Traccion animala

La traccion animala es l'utilizacion d'animals domestics per l'Òme per:

• lo transpòrt de personas e de bens (veïcul ipomobil, carri, tirassa, bast, equitacion) ;
• las òbras agricòlas, per exemple la laurada, o lo trabalh del sol sens capvirament segon los principis de l'agroecologia, l'entreten de las culturas (deserbatge) e la culhida;
• la guèrra;
• d’òbras industrialas (mòure de maquinas coma la posaraca, lo tron o truèlh d’òli, treprjada, manètge);
• l’espòrt e los lésers amb concors e corregudas d'atelatges.

Truèlh de traccion animala d'una anciana peirièra (Châtillon, França).

Aquestes animals son los animals de tira. Los òme pòdon n’encavalar unes, los cargar, o los arnescar.

Animals de tira comuns

• Lo caval e la traccion ipomobila, attelatge, caval de tira, equitacion,
• Lo mul es un bon intermediari entre lo caval e l'ase. Mai actiu e poderós que l'ase, camina aisidament en terren malaisit. Aqueste le compromés ideal en region seca que per un mèsme pes e òbra consomís 20 a 30 % de noiritura en mens. Pasmens es gaireben pas capable de se reproduire e son education a vegada malaisida e deu començar sus d’animals joves.
• L'ase es mai pichon que fòrça animals de tira. Compensa sa fòrça de traccion mens importanta per fòrça autres avantatges. Consomís mens de noiritura e pòt valorizar de pasturas rufas coma de fuèlhas, passa mai aisidament dins de luòcs exigús coma las sèrras o las laissas, a un comportament mens emotiu qu'un caval, es plan rustic dins las zonas secas, e sa talha pichona ne fa un animal de talha umana mens impressionant.
• Lo buòu (taure castrat) es un animal de tira interessant. Desvelopa une fòrça de traccion importante e es resistant a l'esfòrt. S'es mai lent que lo caval, permet un contraròtle melhor de la maquina e minimiza fòrça lo risc d'accident. La possibilitat de valorisar la carn bovina en fin de carrièra es un atot dins los païses ont la carn de caval es pauc consomida. La vaca pòt tanben ofrir una alternativa de tria. Pòt donar en mai de son trabalh de lach e de vedèls per prene la seguida. Mas, sa poténcia de trabalh es mendre qu’aquesta d'un buòu e a de besonhs alimentaris superiors.
• Lo zebú.
• Lo dromadari es un animal de bast e de motar privilegiat dins sa zona d’espandiment. Provesís als nomads que l'utilizan lo lach, vianda e lo pel pel tissatge e se contenta d'una noiritura paura dins las zonas aridas.
• Lo camèl.
• L'elefant.
• Lo rèn.
• Lo can d'atelatge.

Istòria

L'utilizacion de l'energia animala se faguèt pas en mèsme temps que sa domesticacion. S’estima que l'òme a comencèt a atelar de bovids a d’araires o de veïculs de ròdas pendent lo millenari IV AbC. Aquestas tecnicas inventadas dins l'ancian creissent fertil o en Ucraïna ont per enseguida coneguèt un desvelopament mondial.

Dins los païses industrializats, l'utilizacion dels animals de tira mermèt fòrça dempuèi la fin de la Segonda Guèrra mondiala amb lo desvelopament de la mecanizacion (motor de combustion intèrne e electricitat), e garda una plaça marginala dins lo torisme.

Pasmens, la traccion animala garda tota son importança en Africa subsahariana ont se desvelopa.

Economia

Trabalhl del sol amb buòus de tira en Zambia.

Sul plan internacional, al vejaire de l'agricultor e de son esplech de trabalh, l'usatge dels animals de tira demora majoritari: segon la FAO, sus 1,3 miliard d’agricultors al mond, 430 milions utilizan la traccion animala e la fertilizacion animala (e près de 30 milions cultivan dins l’encastre del trio mecanizacion / intrants sintetics / irrigacion ; lo rèste, es a dire près de 1 miliard, cultiva a la man).

Dins los païses industrializats, la jornalista Corinne Smith relèva un cèrt retorn d’animals de tira per de multiples usatges: « Diferentas vilas e vilatges se son lançats dins l'experiéncia concluanta del remplaçament dels polluents e brusents espleches municipals pel pasible caval de tira. » La jornalista cita la vila de Trouville per recampar de veire, la vila de Saint-Pierre-sur-Dives per menar los escolans, las vilas de Peitièrs, Nantas, Pfaffenhoffen, París (Bosc de Vincenas) per l'entretenir los espacis verds. Aqueste leugier retorn se vei tanben dins lo monde agricòl.

Utilizacion d'esplech modèrnes per l'agricultura en traccion animala.

Los usatgièrs d’aquestes tipe d'espleches son, en França, subretot d’otalencs e de viticultors que vòlon gardar los autonomia e tornar descobrir lo saber fae non industrial e non marcands. Mas la tracion animala dispausa tanben fòrça avantatge al respècte del tractor:

• fèble atapiment del sol;
• possibilitat de dintrar dins una parcèla encara umida sens fae de degalhs, donc espandiment de la sason de cultura;
• granda maniabilitat dins los luòcs exigús coma las laissas;
• possibilitat d'intervenir sus una cultura plan espelida très sens damtjar la cultura al contrariment de las ròdas d'un tractor;
• abséncia de pollution, çò que pòt èsser util per un trabalh sota sèrra;
• independéncia energetica;
• produccion de fems per fertilizar las tèrras;
• fèble cost d'investiment, çò que limita lo recors a l'emprunt;
• agradable d’utilizar qu’i a pas de bruch de motor ni de gas d'escapaments, l’aisina passa davant e pas besonh de se virar per ver lo trabalh (torticòli), e se trabalha amb un èsser vivent çò qu’es font d'espelida e de valorizacion del trabalh.

Mas aquestes avantatges s'acompanhan tanben de constrenchas suplementàrias:

• besonh de s'ocupar de contunh de l'animal e de lo noirir;
• risc qu'il se nafre e pòsca pas pus trabalhar, donc los agricultors an sovent mai d’una bèstias, çò qu’es tanben melhor per eles per que se sentiscan mens sols;
• mendre velocitat e fòrça de traccion, çò qu’es pas bon per las grandas superfàcias;
• pas de presa de fòrça çò que complica l'utilizacion d'esplechs rotatius.

A Madagascar (qsegonda mitat del sègle XX) se desvelopa per crosament una novèla raça de bovid devent èsser utilizada tanben coma animal de tira. se nomena renitelo. L'utilizacion del carri de buòu al centre d’aqueste païs èra encara plan popular a la fin de las annadas 1980.

Los animaux de tira son encara largament utilizats dins unes païses africans. Son per exemple de bovins que sont utilizats per la laurada e dins una mendre mesura le sarclatge, lo cauçatge e lo transpòrt per carris, son ases. La traccion animala se desvelopa dins una vasta partida de l'Africa subsahariana ont se substituís al trabalh manual. Atal, los animals son utilizats pel transpòrt en zonas aridas e la preparacion somari de las tèrras en zonas mièjaridas. La traccion animala s'installa tanben fòrça dins les zonas subumidas ont las culturas annalas coma lo coton, lo maniòc, lo ris e lo malh sont possiblas, mas es tanben presenta dins las zonas mai montanhosas, coma dins las montanhas etiopianas ont es milenària.

Maquinas

Fòrça poses, d'installacions d'irrigation, de truèlhs e d'usinas (fargas, premsas, etc.) utilizèron la fòrça animala. L'utilizacion del caval dins las minas foguèt tanben importanta de la segonda mitat del sègle XIX. las annadas 1950 dins totes los païses que practican l'extraccion del carbon.

Atelatges

Buòus jonchs per un jog de banas.

L'utilizacion d'animals de tira demanda mai sovent la creacion d'un equipament de ligar, l'atelatge, permetent a l'animal de tractar una carga, sens se nafrar. Mai ancian sistèma seriá lo jo de banas, ont dins l'Egipte antica, una barra de fusta èra plaçada entre las banas d'un bovid. Amb lo temps, la barra de fusta es escultada per s'adaptar melhor a la morfologia de l'animal e de traucs son realizats per i far passar los ligams de cuer permetent la traccion de la carga.

Laurada de quatre amb un jog de garròt, de Rudolf Koller (1868).

Lo jo de garròt es una evolution del jo de banas que permet l'utilizacion d'animals sens banas o que la forma de las banas permet pas l’utilizacion de jo de banas. Consistís en una barra de fusta pausada sul garròt, amb un ligam passant al dessús de las espatlas e prenent pièja sus la caissa toracica. Lo problèma del jo de garròt es qu'espotís lo col de l'animal, l'empachant d'utilizar tota sa fòrça.

Los jos s'utilizan exclusivament amb d’animal avent lo col dins la mèsma linha qu’aqueste de la colomna vertebrala, çò qu’es pas lo cas del caval. Es atal qu'es creat çò que se nomena l'atelatge antic, que consistís en una larga benda en cuer plaçada sus la caissa toracica, la bricòla. Aquesta benda es enseguida ligada a una barra de fusta pausada sul garròt. Atal l'animal tracta la carga en comprimissent son pitre. Lo problèma es qu’aqueste atelatge es pas pro sficaç, qu’espotís lo pitre de l'animal, çò que l'empacha de respirar coma cal e alentís donc son anar.

Pels cavals, lo colar d'espatlas, conegut a partir del sègle I, mas que s’espandís sonque a partir del XI, permetava una transmission melhora de la poténcia del caval e fasent d’empachament a sa respiration.

Cheyènas utilizant le travois sur un cheval.

Lo travois es un autre tipe d'atelatge que se pòt utilizar sul caval, mas tanben sul can. Utilizat pels Indian d'America, consistís en doas barras de fusta repausant suls flancs de l'animal. Los dos tèrmes superiors son ligats, alara qu’aquestes inferiors repausan sul sol. Son avantatge es que ne comprima pas lo pitre de l'animal.

Sènhs e condicions de vida

Entreten de la pèl d'un elefant.

Los animals de tira fan en principi regularament l'objècte de suènhs.

Desplaçaments

Ancian panèl rotièr italian.

Los desplaçaments d'atelatges sus la via publica son reglamentats dins fòrça de païses.

Vejatz tanben

Articles connèxes

• Traccion ipomobila
• Traccion bovina
• Bèstia de bast

Bibliografia

• Histoire générale des techniques - Des origines au XVe siècle dans le chapitre 5 à la section Les attelages, Maurice Daumas, ISBN: 2-13-047861-1.