Rwanda

Rwanda Repubulika y'u Rwanda République Rwandaise Republic of Rwanda
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
(Detalhs) (Detalhs)
Devisa nacionala : Ubumwe, Umurimo, Gukunda Igihugu
Imne nacional : {{{imne}}}
Lengas oficialas	anglés, francés, kinyarwanda
Capitala populacion (an)	Kigali 656 153abitants (2003)
Superfícia	26 338 km²
Populacion Densitat	10 186 063 (2008) 343 ab./km²
Independéncia - Jorn	(de Belgica) 1 de julhet de 1962
Moneda	Franc de Rwanda
Ora	UTC +2
Imne nacional	Rwanda rwacu
Còde telefonic	+ 250

Rwanda es un país d'Africa qu'a pas cap de frontièra maritima. Confronta Oganda al nòrd, Tanzania a l'èst, Burundi al sud, e la Republica Democratica de Còngo a l'oèst. Sa capitala es Kigali.

Lo gentilici es rwandés -esa.

Geografia

Clima

Clima de Rwanda.

Rwanda a un clima de tipe tropicau e subtropicau moderat per leis efiechs de l'altitud. I a donc de sasons eissuchas e umidas mai la temperatura mejana es de l'òrdre de 15-16 °C dins lei regions occidentalas. Lei regions autas son pus frejas. Lei secaressas caudas son raras e de gelades son possiblas dins lei zònas pus autas.

Istòria

Periòde precoloniau

Lei migracions a l'origina dau poblament de Rwanda

Lei traças pus ancianas de preséncia umana descubèrtas sus lo territòri rwandés per leis arqueològs datan dau sègle XI av. JC. Lei desvolopaments de la metallurgia dau fèrre e de l'agricultura se debanèron dins lo corrent dau millenari I av. JC. Foguèron favorizats per una tiera de migracions de populacions originàrias dau nòrd segon un procès mau conegut que durèt dau sègle VIII av. JC au sègle XIV ap. JC. En Rwanda, lei dos actors principaus ne foguèron lei Hutus e lei Tutsis. Lei premiers arribèron dins la region entre lei sègles V e XI ap. JC. Creèron una societat agricòla e eissartèron pauc a pauc la seuva primitiva. Aquò favorizèt la formacion de pasturgatges qu'atirèron de pòbles de norriguiers coma lei Tutsis que s'intallèron dins la region a partir dau sègle XIV. Gràcias au prestigi liat a la possession de tropèus, lei Tutsis venguèron pauc a pauc lo grop dominant.

L'origina dei Hutus pausa pauc de problemas que la màger part dei scientifics lei consideran coma un pòble banto. En revènge, aquela dei Tutsis, que parlan una lenga banto, es mau-segura. Semblan d'èsser eissits d'un pòble nilotic largament assimilats per lei populacions bantos installadas dins la region a son arribada a partir dau sègle XIV. D'estudis genetics publicats en 2004 semblan o confiermar.

Lo Reiaume de Rwanda

Africa Orientala vèrs 1875.

A partir dau sègle XVI, un reiaume, dirigit per de sobeirans dichs mwami, comencèt de se formar en Rwanda. Au sègle seguent, Ruganzu II Ndori (vèrs 1600-1623) ne renforcèt lei fondacions e lo transformèt en estat vertadier. A la fin dau sègle XVIII, Cyilima II Rujugira (vèrs 1770-1786) centralizèt lo reiaume e creèt una armada poderosa que li permetèt d'adoptar una politica d'expansion militara. Sei successors contunièron son òbra e Rwanda agantèt sei dimensions actualas dins lo corrent dau sègle XIX.

La monarquia rwandesa agantèt son apogèu durant lo rèine de Kigeli IV Rwabugiri (1853-1895) que menèt una tiera d'operacions militaras còntra sei vesins, reorganizèt l'adminstracion e afebliguèt lo poder dei clans que minava l'autoritat reiala. En 1878, acceptèt una dubertura limitada dau país ai marchands swahilis e recebèt un diplomata alemand a sa cort en 1894. Pasmens, a sa mòrt, un conflicte de succession entraïnèt l'assassinat de son successor, Mibambwe IV (1895-1896, e afebliguèt grèvament lo reiaume.

Periòde coloniau

Lo protectorat alemand

Afeblit per sei crisis intèrnas, Rwanda poguèt pas s'opausar ais incursions alemandas. En 1896, lo mwami Yuhi V (1896-1931) signèt un acòrd de protectorat e laissèt leis Alemands installar un pòste a Kigali (que venguèt oficialament una vila en 1907). Lei relacions ambé leis Alemands demorèron relativament bònas car lei colons se contentèron de dominar l'economia locala e intervenguèron gaire dins leis afaires intèrnes de Rwanda. En revènge, lei relacions foguèron pus marridas ambé lei missionaris fins a una intervencion deis autoritats colonialas que volián defugir una revòuta rwandesa.

Lo periòde bèlga

Lo periòde alemand durèt gaire car après la Premiera Guèrra Mondiala, Berlin perdiguèt totei sei colonias. Rwanda, reünit ambé Burundi, venguèt un mandat de la Societat dei Nacions que foguèt fisat a Belgica. Lei Bèlgas mantenguèron en plaça la monarquia rwandesa mai la privèron de la màger part de sei poders au profiech de l'aristocracia tutsi. Per justificar aquela situacion, lo poder coloniau depintèt lei Tutsis coma un pòble de conquistaires destinats a dirigir la region. Aquela propaganda acipèt la majoritat hutu que se raprochèt dei missionaris bèlgas, relativament autonòms a respèct deis autoritaris colonialas. Aquò accelerèt l'evangelizacion dau país e la Glèisa Catolica de Rwanda venguèt pauc a pauc un sostèn important dei revendicacions hutus.

A partir deis annadas 1950, l'afebliment bèlga liat a la Segonda Guèrra Mondiala entraïnèt de trèbols etnics dins lo país. Sostenguts per lo clergat catolic e per leis autoritats colonialas, lei Hutus poguèron fondar lo Partit de l'Emancipacion dau Pòble Hutu (Paremhutu). En 1959, a la mòrt dau rèi Mutara III (1931-1959), refusèron de reconóisser lo poder de Kigeli V (1959-1961) qu'èra estat impausat per lei clans tutsis. En 1960, d'eleccions permetèron a Grégoire Kayibanda (un Hutu) de venir cap dau govèrn. En genier de l'annada seguenta, proclamèt la Republica de Rwanda que sa creacion foguèt confiermada en setembre per referendum. Pasmens, aquò amaisèt pas lei violéncias entre Hutus e Tutsis e 150 000 Tutsis deguèron s'enfugir en Burundi de 1959 a 1964. Enterin, lo país èra tornat venir independent lo 1^èr de julhet de 1962.

Lo Rwanda contemporanèu

Lo periòde de Juvénal Habyarimana

Après 1964, leis afrontaments entre Hutus e Tutsis demeniguèron fins a la repression saunosa de l'insureccion dei Hutus de Burundi en 1972. Aquò entraïnèt tornarmai de violéncias urbanas còntra lei Tutsis. En 1973, aquelei trèbols entraïnèron un còp d'estat militar organizat per lo generau hutu Juvénal Habyarimana. Restabliguèt l'òrdre e fondèt un regime autoritari basat sus un partit unic dich Movement Revolucionari Nacionau per lo Desvolopament (MRND). Favorizèt lei Hutus e instaurèt de quòtas au sen de l'administracion per limitar l'influéncia dei Tutsis. En parallèl, sostenguèt l'oposicion hutu burundesa fins a sa presa dau poder en 1993.

Pasmens, a partir de 1990, deguèt faciar leis atacas d'una guerilha tutsi (lo Frònt Patriotic Rwandés, FPR) formada per de Tutsis refugiats en Oganda. Dirigida per Paul Kagame, ocupèt una partida dau nòrd dau país. Sostenguda per de tropas francesas e bèlgas, l'armada rwandesa capitèt de blocar lo FPR a l'eissida d'un conflicte saunós marcat per de chaples etnics menats per lei dos camps. En 1993, d'acòrds de patz foguèron signats a Arusha per reglar lo conflicte. Pasmens, foguèron refusats per d'extremistas hutus.

Lo genocidi

En abriu de 1994, un atemptat destruguèt l'avion transportant Juvénal Habyarimana e lo president burundés Cyprien Ntaryamira. Aquò entraïnèt un chaple generau dei populacions tutsis per de milícias « popularas » sostengudas e organizadas per una partida de l'elèit militar e politic hutu. D'abriu a julhet, entre 500 000 e 1 000 000 de Tutsis (e de Hutus moderats) foguèron executats entraïnant la fugida de dos milions d'abitants (principalament de Hutus) dins lei país vesins. Una intervencion militara francesa, de junh a aost, agravèt la situacion car alentiguèt l'avançada dau FPR e permetèt ai milícias hutus de contuniar sei chaples fins au mes de julhet.

Rwanda dempuei 1994

Dempuei la victòria dau FPR, Rwanda es dirigit per Paul Kagame. Son regime, dominat per de Tutsis, capitèt de restablir l'òrdre mai venguèt rapidament fòrça autoritari. En particular, sa temptativa de jutjar eu meteis leis autors dau genocidi entraïnèt una multiplicacion dei violacions dei Drechs de l'Òme e un engorjament dei presons. De mai, la vida politica es totalament contrarotlada per lo FPR e lei reeleccions successivas de Kagame son largament tacadas de fraudas massivas. Dins lo corrent deis annadas 2010, la situacion sembla pas de se melhorar ambé l'execucion d'opausants coma lo jornalista André Kagwa Rwisereka assassinat en junh de 2010.

Pasmens, en fòra de sei violéncias politicas, lo govèrn Kagame a capitat de restablir una certana patz dins lo país. Per aquò, en 1996, sostenguèt leis adversaris dei Hutus extremistas que s'èran enfugits en Zaire. Puei, a partir de 1998, l'armada rwandesa intervenguèt dirèctament en Republica Democratica de Còngo onte multipliquèt leis atrocitats e lei pilhatges. Dins aquò, après d'annadas de negociacions, lei grops hutus acceptèron d'arrestar lei combats en 2005. En parallèl d'aquela guèrra, lo sostèn de plusors balhaires de fons internacionaus permetèt au govèrn de restablir la situacion economica. Ansin, de 2001 a 2012, la creissença foguèt superiora a 8% e permetèt una reduccion dau taus de pauretat de 59% a 45% de la populacion. La demenicion deis ajudas internacionalas en 2012 sembla pas d'aver d'influéncias negativas sus aquela situacion.