Mostre

Un mostre es un individú o una creatura que l’aparéncia, veire lo comportament, surpren per son escart amb las nòrmas d'una societat.

Mostres dessenhats per Giulio Romano.

Etimologia

Lo tèrme ven del latin monstrare (monstro, avi, atum), que significa « mostrar », « indicar », e monstrum (e logat al vèrb monere « avisar »), pas forçament pejoratiu.

Lo mostre es çò que se mòstrar del det, e atal çò qui se mòstra, çò qui tradutz la poténcia divina de la Creacion, capable de metre de desòrdre dins l'òrdre o lo contrari, provocant la terror o l'admiracion. L'escart amb la nòrma es a doble sens, la frontièra s'amaga entre los mostres e las meravilhas.

Definicions del tèrme

Evolucion istorica

Cada periòde istoric a sa concepcion del mostre. J-L Fischer ne destria tres:

1. De l'antiquitat a la fin del sègle XVII, ont lo mostre es de l'òrdre del fabulós, ocupant una foncion socioculturala. Totes los mostres son credibles, que lo quita mond real demora desconegut, « encantat » e emplís de mistèris.
2. Un cort periòde, dich prescientific, correspondent gaireben al sègle de las Luces, 1700-1820. Lo mostre pèrd de sa foncion sociala, son caractèr fabulós, per venir objècte de descripcion reala, sabenta o medicala.
3. Lo periòde scientific modèrne: Los mostres venon objèctes de sciéncias, nomenats e classificats, segon de donadas anatomicas e embriologicas, respondent a las leis generalas de totes los èssers vivents. D'autra part, reals o imaginaris, pòdon èsser objèctes d’espectacles e de representacions, artisticas o literàrias.

Pels Grecs, tera e teratos pòdon significar « signe enviat dels dieus », « animal mostruós », « causa prodigiosa, fenomèn étonnant », e teratologia « recit extraordinari, mesorgas, fanfarronadas ». Aristòtel definís lo mostre coma un produch que sembla pas a sos parents, un èsser defectuòs, escartat del tipe generic qu’es eissit.

Lo mostre e lo monstruós son meses en rapòrt amb lo divin e lo meravolhós, mas l’es tanben amb lo rare, l'inabitual o l'exotic. Los Romans retenon la nocion d'escart a la natura, lo mostre es un desòrdre, es el qu’es fòra de las règlas naturalas abitualas. Los Romans se vivian enrodats de pòbles barbars, e al delà dels barbars se trobavan los monstres, veire los pòbes monstruoses. Atal Plini lo Vièlh los situavan a las frontièras extrèmas de l'Índia e de l'Etiopia.

A partir del sègle XVIII, lo mostre pèrd son aspècte fabulós per gardar sa « conformacion contrària a l'òrdre de la natura ». Lo mostre, al respècte son espècia, presenta de variacions par excès o per manca, o aranjament diferent. Diderot qualificava la femna de « mostre de l'òme » e en responsa Julie de Lespinasse qualificava l'òme de « mostre de la femna ».

Al començament del sègle XIX, un cambiament radical se realiza amb Étienne Geoffroy Saint-Hilaire per que la monstruositat ne significa pas « derogacion a la leis abitualas ». Lo mostre obeís a la leis biologicas, es pas un escart o un desòrdre, c'est una « maca de fabricacion », un accident o un arrèst del desvolopament embrionari (per l'espècia umana dins lo primièr trimestre de gestacion). Los mostres venon objècte de sciéncia, es la teratologia.

Étienne Wolff dins La science des monstres, es malaisit per cenchar las limitas de la monstruositat.

« S’aplica puslèu lo tèrme de monstruositats a las formas mai accentuadas, mai curiosas, e se resèrve lo nom d'anomalias a de cases mai discrèts, sovent compatibles amb la vida. Seriá descortés de tractar de mostre un de nòstres semblables patissent d'un pòt fendut, d'un pètort, o d'un det suplemanetari !» .

Wolff utiliza donc un òrdre creissent de gravetat: anomalia, malformacion, monstruositat, que las limitas exactas varian segon la societat, la cultura e la sensibilitat de cadun.

Sens modèrnes

Dins son sens vulgar, lo tèrme mostre designa tanplan los èssers reals coma las creaturas fantasticas. Per extension, es evocada la mostruositat sul plan moral quand qualqu'un realiza d’accions que la majoritat de las gents rebutant. Per antifrasa, destinada un enfant o una persona aimada la qualificar de mostre pòt exprimir la tendresa o un repròchi afectuós.

Unes sens evòcan simplament lo costat espectacular, es lo cas del mostre sacrat, per exemple Marilyn Monroe o James Dean, amb un resson d'admiracion o d'adoracion. L'expression ven del títol d'une pèça de Jean Cocteau, <i id="mwXg">les monstres sacrés</i> (1940) designant a l'origina los grands comedians.

Lo mostre es de biasmai general un individú que per unas de las sieunas caracteristicas se destria de biais significatiu dels congenèris. Aquestas caracteristicas pòdon èsser fisicas, moralas o intellectuelas; pasmens la quita mostruositat es pas forçadament negativa, pòt èsser un ganh al respècte d’una norma comuna. Per exemple Albert Einstein a causa de sas capacitats intellectualas fòra de las nòrmas pòt èsser considerada coma un mostre.

La Tèsta de Medusa per Rubens, circa 1618.

Representacions artisticas

Lo Jardin dels delicis

Scèna del poses dins la bauma de Las Caus.

André Malraux veguèt dins la scèna del poses dins la bauma de Las Caus la primièra representacion istorica d'un mostre: un òme itifallic (del sèxe quilhat) amb tèsta d'ausèl.

L'Infèrn, panèl drech de triptic Lo Jardin dels delicis de Jeròni Bosch.

Lo Jardin dels delicis es un triptic pench per Hieronymus van Aken, dich Jeròni Bosch, entre 1503 e 1504, conservat al Musèu del Prado dempuèi 1939.

D’entre los pintres de mostre, Jeròni Bosch demora una referéncia incontornabla. Agiograf e membre de la Confrairiá de Nòstra Dona de Bois-le-Duc, èra un notable de la region, luènh de l'imatge d'un ermita sulfurós que s'imatgina a vegada. S'inspirant d'obratges mistics, populars e alquimistas, mas tanben de la Legenda aurea de Jacques de Voragine, son estil èra plan justificat dins la cultura de l'epòca. Sos quadres, de sugur fantaisistas, demravan pel fòrça dels triptics des destinats a las glèisas e objèctes de culta. Pasmens una òbra coma Los Jardins dels delicis provoquèt fòrça reaccions. Arriba al Prado en 1593 jol nom de Lo monstruo y lo fantastico.

Dans la littérature

Lo mostre, dins las mitologias, es omnipresent. Los exemples son innombrables: la Gorgòna per exemple, que la masqueta de Medusa petrificava los umans dins la mitologia grecolatina. Las cresenças paganas fan resurgir la figura del mostre, assimilat a una terror collectiva. Lo mostre es sovent doble e s’amaga jos una aparéncia umana. La tematica del lop garon n’es un exemple. La resurgéncia de la mitologia, après l'Umanisme, tracta las figuras de mostre de bais ornamentatiu, mas sovent allegorics, veire metafisics.

Autres exemples de mostres dins la literatura:

• Cthulhu (H. P. Lovecraft)
• Polifèma lo ciclòp (L'Odissèe d'Omèr)
• Cerbèr (La Divina Comèdia de Dante)
• Medusa (La Divina Comèdia)
• Minotaur (La Divina Comèdia)
• Griffon (La Divina Comèdia)
• Sirèna (La Divina Comèdia)
• Arpia (La Divina Comèdia)
• Quasimodo (Nòstra Dòna de París de Victor Hugo)
• Dracula (Dracula, Bram Stoker)
• lo caval baron Metzengerstein (Edgar Allan Poe)
• <i>le Horla</i> (Guy de Maupassant)
• lo mostre creat pel doctor Frankenstein (cf. le roman Frankenstein, de Mary Shelley)
• Godzilla
• Golèm
• King Kong
• Leviatan

Exemples de mostres celèbres

• Bèstia del Gavaudan
• Joseph Merrick, dich Elephant Man
• Idra de Lèrn
• Mostre del Lac Ness
• Minotaure
• Tarasca

Vejatz tanben

Bibliografia

• Laurent Lemire, Monstres et Monstruosités, Perrin, 2017, 216 p.
• Pierre Ancet, Phénoménologie des corps monstrueux, 2006, Paris, PUF.
• (en) Richard Bleiler, « The Monster », dans S.T. Joshi (dir.), Icons of Horror and the Supernatural : An Encyclopedia of Our Worst Nightmares, vol. 1, Westport (Connecticut) / Londres, Greenwood Press, 2007, 796 p. (ISBN 978-0-313-33780-2 et 0-313-33781-0), p. 341-373.
• Yves Bonnefoy (dir.), Dictionnaire des mythologies et des religions des sociétés traditionnelles et du monde antique, 1981, Paris, Flammarion.
• Benoit Delalandre, Monstres et Dragons, 2007, Larousse.
• Annie Ibrahim (dir.), Qu'est-ce qu'un monstre?, 2005, Paris, PUF.
• Martin Monestier, Les monstres. Histoire encyclopédique des phénomènes humains des origines à nos jours, 2007, Paris, Le cherche midi.
• Stéphane Audeguy, Les monstres : si loin et si proches, 2007, Gallimard.
• Virginie Martin-Lavaud, Le monstre dans la vie psychique de l'enfant, 2009, Toulouse, Erès.
• Gilbert Lascault, Le monstre dans l'art occidental, 1973, Paris, Klincksieck.
• Jean Céard, La nature et les prodiges : l'insolite au XVIe siècle, Genève, Droz, coll. « Titre courant » (no 2), 1996, 2e éd. (1re éd. 1977), XIV-538 p. (ISBN 2-600-00502-1, présentation en ligne), [présentation en ligne], [présentation en ligne], [présentation en ligne].
• Claude Kappler, Monstres démons et merveilles à la fin du Moyen Âge, Paris, Payot, 1980.
• (en) Charles Gould, Mythical Monsters, Londres, WH Allen.
• Aimeric Vacher, Monstres, Paris, Dilecta, 2007.
• (en) Rose Carol, Giants, Monsters, and Dragons: An Encyclopedia of Folklore, Legend, and Myth, New York, W. W. Norton, 2001.
• Privat Jean-Michel (dir.), Dragons entre science et fiction, Paris, CNRS, 2006.
• Absalon P. et Canard F., Les Dragons, des monstres au pays des hommes, Paris, Gallimard, 2006.
• (en) Richard Barber et Anne Riches, A Dictionary of Fabulous Beasts, Woodbridge, Boydell Press, 1996.
• Bernard Heuvelmans, Sur la piste des bêtes ignorées, Paris, Plon, 1955.
• (en) J. C. Cooper, Dictionary of symbolic and mythological animals, Londres, Thorsons, 1995.
• (la) Monstrorum historia cum Paralipomenis historiae omnium animalium, Bononiae, Nicolò Tebaldini, 1642 - Édition numérique

Articles connèxes

• Bèstia fèra
• Mostre uman
• Teratogenèsi
• Teratologia

Ligams extèrnes

• (en) Monstropedia
• [Laxague 2014] Sylvie Laxague, « Les Monstres dans la littérature », janvier 2014 (consulté le 4 juillet 2016)