Denis Diderot
Denis Diderot (Langres, lo 5 d'octobre de 1713 – París, 31 de julhet de 1784) foguèt un escrivan, filosòf e enciclopedista francés del sègle XVIII. Escriguèt Jacme lo Fatalista (Jacques le fataliste), Letra suls cècs (Lettre sur les aveugles), La paradòxa del comedian (Le paradoxe du comedien), Lo filh natural (Le fils naturel), lo Nebot de Rameau (Le neveu de Rameau), de La Religiosa, creèt una revista de critica d'art (Salons), e foguèt coautor de l'Enciclopèdia.
|
Denis Diderot
| |
|---|---|
 | |
| Naissença | 5 d'octobre de 1713 |
| Decès | 31 de julhet de 1784 |
| País: | França |
| Escòla o tradicion: | Encyclopédie |
| Interèsses principals: | escrivan, filosòf e enciclopedista |
Dirigiguèt de 1751 a 1772 la redaccion de la primièra enciclopèdia universala editada en França (la segonda del mond occidental, doncas que lo anglés Ephraim Chambers faguèt lo meteis en 1729), jol nom de L'enciclopèdia, o diccionari rasonat de las sciéncias, arts e mestièrs (Lo encyclopédie, uòu Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers, 28 volums, 71 818 articles, 2885 illustracions). I participèron Voltaire, Montesquieu, Jean-Jacques Rousseau e Jaucourt entre d'autras.
Biografia
modificarDenis Diderot nasquèt lo 5 d'octobre de 1713 a Langres (França). Comencèt la siá educacion en lo collègi jesuista, en atenhent èsser mèstre d'arts en gra de filosofia als 19 ans (1732).
Estudièt de leis, en contra de l'opinion del sieu paire, que voliá que lo sieu filh dintrèsse en lo clericat. Quand, als 21 ans (1734), Diderot li parlèt al sieu paire del sieu desir d'èsser escrivan, aquel o refusèt e Denis comencèt una vida boèmia que deviá durar 10 ans.
Als 30 ans (1743), Diderot se maridèt amb Antoinette Champiom, una modista fòrça catolica. A causa de la classa sociala que li aperteniá a el la femna, lo ligam foguèt considerat inadequat, doncas de mai Champion aviá pauca educacion e mancava de dòte. Malgrat aiçò, Diderot e Antoinette aguèron una filha: Angelique Diderot.
Quand la sòr monja de Diderot moriguèt, l'opinion d'aquel sus la religion se vegèt afectada. Malgrat aiçò, foguèt reconegut per las siás òbras e foguèt elegit membre de l'Academia Francesa. S'enriquiguèt pas per las siás òbras, pròva d'aiçò es que li calguèt vendre la siá bibliotèca per li poder ofrir un dòte a la siá filha Angelique. Foguèt Catarina II de Russia, una activa escrivana de cartas a Madame Geoffrin, qualas comandèt crompar la bibliotèca quand coneguèt las dificultats economicas de Diderot a causa qu'avián un amic en comun: Grimm.
Foguèt empresonat en 1749 dins lo castèl de Vincennes, ont corregiguèt l'enciclopèdia e poguèt manténer correspondéncia amb los sieus companhs de trabalh.
En l'ivèrn de 1773, amb 60 ans, Diderot foguèt convidat a la cort de Sant Petersborg. Passèt ailà divèrses meses coma conselhièr de la tsarina Catarina II de Russia. Ela declarèt un còp que «acabi las miás convèrsas amb el amb las cueishas maceradas e negras de cardenals. De sòrta que me soi vist obligada a plaçar una taula entre el e ieu».
Diderot moriguèt a París (França) lo 31 de julhet de 1784. Aviá 70 ans.