Occitans d'Argentina e d'Uruguai

La proximitat dab Espanha, las rotas comerciaus, las longas istòrias argentina e uruguaiana d'immigracion e la tradicion occitana d'emigracion qu'an amassat de d'òra ua importanta comunautat occitana en Argentina. Uei lo dia los libes telefonics e la toponimia argentins que muishan hèra de noms occitans, mei que mei de Bearn e de Gasconha (e sustot dens la Província de Buenos Aires), e aquesta comunautat qu'a provesit l'Arriu de la Plata e lo Còne Sud de mantuns ciutadans destacats : escrivans, òmis politics, jogadors de fotbòl e de rugbi, cantaires e quitament dus caps d'estat. L'emigracion occitana que coneguó duas honts màgers : Bearn e Roergue.

L'emigracion en Argentina

Argentina, e mei que mei Buenos Aires, que ho un país pro estremat de la rèsta deu mòn deu temps de la colonizacion espanhòla. Per'mor d'aquò, dinc a la segonda mieitat deu sègle XIXau, qu'èra chic poblada. Ua grana part deu país qu'èra designada com estant un èrm. En vertat qu'èra un immens territòri poblat d'indians nomadas, de bandolèrs, de traficants e de gauchos. Après de la caduda deu regim de Juan Manuel de Rosas qui avèva establit tractats dab los indians, los navèths govèrns que volón conquesir aqueth "èrm". Divèrsas operacions aperadas "Conquista al desierto" que tuén o qu'estremén los indians mei au sud. Que calèva alavetz poblar aqueth navèth territòri. Los governants com Domingo Faustino Sarmiento, miats per la loa hidança cèca en Euròpa, que regetavan la cultura argentina e que volèvan europeïzar lo país en mantuns biais. Atau, Sarmiento qu'importé immigrants, idèas, plans arquitecturaus (uei encara, de Buenos Aires a Jujuy que podem véder hèra de bastiments d'arquitectura francesa) e quitament passerons. Los immigrants qu'arribavan a Buenos Aires e que podèvan crompar tèrras a un hèra bon prètz e dab condicions de crèdit deu govèrn hèra avantatjosas. Qu'èra possible de'n crompar granas quantitats d'un còp, o chic a chic. En paucas annadas (las darrèras deu sègle XIX) lo país que multipliquè la soa populacion per quate. De segur, aquò que cambiè hèra la composicion deus pòbles argentin e uruguaian, puish qu'Uruguai be seguí la medisha politica. Los dus brius migratius roergàs e bearnés que hon diferents totun : lo purmèr puntuau e collectiu mentre qui lo segond e ho mei numerós, long, de contunh e individuau.

L'immigracion de Roergue

Clamenç Cabanetas

Qu'ei ligada au projècte d'un òmi, Clamenç Cabanetas qui hasó fortuna, qui crompè tèrras e que perpausè d'emigrar a ua comunautat roergassa durament tocada per la crisi economica. Que s'installèn a Pigüé (véder aqueth article per mei de detalhs sus l'emigracion roergassa) dens la província de Buenos Aires.

L'immigracion bearnesa

Lo tribalh deus Gaucho peu pintre d'orgina bearnesa Prilidiano Pueyrredon

Que i avó comerçants Bearnés a Buenos Aires despuish lo sègle XVIIIau. La familha Pueyrredon que'n ei un exemple representatiu. Com Bearn e practicava lo majoratge, los capdets que's podèvan considerar l'emigracion com ua oportunitat de las seriosas en lòc d'estar vailets, sordats o curats. La revolucion, seguida de la conscripcion, qu'encoratgè encara mei de bearnés a emigrar. Après, lo hèit d'aver parents acerà qu'èra un encoratjament mei, subertot quan las loas letras e contavan que dab tribalh be's podèva vàder propietari de hèra mei de terras que las mei granas expleitacions francesas. La novela de Miquèu de Camelat, "Lo de Lavedan" (deu son libe "Vita vitanta") que he un pertrèit realista de l'isolament deus immigrats en ua pampa qui, ad aquera epòca, n'avèva pas cap d'arbos e on òm demorava estremat hèra luenh de la vila e deu monde moderne e civilizat.

Au contra deus roergats, los bearnés qu'emigrèn chic a chic e non formèn pas vertaderament ua comunautat. La lenga que's perdó en ua generacion. Alèxi Peiret, totun, refugiat politic republican de 1848, qu'estampè los son "Contes Biarnés" en Argentina en se credent un deus darrèrs parla occitans en la soa edicion de 1870, e en bèth celebrar Mistral e lo Felibritge en la dusau edicion de 1890.

Uei lo dia, la toponimia de la Província de Buenos Aires que muisha mantuns toponims bearnés. L'exemple mei famós qu'ei la grana banlèga de Buenos Aires aperada Lanús e qui balhè los son nom a ua equipa de fotbòl de la màger: lo Club Atlético Lanús.

Aficha de la Pastorala de Monenh

En Bearn, duas pastoralas que tractèn lo tèma de l'Argentina e de l'emigracion: en 1997 la "Pastorala de Pueyrredon" a Lana en Varetons e, en 2006, la "Pastorala de Monenh, deu Bearn entà las Americas" escrivuda en bèth amassar ua garba de letras d'immigrats.

Los ciutadans illustres

Moris, Mauricio Birabent (Viravent en bearnés) un deus purmèrs musicians de rock autor de El oso e Ayer nomás (interpretat per Los Gatos Salvajes) ; qu'ei lo pair de lactor Antonio Birabent.
Antonio Birabent, musician e actor, hilh deu precedent.
Ipolit Bochard, provençau e corsari d'Argentina qui lutè per l'independéncia.
Adolfo Bioy Casares, escrivan bearnés de lenga espanhòu (dad Borges que cosignava deu son nom bearnés Domec en bèth formar l'autor fictiu Bustos Domec).
Amado Boudou, ministre d'economia.
Alfredo di Stéfano-Laulhèr, considerta com un deus mièlhers jogador de fotbòl deu sègle XX

Alfredo di Stéfano-Laulhèr
Isidòr Lucian deu Casse, "comte de Lautréamont", escrivan bigordan de lenga francesa vadut a Montevideo.
Carlos Gardel (Charles Gardés), tolosan, lo mei famós cantaire de tango.
Pau Grossac, escrivan tolosan de lenga espanhòu.
José Hernández, poèta argentin hilh d'ua cosia de Joan Martin Pueyrredon, e, adonc, d'origina bearnesa. Autor deu libe argentin mei famós : Martín Fierro, lo gaucho per excelléncia.
Ernesto Laclau, filosòf marxista.
Francés Lalana, cantaire de lenga francesa d'origina uruguaiana e bearnesa.
Alejandro Agustín Lanusse, militar, president de facto.
Félix Loustau, jogador de fotbòl de River Plate.
Martín Loustau : ministre de l'economia due purmèr govern de Cristina Fernández de Kirchner.
Alèxi Peiret, escrivan occitan de lenga bearnesa e engenhaire agronòm; qu'escrivó lo son libe Contes Biarnés, en la vila argentina de Concepción del Uruguay.
Joan Martin Pueyrredon, bearnés, purmèr cap d'Estat d'Argentina.
Prilidiano Pueyrredon, hilh de Joan Martin e pintre.
Agustin Pichòt, capdau de l'equipa argentina de rugbi de XV.
Juli Superviela, escrivan bearnés e uruguaian de lenga francesa.
Diego Godin, jogaire de fotbol Uruguaian d'origina Bearnés

Bibliografia

Bruneton Arianne, Chère père, tendre mère : Lettres de béarnais émigrés en Amérique du sud (XIXième siècle), Biarritz, J & D, 1995.

Peyret Alexis, Countes Biarnés, dusième ediciou, Pau, Felix Lajouane, 1890.

Sarramone Alberto, Bearneses, Gascones y otros franceses en la Pampa, Azul, Biblos Azul, 1994.

Béarnais dans la pampa, Biarritz, J & D, 1996.
Los abuelos bearneses y gascones, Azul, Biblos Azul, 2001.