arribar a maturitat complèta dins los climas mai caud, fruch jaune d'aur de perfum citronat e de gost pròche de l'ananàs, autofertil.

Utilizacion

Pasta de codonh.

Lo codonhièr produch un fruch jaune e odorant a maturitat: lo codonh. Se consomís mai sovent cuèch jos forma de geladèas, de confituras, de pastas de fruchs o de còcas.

Pòrta enpèut del perièr

Lo codonhièr es tanben utilizat coma pòrta empèut del perièr comun malgrar sa fòrta sensibilitat al fuòc bacteriann. L'inaptitud del perièr al brocatge classic e tanben l'eterogeneïtat e la tròp granda vigor dels perièrs francs menèrona a praticar d'empèuts sus codonhièr. Se creat per aquel usatge las varietats BA 29 t Sydo.

Malautiás

L'entomosporiòsi es una malautiá que provòca de tacas brunas o negras sus las fuèlhas e suls fruchs. Las fuèlhas e rams erbacèus son tanben atacadas per l'oïdium e los fruchs per la moniliòsi.

Parasits

Cydonia oblonga
Font: J. Daléchamps (1637).

Lo codonh es la cibla de larvas d'espècias de lepidoptèrs coma, Bucculatrix bechsteinella, Bucculatrix pomifoliella, Coleophora cerasivorella, Coleophora malivorella, Chloroclystis rectangulata e Operophtera brumata. Los fruchs son atacats per Cydia pomonella e Cydia molesta.

Vejatz tanben

Articles connèxes

• Codonhièr de China
• Codonhièr de Japon

Ligams extèrnes

• Referéncia Belles fleurs de France : Cydonia oblonga (fr)Modèl:Belles fleurs de France
• Referéncia Tela Botanica (France métro) : Cydonia Tourn. ex Mill. (fr)Referéncia Tela Botanica (França metropolitana) : Cydonia Tourn. ex Mill. (fr)
• Referéncias Tela Botanica (France métro) : Cydonia oblonga Mill., 1768 (fr)Referéncia Tela Botanica (França metropolitana) : Cydonia oblonga Mill., 1768 (fr)
• Referéncia INPN : Cydonia oblonga Mill., 1768 (+ statut + description) (fr)Referéncia INPN : Cydonia oblonga Mill., 1768 (+ estatut + descripcion) (fr)
• Referéncia ITIS : Cydonia Mill. (fr) (+ version anglaise (en))
• Referéncia ITIS : Cydonia oblonga Mill. (fr) (+ version anglaise (en))
• Referéncia NCBI : Cydonia (en)Referéncia NCBI : Cydonia (en)
• Referéncia NCBI : Cydonia oblonga (en)Referéncia NCBI : Cydonia oblonga (en)
• Referéncia GRIN : genre Cydonia Mill. (+liste d'espèces contenant des synonymes) (en)Referéncia GRIN : genre Cydonia Mill. (en)
• Referéncia GRIN : espèce Cydonia oblonga Mill. (en)Referéncia GRIN : espècia Cydonia oblonga Mill. (en)
• Referéncia BioLib : Cydonia oblonga Mill. (en)Referéncia BioLib : Cydonia oblonga Mill. (en)