Pañchatantra

Lo Pañchatantra (del sanscrit पंचतंत्र Paṃchataṃtra significant « Lo Libre d’instruccion en cinc partidas ») es un ancian recuèlh de contes e de faulas (benlèu lo mai ancian que demòra). Aquel libre escrich jos forma d’apològs contant l’istòria dels chacals Karataka (करतक) e Damanaka (दमनक).

Pagina del Pañchatantra.

Ilustracion d'una edicion siriana del Pañchatantra de 1354. Lo coninh engana lo rei dels elefants lo mostrant lo rebat de la Luna.

Manuscrich del tèxte castelhan Calila e Dimna (1251), basat sul Pancha-tantra.

Sa compilacion es tradicionalament atribuida a un brahman nomenat Vishnusharman (विष्णुषर्मन), qu l'auriá escrich al sègle V o VI, a la demanda d’un rajá, coma un guide de govèrn a destinacion dels princes.

Estructura de l'òbra

L’obratge, coma son nom l’indica, es compausat de cinc partidas tematics gropant los tèxtes:

• Mitrabhedha (मित्रभेध) , « La Pèrda dels amics » (22 istòrias)
• Mitralābha (मित्रलाभ), « L’Aquisicion dels amics » (7 istòrias)
• Suhṛda-bheda (सुह्ड़द- भेद), « Lo Conflicte dels amics » (17 istòrias)
• Vigraha (विग्रह), « La Separacion » (12 istòrias)
• Sandhi (सन्धि), « L’Union » (15 istòrias)

L'organizacion en cinc libres sembla indicar una causida conscienta puslèu qu’un compilacion de tèxtes amb lo temps, al contrari dels Jâtaka (जातक), reculhís de fablas bodistas mai ancians e mai nombroses. Abedos comportan de fablas metent en scèna d'animals de comportament antropomòrf.

A vegadas foguèt vist coma lo remanejament d’un tèxte del Cashmir, ara perdut, lo Tantrâkyayikâ (तन्त्राक्ययिका), que datariá del sègle IV o V.

Una traduccion en persan se faguèt amb apond d’una prefàcia d’Ali Ben Ach Chah al Farsi.

Extrach: L.X-F.02 - La Tartuga e los dos Gits:

Per un an de granda secada, de gits abandonèron un estanc que demoravan e s'anèron donar l'adieusiatz a una tartuga de lor amiga.

— Es pas sens pena qu nos alunham de vos, mas i siam obligats, e per çò qu'es de que nos prepausatz de vos menar, avèm una tròp loga tirada de far e podètz pas nos seguir perque que sabiatz pas volar; pasmens, se nos prometiatz de dire cap de mot en camin, vos portaram; mas encontraram de gents que vos parlaran e aquò será causa de vostra pèrda.

— Non, repondèt la tartuga, farai tot çò que vos plairà.

Alara los gits faguèron prendre a la tartuga un pichon pal pel mejan, que serrèt plan fòrt entre las seunas dents e, li recomandant enseguit de tenir fèrm, lo dos gits prenguèron lo pal cadun per un bot e levèron la tartuda d'aquela mena. Quand èran al dessús d'un vilatge, los abitants que los vegèron, espantats de la noveltat d'aquel espectacle, comencèron a cridar totes a l'encòp, çò que fasiá un carivari que la tartuga escotava amb impaciéncia. A la fin, podent pas mai gardar lo silenci, volguèt dire:

— Que los envejoses ajan los uèlhs crebats se pòdon pas regardar

Mas, del moment que dubriguèt la bòca, tombèt a tèrra e se tuèt.

Originas

Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !

Difusion de l'òbra e seguida

Dempuèi 570, l’emperaire persan Khosro I^èr envièt en Índia son primièr mètge Borzoyeh amb per mission de ne tornar une copia. Lo Pañchatantra foguèt alara tradusit en pehlvî, una lenga iraniana (avec apond d’una prefàcia d’Ali Ben Ach Chah al Farsi), puèi en arabi per l’escrivan persan Ibn al-Muqaffa vèrs 750 a partir d’una version en pehlvî uèi perduda jol nom de Kalîla wa Dimna, en Grèc medieval al sègle XI, en ebrieu per Rabbi Joël al sègle XII, en latin, vèrs 1263

Los contes s'espandiguèron tanben en China e dins l’Asia del Sud-Èst suls camins dels pelegrins bodhistas. Lo Pañchatantra coneguèt tanben d'adaptacions en la quite Índia, coma lo fòrt popular Itopadesha (हितोपदेष) e lo Pañchâkhyânoddhâra (पंचाख्ह्यानोद्धार), redigit al Goujerat pel monge jaina Meghavijaya vèrs 1660.

La version arabopersana: Lo Libre de Kalîla e Dimna

Los dos chacals, Kalîla e Dimna (derivé del sanscrit Karataka e Damanaka), eroís del promièr conte del primier libre, son a l’origina del titòl de la version arabopersana, Kalîla wa Dimna. Coma lo mòstra André Miquel, especialista e traductor de l'òbra en francés, foguèt un rei iranian del sègle VI qui envièt son mètge cercar lo libre en Índia. Aquela demanda mòsta lo succès ja important de recuèlh dins lo monde antic. La version Pelhvi es de segur compausada de fablas del recuèlh indian traducha mas tanben d'una prefàcia e de quelquas fablas qu'apareisson pas dins l'òbra originala. Es aquela version qu'Ibn al-Muqaffa, iranian nòble convertit tardièrament a l’Islam, utilisèt per sa version arabia. Aquí encara l'òbra es mai qu'una simpla traduccion. Atal l'autor o apond una novèla prefàcia e un capítol entièr e una fabla. Aquela version arabia foguèt lo passtge de l'òbra al monde occidental. Leu coneguèt un grand vam dins un monde arabi grandissenta e ferit de cultura antica..

Lo Kalîla wa Dimna foguèt de fòrt bèla mena enluminat. La primièra traduccion en francés es de abat Dubois.

Manuscrit persan datant de 1429, venent d'Erat, represant un chacal ensajant de far fugir un leon.

Se dins sa prefàcia del segon libre de Jean de La Fontaine fa referéncia a la faulas de Bidpai, los obratges qu'utilizèt èran en fach eissits de la version arabia.

Una font d'inspiracion per la literatura europèa mediévala e del sègle XVIII

Una version en castelhan (Calila y Dimna) se faguèt en 1251 jos la demanda d'Alphonse X lo Savi. Tradusit en 1278, per Joan de Capoá jol titre de Directorium Humanae Vitae, ragèt alara dins tot le monde occidental. Une traduccion latina se faguèt per Raimond de Besièrs e donada en 1313 a Felip IV de França per la dintrada en cavaleriá de son filh Loís, rei de Navara, que venguèt Loís X de França. Une version persana foguèt tradusida en francés per Gilbert Gaulmin sous un pseudonyme, en 1644. Lo Paire Poussines ne faguèt una autra traduccion en 1666. Pilpaï es sovent l’autor que s'atrubuís l'òbra en Euròpa a l'epòca de La Fontaine, alara que son existéncia ne soit pas avérée.

Lo Pañchatantra atal vertadièrament inspirèt de fòra autors coma Jean de La Fontaine, Marie de France o Grimm. Se pòt tanben sentir une filiacion amb le Roman de Rainal coma los fabliòts de l'Edat Majana.

Edicions e traduccions

Tèxtes en sanscrit

Edicions criticas

• (en) The Panchatantra: a collection of ancient Hindu tales, in the recension called Panchakhyanaka, and dated 1199 A.D., of the Jaina monk, Pūrṇabhadra, critically edited in the original Sanskrit (in Nâgarî letters, and, for the sake of beginners, with word-division); Johannes Hertel; 1908; ed: Harvard Oriental Series Vol. 11 en linha
• (fr) The Panchatantra-text of Pūrṇabhadra : critical introduction and list of variantsouvrage; Johannes Hertel; 1912; ed: Harvard Oriental Series Vol. 12 en linha
• (en) The Panchatantra-text of Pūrṇabhadra and its relation to texts of allied recensions as shown in parallel specimensouvrage; Johannes Hertel; 1912; ed: Harvard Oriental Series Vol. 13 en linha
• (en) The Panchatantra: a collection of ancient Hindu tales in its oldest recension, the Kashmirian, entitled Tantrakhyayikaouvrage; Johannes Hertel; 1915; ed: Harvard Oriental Series Volume 14; en linha
• (en) The Panchatantra Reconstructed (Vol.1: Text and Critical Apparatus, Vol.2: Introduction and Translation);Franklin Edgerton; 1924; ed: American Oriental Series Volumes 2–3ouvrage; New Haven, Connecticut

Autras

• (en)The Pañchatantraka of Vishṇusarman; Jâvjî Tukârâm; en linha; ed: Kāśīnātha Pāṇḍuraṅga Paraba; Google Books
• (en)Panchatantra with the commentary Abhinavarajalaxmi; Pandit Guru Prasad Shastri; 1935; ed: Bhargava Pustakalaya; Benares; Tèxte amb comentaris en Sanscrit

Traduccions en francés

• (fr) Pancatantra, traduit du sanskrit, introduction Louis Renou; Édouard Lancereau; 1965; col:Connaissance de l'orient; ed:Gallimard\Unesco
• (fr) Pantcha Tantraouvrage; abbé J-A Dubois; 1995; ed:Imprimerie Nationale
• (fr)Les Cinq Livres de la Sagesse - Pancatantra; Alain Porte; 2000; ed: Éditions Philippe Picquier

Traduccions en anglés

• (en)Kalila and Dimna or The Fables of Bidpai; Rev Wyndham Knatchbull; 1819; [1] Google BooksGoogle Books
• (en)The Anvari Suhaili; or the Lights of Canopus Being the Persian version of the Fables of Pilpay; or the Book Kalílah and Damnah rendered into Persian by Husain Vá'iz U'L-Káshifíouvrage; Edward B (transl.) Eastwick; 1854; ed: Stephen Austin, Bookseller to the East-India College [2]en linha
• (fr)The Anwar-I-Suhaili Or Lights of Canopus Commonly Known As Kalilah And Damnah Being An Adaptation By Mulla Husain Bin Ali Waiz-Al-Kashifi of The Fables of Bidapaiouvrage; Arthur N. (transl.) Wollaston;ed: W H Allen; London
• (fr)Kalilah and Dimnah or The Fables of Bidpai; Ion Keith Falconer; ed:Cambridge University Press; [3], reprinted by Philo Press, Amsterdam 1970
• (fr)The earliest English version of the Fables of Bidpai; Joseph Jacobs; 1888; Londres; [4] Google Books
• Tales Within Tales - adapted from the fables of Pilpai, Sir Arthur N Wollaston, John Murray, London 1909
• (en) The Lights of Canopus described by J V S Wilkinson; Wilkinson; 1930; ed: The Studio Limited; Londres
• (en)The Panchatantra; Arthur W. Ryder; 1925; ed: University of Chicago Press
• (en) Viṣṇu Śarma: The Panchatantra; Chandra Rajanouvrage; 1993; ed:Penguin Books; Londres
• (en)The Pancatantra: The Book of India's Folk Wisdom; Patrick Olivelle; 1997; ed:Oxford University Press
• (en) Panchatantra - A vivid retelling of India's most famous collection of fablesouvrage; Krishna Dharma; 2004; ed:Torchlight Publishing; Badger CA, USA
• (en)The Five Discourses on Worldly Wisdomouvrage; Patrick Olivelle; 2006; ed: Clay Sanskrit Library [5]
• (en) Kalila and Dimna, Fables of Friendship and Betrayal, Introduction by Doris Lessing, Postscript by Dr Christine van Ruymbeke; Ramsay Wood; 2008; ed:Saqi Books

Articles connèxes

• Esòp

Ligams extèrnes

• (fr)Lo Pañchatantra a la BnF

Tèxte integral

• (ar) Calila e Dimna, o fablas de Bidpai en arabi, precedadas d'un memòri sus l'origina d'aquel libre e sus las divèrsas traduccions que se fagaron en Orient, per Silvestre de Sacy, París, estampariá reiala 1816.
• (fr) Los contes e fablas indiana de Bidpai e de Lokman, traduchas d'Ali Tchelibi-Ben-Saleh, autor turc, per Antoine Galland, París, 1724
• (fr) Doas versions ebraïcas del libre de Kalilâh e Dimnâh, la primièra accompanhada d'una traduccion francesa, per Joseph Derenbourg, París, 1881
• (la) Directorium vitae humanae, alias Parabola antiquorum sapientum version latina de Joan de Capoa, París, 1887.