Vath d'Aspa
Era Vath d'Aspa (var. non locau la Vau d'Aspa, la Val d'Aspa) o simplament Aspa qu'ei ua deras tres vaths bearnesas (Eras autas que son era vath d'Aussau e era vath de Varetons).
Geografia
modificarEra vath d'Aspa que's tròba en Haut Bearn. Que comunica dab Aragon peth pòrt deth Sompòrt. D'un punt de vista administratiu, uei eth dia, que hè partida deth departament deths Pirenèus Atlantics dera region d'Aquitània dera Republica Francesa.
Qu'ei traucada peth gave d'Aspa. Qu'acèssa ua partida deth Parc Nacionau deths Pirenèus, terrador deths ors bearnés.
Qu'ei partatjada enter eras 13 comunas seguentas (de capvath a capsús) : Escòt, Ardiòs e Ishèra, Sarrança, Bedós, Òussa, Aidius, Acós, Les e Atàs, Lescun, Cèta e Eigun, Eth Saut, Bòrça e Urdòs.
Eras vaths d'Aspa e d'Aussau que comunican peth còth de Maria Blanca. De cap tà Espanha : camins de montanha, camin de cap tà Compostèla, camin de hèr, rota... un laç qui a tostemps ligat tau un vertadèr pas. Era termièra d'Aspa e de Campfranc, luenh d'estar ermetica, qu'èra un lòc d'escambi, de comèrci. Que s'i parlava biarnés en Aspa e en Campfranc, eths archius que'n son eth testimòni.
Toponimia
modificarSegon Dauzat, Deslandes et Rostaing, era Vath d'Aspa que tira lo seu nom deu Gave d'Aspa [1].
Grosclaude que considèra era posicion dera equipa Dauzat non hè qu'arrecular eth problèma. Qu'ei era vath qui donè eth son nom au gave. Aspa ei pas un idronime, mès meilèu un oronime. Era vath d'Aspa que tira eth son nom de Aspa Luca, citada dens eth Itinerari d'Antonin qu'èra probablament Acós. Aspa qu'èra benlhèu era latinizacion deth mot « basco-aquitan » compausat de as « ròc » dab pe « en devath ». Era prononciacion qu'ei ['aspɔ] [2].
Istòria
modificarEra vath d'Aspa que ho despuish l'Atge Mejan un camin romieu de cap tà Espanha e tà Sant Jacmes de Compostèla. Ath sègle XIX que conegó ua activitat industriau mercés aras hargas bastidas a Urdòs per Frédéric d'Abel. Enas annadas navanta deth sègle XX, era vath d'Aspa que ho er'enjòc d'ua grana peleja ecologica contra era traucada deth tunèl deth Sompòrt.
Patrimòni
modificar- Hortalessa deth Portalet
- Lacs dera vath d'Aspa
- Animaus de Bòrça
- Santuari de Sarrança
- Circ de Lescun
Letras e arreproèrs
modificarEth poèta emblematic dera vath d'Aspa qu'ei de segur Ciprian Desporrins, originari d'Acós. Vastin Lespin, que nse bremba qu'en parlant d'eth, Xavièr Navarròt qu'escrivó :
Los aspés en corrent a l'armada
Se brombén de ton pair i de sa tripla espada
Aquesta citacion, autant com l'arreproèr : Aspés, cadun vau mei que tres, que bremban un duel deth sègle XVII on Pèir Desporrins, pair de Ciprian, vençó tres adversaris espanhòus.
