Nòu Testament

Lo Nòu Testament (var. Nau Testament, Nuòu Testament), tanben Novèl Testament (Navèth Testament, Novèu Testament), o encara Testament Grèc, Escrituras grègas, es lo recuèlh dels libres de la Bíblia crestiana escrits après la naissença de Jèsus Crist. Aquel tèrme foguèt utilizat pels primièrs crestians per descriure la lor relacion amb Dieu (segon 2Co 3:6-15 e Ai 19:15-20), en fasent referéncia al "pacte novèl" entre Dieu e l'umanitat en oposicion al "pacte ancian" o "Ancian Testament", tractat amb lo pòble d'Israèl: Dieu, qu'als temps ancians aviá establit son aliança amb aquel pòble, faguèt una nòva e definitiva aliança amb l'umanitat entièra, mejanç son Filh, Jesus Crist, çò que, après aver anonciar la bona novèla de la salvacion, foguèt condemnat a morir sus la crotz e ressuscitèt lo tresen jorn..

A l'entorn d'aquela afirmacion fondamentala de la fe dels primièrs crestians nasquèt lo Nòu Testament o la Novèla Aliança, un recuèlh de vint-e-sèt escrits, redigits gaireben totes pendent la segonda mitat del sègle I.

Contèxte istoric

L'aparicion del cristianisme se la cal contextualizar dins d'una geografia, un temps istoric, una cultura, una economia e una politica plan precisa; lo biblista italian Romano Penna comença un de los sieus libres amb aquela frasa: "lo cristianisme nasquèt pas in vitro coma fruch artificial de laboratòri".En 1993 la Comission Biblica Ponteficala publiquèt lo document intitulat L'interpretacion de la Bíblia dins la Glèisa ont s'afirma qu'es pas simple concebre los fachs e paraulas que se tròban dins la Bíblia perque los lectors lors cal tornar enrè vint o trenta sègles. "La Paraula eternèla s'es encarnada dins una epòca istorica concrèta, en un mitan social e cultural plan determinats. Qui la vòl comprene, li cal la cercar umblament ailà ont se faguèt perceptibla".

Palestina al temps del Nòu Testament

L'empèri roman

Los eveniments ligats al Nòu Testament se debanèron sustot en Palestina, mas tanben dins autras regions vesinas de Mediterranèa, ont s'èra espandit lo cristianisme. Totes aqueles territòris se trobavan a l'epòca jos la dominacion roman.

Los romans avián format un empèri qu'aviá de semblanças amb l'empèri creat dins lo sègle IV AbC per Alexandre lo Grand e qu'amassava de territòris fòrça diferent. La cultura que distinguissiá l'empèri roman es lo resultat de l'union entre la pensada e las costumas grègas, d'un costat, e l'organizacion politica romana, de l'autre. La basa de l'empèri èran las vilas, ont i en abondança las bastissas publicas, luòcs de relacion e de vida sociala. Las comunicacions èran bonas, mercés a la seguretat de las rotas comercialas e als escambis de tota sòrta entre las diferentas regions de l'empèri. Las gents podavan se desplaçar a pè, e los mai rics e comerçants, en carris; èra tanben important lo transpòrt maritim.

La populacion de l'empèri èra repartida en tres categorias socialas: los patricians o de ciutadans romans de classa nauta, los plebèus, òmes liures de classa bassa, e los esclaus. Aqueles qu'avián la ciutadania romana avián drech a participar a l'eleccion de magistrats, pagavan pas impòstes e podián solament èsser jutjats pels tribunals romans; de mai, podián pas èsser condemnats a cèrtas penas infamantas, coma la flagellacion o la crucifixion. L'esclavatge èra un fach abitual dins tot l'empèri roman.

Al subjècte de l'aspècte religiós, dins l'empèri roman convivián tota mena de cultas, que la religion oficiala aguèt una fòrta influencia grèga. A costat de la religion oficiala, la religiositat populara aviá fòrça pes, se manifestant per la magia, la mascariá, la devinacion e d'autras manifestacions semblablas. Venent d'orient, los cultes secrèts reservats a unes iniciats (religions mistericas) la preséncia sociala aumentava. Un autre fach significatiu es que los emperaires avián començat a recebre d'onors divinas. Unes emperaires, coma Tibèri, Claudi o Vespasian, recebèron un culte un còp mòrts, mas d'autras, coma Caligula, Neron e subretot Domician, se faguèron adorar encara vivent e perseguiguèron durament aqules que, coma los crestians, lo negavan..

Lo domeni roman de Palestina

L'aucupacion romana de Palestina aviá començat en 63 AbC, amb la conquista de Jerusalèm per Pompeu, l'adversari politic de Juli Cesar.

Los romans avián laçat lo govèrn del país dins la mans de la dinastia erodiana. Eròdes lo Grand regnèt sus tota Palestina dempuèi 37 fins 4 AbC. Conscient que dependiá d'eles per manténer lo sieu poder, se mostrèt en tot moment amic dels romans e agissiá amb astúcia e abiletat.

Eròdes entreprenguèt lo bastiment de fòça òbras publicas. La mai grandiosa èra sens dobte lo restauracion del temple de Jerusalèm, que venguèt una de las bastissas mai monumentalas de la antiquitat; las òbras comencèron en 20 AbC e s'acabèron pas abans 62-64 ApC. Pasmens, Eròdes capitèt pas a ganhar la simpatia populara. Son origina non josieva (la siá familha èra originària d'Edom), sa complicitat totala amb los ocupants romans e son inclinacion per la cultura grèga, qu'en fòrça aspèctes contunhava d'èsser inacceptable pels josieus, faguèron que sempre demorèt mal vist per una granda partida de la populacion. Alara èran frequentas las revòltas contra el, qu'enfrentava amb una fòrta repression militar.

Quand Eròdes lo Grand moriguèt, los territòris que formavan son reialme foguèron divisats entre tres dels sieus filhs: a Arquelau de Judèa, Samària e Edòm; a Eròdes Antipas, Galilèa e Perèa, e a Felip los territòris al nòrd-èst de Jordan. Los dos primièrs son aqueles qu'an mai d'importança pel Nòu Testament.

Eròdes Antipas governèt Galilea fins a l'an 39 dC. Bastiguèt la vila de Tiberiàs e la faguèt capitala del sieu territòri. Segon los evangèlis, faguèt decapitar Joan Baptista, qu'aviá criticat sa relacion illegítima amb Erodias, e intervenguèt dins lo procès que condamnèt Jèsus a la mòrt.

Arquelau, el, contunhèt en Judèa l'actitud violenta del paire, e los josieus capitèron que l'emperaire roman August lo capvira de sa carga en 6 ApC. A partir d'alra, son territòri casèt jol contròtle dirècte dels romans, mejanç un governador, nomenat primièr prefècte e après un procurador, que s'ocupava de las questions mai importantas del legat de la província de Siria, demorant Antioquia. Los governadors demoravan a Cesarèa, sus la còsta mediterranèa, e se desplaçant a Jerusalèm per d'escasenças especialas. Mai sovent, respectavan l'autonomia dels josieus per las questions religiosas, mas controtlavan de près los aspèctes judiciaris e financièrs. La preséncia notòria de l'armada aviá una tòca dissuasiva pels ocupants romans. Lo governador de Judèa mai important pel Nòu Testament es Ponç Pilat, que la regissiá entre 26 e 36. Lo regim de prefèctes/procuradors contunhèt a Judèa fins a 66. sonque per un pichon interval, de 41 a 44, un autre membre de la familha erodiana, Eròdes Agripa, fellen de Eròdes lo Grand, governèt coma rei de la Palestina tota. Eròdes Agripa I se faguèt amic dels farisèus e inicièt las persecucions contra los crestians (Ac 12). Lo sieu filh Eròdes Agripa II serà mai tard rei dels territòris del nòrd-èst de Jordan, e pendent un temps aurà tanben lo contraròtle del temple de Jerusalèm. Dels governadors posteriors, lo Nòu Testament remembra Antoni Felix, contra qual Pau se deguèt defendre a Cesarèa (Ac 24:24), e Porci Fest, que convoquèt Pau a Roma per èsser jutjat coma ciutadan roman (Ac 24:27;Ac 25:1-32)

La pauca consideracion dels romans envèrs las leis e las costumas josievas alimentava lo malèsser e, per s'acabar per de movements de revòlta. En 66 èran en la guèrra dobèrta. Los josieus prenguèron Jerusalem e desfaguèron las legions romanas. La lucha durèt quatre ans; d'en primièr las operacions foguèron dirigidas per Vespasian, per la reconquista del territòri josieu, fins que en 69, proclamat emperaire, deguèt tornar a Roma. Lo sieu filh Tit lo succediguèt coma general en cap de l'armada en la lucha contra los josieus. L'estiu de 70, après un sètge long, los romans aclapèron Jerusalem e lo sieu temple.

Amb aquela destruccion, lo judaisme perdiá lo sieu centre e lo sieu ponch de referéncia; mas, malgrat tot, de pichons grops contunhèron encara la resisténcia contra los romans. Lo darrièr recapte de caire foguèt la fortalesa de Massada, situada sus un pic vertadièrament inaccessible près la Mar Mòrta. Mentretant, sembla que los crestians, que s'èran pas jonchs a la lucha contra los romans, s'èran retirats dins la vila de Pella, en Transjordania.

Se lo judaisme poguèt subreviure après lo desastre de 70, foguèt mercés subretot al grand nombre de josieus que se dispersèron per tot l'empèri roman, mas tanben dins la quita Palestina. Aqueles al cap d'aquela renovacion èran mai que tot de farisèus, que los lors adversaris màger en judaisme, los saducèus, avián desaparegut aviats per la catastròfa. Aital, lo judaisme gardèt dempuèi l'ora un ton plan farisèu e rabinic. La vila de Jamnia, foguèt lo ponch d'encontre dels mèstres de la Lei que donèron un vam fòrt a la reorganitzacion intèrna del judaisme; entre autre, a Jamnia se fixèt definitivament lo canon josieu dels libres biblics.

La societat josieva al sègle I

Situacion sociala e economica

L'activitat economica màger de Palestina al temps del Nòu Testament èra l'agricultura, que se practicava sustot a Galilèa, ont i aviá espandidas pro grandas de terrens fertils. Lo produch mai cultivat èran los grans. La region de Judèa, mens ben adaptada a la cultura de la tèrra, permetiá, mens que mai, l'elevatge. D'autras activitats caracteristicas de la Palestiniana del Modèl:Segle I èran la pesca e de mòde de trabalh artesanal.

A Jerusalèm la primièra font de riquesa èra lo temple. A l'escasença de las tres grandas fèstas de pelegrinatge, subretot Pascas, se concentravan dins la vila granda de multituds de gents que i pujavan per participar al culte del temple. A partir dels revenguts que supausava per Jerusalem aquela afluéncia de gents, totes los josieus, quitament los que vivián fòra de Palestina, èran obligats a pagar un tribut per sosténer lo culte del temple de Jerusalèm.

Lo comèrci terrèstre se fasiá mejan un malhum excellent de vias de comunicacion, que cobrissiá tot l'empèri. Sovent venán de caravanas de l'Orient amb de produchs destinats a Roma. Se manteniá tanben un comèrci exterior per via maritima. Lo pòrt mai important de Palestina èra aquel de Cesarèa. Palestina èra pas una region epecialament rica, e las unicas exportacions que se podiá permetre èran l'òli, las olivas e lo vin. Al subjècte del comèrci interior, i aviá un notable escambi comercial a l'entorn del lac de Tiberiàs; Jerusalèm possedissiá tanben d'installacions comercialas.

Prenent en compte las capacitats de l'epòca e lo nombre dels abitants (unes 750.000), Palestiniana èra pas dins de condicions de far trabalh e noirir totes, e lo caumatge èra un fenomèn ja present, se las òbras publicas, iniciadas per Erodes, avián palliat un pauc lo problèma. D'un autre costat, las condicions de vida èran pas brica facilas, perque, en mai de la penuira, caliá pagar de fòrts impòstes als romans o als sieus aliats, los sobirans de la dinastia eerodiana. Fòrça josieus deguèron emigrar a l'estrangièr per cercar una situacion melhora. Aquela problematica èra agravada pel fach que la proprietat de la tèrra èra pas gaire repartida, e en Galilèa i aviá grandas expleitacions concetradas en paucas mans, mèstres que demoravan sovent a l'estrangièr.

Al subjècte de la posicion socioeconomica de las gents, al nivèl mai naut i aviá una aristocràcia sacerdotal formada d'unas familhas que ne sortiá lo grand prèire. Aquelas familhas controtlavan las intradas del temple. Cal tanben comptar entre los rics de grands comerçants e proprietaris que se podavan permetre una vida comòda e uxosa. Un autre grop de gents que viviá amb una cèrta tranquillitat economica lo formavan los pichons comerçants, los artesans e un cèrt nombre de prèires.

A costat d'aquò, los paures constituissián un plan important de la societat. Entre aqueles èran los trabalhadors jornalièr, que quand ne trobavan per un jorn, recebián una paga que cobrissiá a pena los besonhs d'una familha pichona.

Fòrça personas devián viure coma mendicaires; la majoritat èran de cècs, garèls, o de malauts cronics, qu'èran impossible de trabalhar. I aviá tanben una bona quantitat de leprosos, qu'èran obligats a viure fòra dels nuclèus abitats e viure pas que d'almòinas. Totas aquelas gents èran situacion de marginalizacion, e pas sonque economicament, mas tanben sus l'aspècte social e religiós, perque aqueles qu'avián de mancas fisics o patissián de determinadas malautiás èran excluses de las sinagògas e del temple. Es dins aquel contèxte que cal situar los nombroses recits de miracles del Nòu Testament que Jèsus garís los malauts e los fa sortir de la situacion de discriminacion ont èran.

Vida familiala e sociala

L'estructura sociala de Palestina al sègle I es patriarcala. Lo paire es lo cap de familha; ten la responsabilitat de manténer la femna e enfants, e d'instruire aqueles de tot çò que la Lei comanda de complir.

Se maridar èra considerat coma un precèpte divin, donat pel Creador dempuèi las originas (Gn 1:28). La poligàmia èra permesa, mas èra pas brica frequenta. L'òme se maridava abitualament entre dètz-e-uèch e vint-e-quatre ans, e la femna entre dotze e catorze ans. L'òme aviá la possibilitat de divorciar, mas pas la femna. Mas, en la practica lo divòrci èra pauc frequenta, perque lo marit deviá donar a la femna repudiada la quantitat establida ja dins lo contracte matrimonial.

La posicion de la femna dins lo maridatge èra inferior a aquela del marit. La femna, en general, èra subordonada a l'òme dins totes los aspèctes. Levat unas excepcions, las femnas intervenián pas per res en la vida publica; podián pas far de testimòni dins un jutjament, ni participar de manièra activa al culte; al temple de Jerusalèm, podián solament dintrar dins lo nomenat atri de las femnas, e tanben dins las sinagògas i aviá un espaci especial per elas. Èran obligadas solament de complir los precèptes negatius de la Lei, mas pas los positius; tanpauc pas èran obligadas a l'estudi de la Lei, coma los òmes. Dins lo Nòu Testament i a fòrça elements que soslinhan una orientacion clara cap una valorizacion fòrça mai positiva de la femna, e lo meteis fach qu'un grop de femnas seguiguèsse Jèsus (Lc 8:1-3) contrasta fòrtament amb las costumas e lo mitan de l'epòca.

Un dels grops socials amb mai pes dins l'organizacion sociala del judaisme palestinan èran los prèires, qu'asseguravan lo culte del temple. Lo prestigi del grand prèire, cap del temple e del Sanedrin, lo organ maxim de govèrn pels josièus de pertot dins l'empèri roman, èra fòrça grand, mas lo sieu poder aviá mermat al respècte de las epòcas precedentas. Los autres prèires, qu'èran gropats en vint-e-quatre òrdes o de torns, vivián mai sovent fòra de Jerusalèm, e oficiavan al temple pas que dos còps l'an, segon lo torn, pendent una setmana.

Entre las gents, mas, avián una influéncia fòrça mai granda los mèstres de la Lei, los interprètas oficials de las Escrituras. Al temps del Nòu Testament, los mèstres de la Lei apertenián majoritàriament al grop dels farisèus, una de las doas grandas tendéncias dins lo judaisme de l'epòca, amb los saducèus.

Un autre movement mendre èra constituit dels zelòtas e sicaris, qu'admetián pas cap de autoritat levat la Lei e que volián expulsar los ocupants quitament utlizant la la violéncia. Un grop encara mai marginal èra aquel dels essenians, que a costat dels autres josieus formavan de comunautats que se comprometián a viure de biais fòrça estrict totes los comandaments de la Lei; la mai coneguda es aquela Qumran, près de la Mar Mòrta, vèrs 68 ApC.

Mitan religiós

Al temps del Nòu Testament, lo temple de Jerusalèm conservava l'importància fondamentala qu'aviá agut al cors de l'istòria d'Israèl. La bastissa del temple, amb las òbras començadas per Erodes, aviá estat doblat l'airal qu'ocupavan los atris e de bastissas annèxas, e èra estat enriquit amb tota mena de luxes. L'imatge qu'ofrissiá los passejaires cap a Jerusalèm èra impressionant. Los visitants, de luènh, podavan veire s'auçar la vila. Lo temple èra lo centre de la vida religiosa del pòble d'Israèl. La primièra comunautat crestiana de Jerusalèm, formada de crestians d'origina josieva, encara èra ligada a las originas del culte del temple. Participavan a la pregària (Ac 3:1), mas se desliguèron mai tard del temple e lo marginalièron coma luòc de pregària (Jn 4:23).

Avián tanben una granda importància dins la vida religiosa dels israelitas las sinagògas, qu'èran a l'encòp luòc de la pregària comunautari e de l'instruccion dins la Lei de Moïses. A l'epòca del Nòu Testament, totas las vilas e los pòbles avián la lor sinagòga. Dins las vilas grandas, ont la comunautat josieva èra mai nombrosa, n'i aviá mai d'una. La celebracion principala debanava lo dissabte, e èra centrada dins la lectura e l'explicacion de l'Escritura.

La vida religiosa dels josieus del Sègle I èra fòrça marcada justament per la celebracion setmanala del dissabte, pendent que se caliá observar un repaus gaireben absolut. Las prescripcions sus las activitats enebidas lo dissabte s'èran multiplicats, coma fruch de la preocupacion per una fidelitat absoluta a la volontat de Dieu. D'aquel biais, lo dissabte èra arribat a venir per fòrça en una carga malaisida de suportar. Jèsus s'opausèt amb sas accions e paraulas a l'esclavatge de la letra, e proclamèt qu'èra permés de far lo ben de dissabte, e que lo dissabte es per l'òme, e pas l'òme pel dissabte (Mc 2:27).

Pendent, las tres fèstas màger que totes los josieus devián celebrar, tant que possible, a Jerusalèm èran aquelas de Pascas, Pentacosta e Socòt. La mai importanta de totas èra Pascas, fèsta familiala en remembre de la desliurança d'Egipte. Lo moment central de la fèsta èra lo nomenat de la cena pascala, que se manjava un anhèl immolat al temple. Lo Nòu Testament establís una connexion estrecha entre Pascas e los actes salutoses de la mòrt e resurreccion de Jèsus; los evangèlis sinoptics presentan lo darrièra cena de Jèsus coma una cena pascala, e l'Evangèli segon Joan fa coincidir lo moment de la mòrt de Jèsus amb l'immolacion dels anhèls pascals al temple de Jerusalèm.

Las originas del cristianisme

Sus aquels fons istoric, social e religiós de la Palestiniana del Sègle I se produguèron los faches a l'origina al Nòu Testament.

Segon lo testimòni del quita Nòu Testament, Joan Baptista anoncièt al pòble d'Israèl que se convertiguèsse e se preparèsse per l'arribada del Reialme de Dieu. Pauc après, Jèsus de Nazaret comença a proclamar l'arribada d'aquel Reialme qu'esperavan. A partir d'alara percors tota la Galilèa, e tanben d'autres territòris prèps, en anonciant a totes aquela bona notícia. Son activitat màger se debana a l'entorn del lac de Tiberiàs, subretot Cafarnaom, son luòc abitual de residéncia.

Fòrça gents se sentiguèron atirats peels sieus ensenhaments e signes prodigiosos que fasiá (garicions e autres miracles). Al meteis temps, mas, Jèsus sofriguèt una fòrta oposicion de la part de las autoritats josievas e de membres dels grops mai observants, qu'acabèt codemant a èsser crucificat a Jerusalèm, pendent Pascas, entre los ans 30 e 33.

Del temps de son ministèri, Jèsus aviá format un grop de discípols que daissèron ostal e familha per lo seguir mentre qu'el predicava. Après la mòrt de Jèsus, de discípols faguèron lo testimòni de sa preséncia coma ressuscitat. Lo quita Jèsus lors apareguèt e comandèt la mission de contunhar l'anóncia de l'evangèli del Reialme pel mond entièrs.

Los discípols anèron proclamant pel mond que Dieu aviá ressuscitat Jèsus de Nazaret, e qu'el èra lo Messias qu'Israèl esperava, aquel que portava a l'umanitat entièra lo salut de Dieu. L'activitat dels apostòls e dels primièrs crestians se centrèt dins un primièr temps a Jerusalèm, mas après lo refús de las autoritats josievas se desplacèron cap a Samaria, cap a las vilas de la còsta mediterranèa, cap a Damasc, e progressivament cap a tota la region nòrd-èst mediterranèa. dins un primièr temps, l'espendament de la Glèisa arribèt fins a Antioquia, la capitala de la província romana de Siria, que venguèt en un centre màger del cristianisme en naissent, dempuèi ont s'anèt fins a Asia Menora, Grècia e tot l'empèri roman.

La formacion del Nòu Testament

Dins las diferentas comunautats crestianas se transmetèron los remembres de las paraulas e los actes de Jèsus. La transmission foguèt subretot orala, mas de pauc en pauc se metèt per escrit. Amb lo temps, los crestians senton lo besonh de recampar de biais ordenat aqueles remembres e, après un procès plan long, naisson los evangèlis, escrichs dins un genre literari pecular per tòca de transmetre los fondaments de la fe en Jèsus de Nazaret coma Filh de Dieu fach òme, mòrt e ressuscitat per donar la vida dins lo mond. Lo quatre evangèlis venguèron una partida del Nòu Testament: laqueles de Matèu, Marc, Luc e Joan. L'autor de l'Evangèli segon Luc i apond una segonda partida, los Actes dels Apostòls, ont expausa sa vision dels primièrs temsp del cristianisme, dempuèi sa naissença a Jerusalem cap a Roma, la capitala de l'empèri.

Un dels protagonistas dels Actes dels Apostòls es l'apostòl Pau, qu'aguèt una influéncia decisiva sus l'espandiment e lo desvolopament de las comunautats crestianas dels primièrs temps. Nascut a Tars de Cilícia pendent los primièrs ans del sègle I, foguèt educat coma farisèu observant fins a èsser un persecutor dels crestians; mas, après una experiéncia fòrta amb Jesus Crist, se convertiguèt en un dels anonciadors mai actius del messatge crestian, subretot cap als non josieus. Fondèt de nombrosas comunitats a l'Asia Menora e en Grècia, e mantenguèt una relacion fòrça intensa, tant amb las siás visitas amb las letras que los escriviá. Dins aquela letras, en mai de donar de novèlas personalas, respond a de questions que li son somesas, o expausa son opinion sus de tèmas que considèra importants pels cresents, subretot aqueles a subjècte de la fe en Jèsus e la Lei de Moïses, un dels objèctes de conflicte entre los crestians del Sègle I. Aquela correspondéncia de Pau amb las comunautats donèt lo segond grand blòt d'escrits del Nòu Testament. Pau tanben volguèt que las letras qu'escriviá, un còp legit, foguèsson portadas a las autras comunautats (Col 4:16). A mesura que Pau venguèt conegut coma, aumentèt lo desir de conservar sos ensenhaments e lèu se faguèron de recuèlhs de las siás letras (sas epistòlas), coma o mòstra lo Nòu Testament (2Pe 3:16).

Tanben d'autres personatges importants de la Glèisa dels primièrs temps redigiguèron de letras o d'escrits semblables, qu'enviavan a las comunautats o a de personas concrètas. Unes d'aqueles foguèron tanben considerats importants e divulgats entre las primièras comunautats.

Pendent lo primièr tèrç del sègle II, totes los escrits que forman a l'ora d'ara lo Nòu Testament gaireben prenguèron lo forma definitiva. Pasmens, a la fin del sègle IV èra pas realizat un consens suls escrits que se caliá considerar coma inspirats e, doncas, canonics. Las Glèisas crestianas prenguèron lo Nòu Testament coma expression plena e autentica de la fe en Jesus Crist e, en consequéncia, coma nòrma valida de sa pensada e vida. Alara, donca, lo Nòu Testament, tal coma lo coneissèm uèi, se realizèt seguentt un procediment que durèt de sègles. Alavetz los escrits de l'Ancian Testament, legits coma una preparacion e anóncia de la manifestacion definitiva de Dieu, e los libres del Nòu Testament, realizacion en Jesus Crist d'aquela promesa, venguèron partits de la Bíblia dels crestians, lo recuèlh de la paraula que Dieu a volgut revelar a tota l'umanitat.

Lengas

Las copias mai ancianas que tenèm del Nòu Testament son escrichas en grèc, sirian, e còpte. De criticas creson que l'Evangèli segon Matèu foguèt d'en primièr escrich en ebrieu o aramèu (las lengas que parlavan los apostòls), e que l'epistòla als Ebrièus foguèt escricha en ebrèu, mas aquela teoria es pas acceptada per la majoritat dels teològs  filològs.

Una caracteristica notabla de la majoritat dels libres del Nòu Testament, subretot dels evangèlis segon Marc e segon Joan, es una qualitat bassa del grèc qu'utilizan, al comparar, d'aquel rafinat antic o classic de las classas nautas e dels filosòfs de l'epòca. Las excepcions son los escrits de Luc e l'epistòa als Ebrièus.

Autors

Lo Nòu Testament foguèt escrich per divèrsas personas que ne sabèm plan pauc. Segon la tradicion, los libres foguèron escriches pels apòstols o lors fidèls (Marc e Luc). Abans lo sègle XVIII levat l'epistòla als Ebrièus, lo cristianisme presenta pas de dobte pas suls l'autors dels libres.

Uèi lo jorn, los filològs accèptan l'autenticitat de la paternitat pas que de 7 epistòlas de sant Pau: Romans, 1 e 2 Corintians, Galatas, Filipians, 1 Tessalonians e Filemon; pausan de dobtes suls 2 Tessalonisans, Colossians, e Efesians (listats en òrdre descreissent sus la possibilitat de la paternitat sant Pau). Los teològs evangelics accèptan la paternitat de la letras pastoralas (1 e 2 Timotèu, e Tit). Al subjècte de la letra als crestians Ebrièus, es unanima la posicion dels exegètas, catolics o protestants, que Pau l'escriguèt pas mas que foguèt un autor que seguissiá la teologia d'aquel apostòls.

S'i a pas cap de consens suls autors de la rèsta dels libres. Pels evangèlis, la situacion es fòrça mai contestabla, qu'i a pas cap de referéncia dins lo tèxte a un autor (es a dire, son anonimes); la paternitat dels evangèlis es una question de tradicion. Un autre problèma sus la paternitat dels evangèlis es ligada al "Problèma Sinòptic", que pòt suggerir que los evangèlis foguèron escriches per un sol autor, o que se basèron exclusivament en un autre escritch perdut (Font Q).

I a pas cap de consens sus la paternitat dels libres apocrifs del Nòu Testament, nimai dels libres coptes. Coma la majoritat dels escrits ancians, demora pas que de còpias.

Libres del Nòu Testament

Lo canon del Nòu Testament foguèt fruch d'un desvolopament pendent fòrça sègles. Foguèr a la fin de l'an 1563 amb lo Concili de Trent que demorèt definitivament tancat.

Lo Fragment Muratori, que data per d'uness de l'an 170 (sus la basa d'una referéncia intèrna al papa Pui I e d'arguments avançats per Bruce Metzger), e segon d'autres del sègle IV (segon l'Anchor Bible Dictionary), foguèt lo primièr ensag d'establir un canon del Nòu Testament dins lo cristianisme oficial. Es similar, mas pas identic, al canon modèrn del Nòu Testament.

En 397 ApC. Lo papa Sirici convoquèt lo tresen concili de Cartage per fin de formar lo canon del Nòu Testament e devent causir entre mai d'un centenat d'evangèlis, epistòlas e gaireben mila letras.

Fin finala al sègle XVI s'impausèt la version de la Vulgata, traduccion de la Bíblia en latin fach per Sant Jeròni e oficialitzada pel Concili de Trent.

Evangèlis

Los Evangèlis descrivon la vida, mòrt e resurrecció de Jesus Crist:

• Evangèli segon Matèu- escrich per Matèu, apostòl de Jesus Crist e collector d'impòstes.
• Evangèli segon Marc- escrich per Marc, apostòl de Pèire e de Pau.
• Evangèli segon Luc- escrich per Luc, doctor, apostòl de Pau que l'acompanhèt en qunes viatges.
• Evangèli segon Joan- escrich per l'apostòl de Jesus Crist, Joan.

Istoric

En mai de las istòrias de la vida de Jesus Crist, lo libre dels Actes dels Apostòls, descriu l'istòria de la nomenada "Glèisa Primitiva", es a dire, del començament de la glèisa crestiana e son espandiment cap a Euròpa e Asia Menora. Foguèt escrich per Luc coma segonda partida de lo sieu tractat sus l'istòria del cristianisme, la primièra partida n'es l'evangèli que pòrta lo sieu nom.

Letras

Las letras o epistòlas, son de letras escrichas a de personas e/o congregacions crestianas. Contenon de tèmas teològics importants, e son una font teològica per l'estudi del desvolopament de la glèisa crestiana.

Epistòlas Paulinas

Las Letras o Epistòlas Paulinas (o Còrpus Paulinum) son las letras que foguèron escrichas per l'apostòl Pau. Los noms de las cartas son las congregacions/nacionalitats o las personas destinatàrias:

• Letra als Romans
• Primièra letra als Corintians
• Segonda letra als Corintians
• Letra als Galatas
• Letra als Efesians
• Letra als Filipians
• Letra als Colossians
• Primièra letra als Tessalonians
• Segonda letra als Tessalonians
• Primièra letra a Timotèu
• Segonda letra a Timotèu
• Latra a Tit
• Letra a Filemon

L'unica letra que fa pas cap de referéncia a lo sieu autor es l'Epistòla als Ebrièus tradicionalament atribuida a l'apostòl Pau. De teològs creson que foguèt escricha per un disípol de Pau, benlèu Apollon.

Letras Generalas o Catolicas

Las letras Generalas o Catolicas identifican tradicionalament las epistòlas non destinadas a de personas especificas mas als crestians en general. Pasmens, doas letras de Joan, serián destinada a Gaio, alara una autra definicion de las epistòlas generalas son aquelas que foguèron pas escrichas per sant Pau. Aquelas letras s'identifican amb lo nom de l'autor.

• Letra de Jaume
• Primièra letra Pèire
• Segonda letra de Pèire
• Primièra letra de Joan
• Segonda letra de Joan
• Tresena letra de Joan
• letra de Judes

Profetic

Lo libre d'Apocalipsi o Revelacion de sant Joan, es lo darrièr libre del Nòu Testament, e es pro diferent de la rèsta, que lo sieu contengut es profetic e/o simbolic sus la fin del mond.

Importança relativa dels divèrses libres

Los divèrses libres del Nòu Testament son jutjats de biais diferents pendent l'Istòria, segon lo critèri utilizat.

Luter, Per exemple, prenent en compte lo contengut mai o mens fasent la doctrina de la justificacion per la fe, destaquèt dels autres libres aqueles:

• Dels 4 Evangèlis, l'Evangèli segon Joan.
• De las letras, aquelas de Pau (sustot Romans, mas tanben Galatas e Efesians) e la primièra de Pèire. La primièra de Joan tanben, mas en dejós.

Codex

Codex Vaticanus

Los còdexs mai ancians que recuèlhon los evangèlis son:

• Codex Vaticanus, Data de la mitat del sègle IV.
• Codex Sinaiticus, De la mitat del sègle IV.
• Codex Alexandrinus, Del sègle V
• Cidex Ephraemi Rescriptus, del sègle V.
• Codex Bezae, Del sègle V. Reculhís pas que los Evangèlis e los Actes dels Apostòls. Lo tèxte dels Actes marca de paucas diferéncias al repècte de las autras versions.
• Codex Freer, Del sègle V. Reculhís pas que lo Evangèlis.

Bibliografia

• Augustin George - Pierre Grelot, Introducción critica al Nuevo Testamento, Barcelona: Herder 1983.
• Helmut Köster, Introducción Al Nuevo Testamento, Salamanca: Sígueme 1988.
• J. Leipoldt - W Grundmann, Lo mundo del Nuevo Testamento, 3 vòls., Madrid: Cristiandad 1973ss.
• Giuseppe Segalla, Panoramas Del Nuevo Testamento, Estèla: Verbo Divino 1994.
• Emil Schürer, Historia Del pueblo judío en tiempos de Jèsus, 2 vòls., Madrid: Cristiandad 1985
• Wolfgang Kosack:Novum Testamentum Coptice. Neues Testament, Bohairisch, ediert von Wolfgang Kosack. Novum Testamentum, Bohairice, curavit Wolfgang Kosack. / Wolfgang Kosack. neue Ausgabe, Christoph Brunner, Basel 2014. ISBN 978-3-906206-04-2.

Ligams extèrnes

Nòu Testament