Kanem
Lo Reiaume de Kanem (tanben dich Reiaume de Kanem-Borno ò Reiaume de Borno) es un reiaume african centrat sus lo Lac Chad. Fondat au sègle VIII per una tribü kanembo, conoguèt plusors transformacions que li permetèron de perdurar fins a la fin dau sègle XIX. A partir de 1850, intrèt dins una fasa de declin definitiu que veguèt l'ocupacion de son territòri per lei poissanças colonialas de la region. Mantenguèron un Emirat de Borno, un reiaume tradicionau sensa poder vertadier, qu'existís totjorn a l'ora d'ara en lo nòrd-èst de Nigèria.
Istòria
modificarFondacion
modificarLeis originas dau reiaume son pas ben conegudas. Segon l'ipotèsi pus frequentament acceptada per leis istorians, foguèt fondat per lei Kanembos, un pòble nomada que viviá en Sahara. Probablament menaçats per l'assecament de Sahara[1] e, benlèu, per la pression militara deis Arabis, migrèron en direccion dau Lac Chad. Conquistèron lei ciutats-Estats saos installadas au nòrd-èst dau lac e fondèron un reiaume dirigit per la dinastia Duguwa. Puei, situacion frequenta dins lo cas d'invasions nomadas, lei Kanembos adoptèron rapidament la cultura sao[2][3].
Lo periòde Duguwa
modificarLa dinastia Duguwa gardèt lo poder fins a 1086. Durant aqueu periòde, Kanem venguèt una etapa importanta dau comèrci transsaharian. Segon l'istorian arabi Al-Yaqubi († 897), aviá vassalizat sei vesins e gardat un mòde de vida nomada. Militarament, dispausa d'una cavalariá que representava un avantatge important sus lo prat batalhier. Lo norrigatge èra la basa de la societat. Au sègle XI, aqueleis estructuras èran demoradas establas e l'istorian Muhammad al-Idrisi depintèt la capitala, Manan, coma una vila pichona sensa importància particulara. Tre lo sègle IX, l'islam arribèt dins la region e rescontrèt un certan succès. A la fin dau sègle XI, l'islam i èra ansin la religion majoritària.
Lo periòde Sefuwa
modificarLa presa dau poder per lei Sefuwa
modificarDe 1085 a 1846, lo poder foguèt tengut per la dinastia Sefuwa. Lo cambiament de dinastia foguèt l'òbra de Hummay (1085-1097). Premier sobeiran clarament musulman de la region, sembla de reversar lo darrier rèi de la dinastia precedenta. Desvolopèt lo comèrci d'esclaus en direccion dei país musulmans. Per aquò, establiguèt d'alianças amb plusors reiaumes locaus e organizèt d'incursions regularas còntra lo rèsta. Lo nomadisme demorèt brèvament la basa de la societat mai una capitala foguèt fixada a Njimi avans la fin dau sègle XI[4].
Durant lo rèine dei successors de Hummay, la poissança de Kanem se renforcèt. Sota Dunama Dabbalemi (1221-1259), Kanem establiguèt de relacions diplomaticas amb plusors reiaumes musulmans e estendiguèt son territòri en direccion de Fezzan. Au sud, son influéncia agantèt lo nòrd dau Nigèria actuau. Aquela expansion militara li permetèt de capturar un nombre important d'esclaus[5]. Enfin, destruguèt de simbòls dau paganisme preislamic. Pasmens, aquò suscitèt de trèbols intèrnes que s'agravèron après sa mòrt entraïnant la pèrda de la màger part de sei conquistas[6].
Lo periòde de Borno
modificar
Durant lo sègle XIV, de conflictes intèrnes afebliquèron fòrça lo reiaume de Kanem. De guèrras còntra lei Sao veguèron tanben plusors desfachas marcadas per la mòrt de quatre rèis. Quatre autrei sobeirans moriguèron egalament durant de combats còntra lei Bilala, un pòble nomada installat a l'entorn dau Lac Fitri. Vèrs 1385, lei Bilala menacèron Njimi que foguèt abandonada durant lo rèine d'Umar ibn Idris (1394-1398)[7]. Lo centre dau poder foguèt transferit dins la region de Borno, situat au sud-èst dau Lac Chad. Dins aquò, l'instabilitat demorèt la nòrma durant la màger part dau sègle XV amb 15 sobeirans recensats entre 1400 e 1473.
La restauracion de la poissança de Kanem, desenant dich Borno dins plusors tèxtes, foguèt l'òbra d'Ali Gazi (1473-1507). Capitèt d'eliminar totei leis autrei pretendents au tròne e a arrestar lei menaças exterioras. En particular, infligiguèt una desfacha importanta ai Bilala que li permetèt de tornar ocupar Njimi. Pasmens, preferiguèt installar sa capitala a Ngazargamu, un site ben fortificat situat au centre d'una region agricòla de la riba oèst dau Lac Chad[8]. Durant la segonda mitat dau sègle XVI, lo rèine d'Idrīs Alaoma (1564-1596) marquèt l'apogèu dau periòde de Borno. D'efiech, sota sa direccion, lo reiaume infligiguèt plusors desfachas a seis adversaris tradicionaus (Sao e Bilala) que li permetèron de renforçar sa posicion dins lo comèrci transsaharian. En parallèl, inaugurèt un programa de construccions monumentalas d'una amplor novèla que donèt mai de legitimitat a son poder[9]. Mandèt pereu d'ambaissadas en Marròc, a Trípol e a Constantinòble[10][11].
Durant lo sègle XVII, lei successors d'Idrīs Alaoma aguèron de dificultats per mantenir la poissança dau reiaume que declinèt lentament. Durant aquela epòca, Borno venguèt un important centre intellectuau dins la region. Sei sobeirans encoratjèron leis escòlas teologicas e realizèron plusors romavatges a La Mèca per renforçar son prestigi[12]. En parallèl, l'economia gardèt un certan dinamisme gràcias au comèrci d'esclaus. Mai au sègle XVIII, plusors faminas grèvas afebliguèron lo reiaume [13]. En 1808, aquò permetèt ai guerriers fulani d'Osman dan Fodio de prendre e de pilhar Ngazargamu. Proclamat califa, Osman dan Fodio èra lo cap d'un movement islamic rigorista qu'aviá unificat lei ciutats-Estats haussas au sen dau Califat de Sokoto.
La resisténcia au Califat de Sokoto foguèt dirigida per Muhammad al-Amin al-Kanemi, un erudit musulman capable de formar una aliança larga còntra lei Fulani. En 1814, creèt una capitala novèla a Kukawa, au sud-èst dau Lac Chad. Prenguèt lo títol de shehu e reduguèt lei rèis tradicionaus au reng de sobeiran nominau. En 1846, lo darrier rèi assaièt de restaurar son poder. Après una brèva guèrra civila, foguèt batut e tuat, çò que marquèt la fin dau periòde Sefuwa[14].
La fin dau reiaume
modificar
Sobeiran dau reiaume de 1837 a 1853, Umar Ièr ibn Muhammad al-Amin aguèt de dificultats per tenir lo poder d'un biais eficaç. Laissèt ansin pauc a pauc lo poder a sei visirs. Aquò entraïnèt una desorganizacion progressiva de l'administracion que foguèt minada per lei particularismes dei populacions somesas a son autoritat. A l'èst, l'expansionisme militara dau Sultanat de Oaddaï èra tanben una menaça creissenta. En 1893, lo senhor de guèrra e marchand d'esclaus Rabih az-Zubayr conquistèt la capitala e tuèt plusors shehu entre 1893 e 1894.
Aquela ocupacion entraïnèt una reaccion de part de França, dau Reiaume Unit e d'Alemanha qu'èran a colonizar la region. Ostilas a l'establiment d'un reiaume indigèn poderós dins la region, lei poissanças europèas ataquèron Rabih az-Zubayr que foguèt tuat a la batalha de Kousséri lo 22 d'abriu de 1900. Lei venceires se partejèron alora lo territòri de Kanem-Borno. Pasmens, en causa de l'importància istorica dau reiaume, lei Francés e lei Britanics creèron de protectorats dirigits per de shehu : l'Emirat de Dikwa per lei Francés e l'Emirat de Borno per lei Britanics. Situats dins lo nòrd-èst dau Nigèria actuau, aqueleis Estats foguèron integrats au Nigèria modèrne a son independéncia en 1961. Après 35 ans de separacion, lei dos emirats foguèron unificats e, uei, l'Emirat de Borno es totjorn reconegut coma un reiaume tradicionau per lo poder centrau nigerian. Pasmens, son autoritat es purament simbolica.
Annèxas
modificarLiames intèrnes
modificarBibliografia
modificar- (fr) Rémi Dewière, Du lac Tchad à la Mecque : Le sultanat du Borno et son monde (xvie - xviie siècle), Éditions de la Sorbonne, coll. « Bibliothèque historique des pays d’Islam », 2017.
- (en) Nehemia Levtzion e John Hopkins, Corpus of Early Arabic Sources for West African History, Cambridge, 1981.
Nòtas e referéncias
modificar- ↑ D'efiech, a aquela epòca, certanei regions de Sahara aviá encara un clima pus temperat que permetiá d'activitats de norrigatge.
- ↑ (en) Spencer Trimingham, A History of Islam in West Africa, Oxford, 1962, pp. 104-111.
- ↑ Aquò s'explica generalament per plusors factors : nombre feble de conquistaires que mena a una assimilacion rapida, necessitat de mantenir leis estructuras estatalas sedentàrias per permetre lo foncionament dei regions conquistadas, necessitat d'adoptar la religion majoritària, etc. Dins lo cas de Kanem, lei factors a l'origina de l'adopcion de la cultura sao son desconeguts.
- ↑ (en) Kevin Shillington, History of Africa. Palgrave Macnikkan, 2012, pp. 94 e 189.
- ↑ (en) Bawuro Barkindo, « The early states of the Central Sudan: Kanem, Borno and some of their neighbours to c. 1500 A.D. », dins J. Ajayi e M. Crowder, History of West Africa, vol. I, 3a edicion, Harlow, 1985, pp. 225-254.
- ↑ (fr) Y. Urvoy, « Histoire de l'empire du Bornou », Mémoires de l'Institut Français d'Afrique Noire, Librairie Larose, vol. 7, 1949, p. 21.
- ↑ (fr) Christian Bouquet, Insulaires et riverains du Lac Tchad, Éditions L'Harmattan, 1990.
- ↑ (fr) Jean-Louis Triaud, « Le Borno au centre du monde : une lecture », Journal des africanistes, n° 89, 2019.
- ↑ (en) Heinrich Barth, Travels and Discoveries in North and Central Africa, F. Cass and C°, t. 1, 1965, p. 577.
- ↑ (fr) Charles de la Roncière, « Une histoire du Bornou au XVIIe siècle, par un chirurgien français captif à Tripoli », Revue de l’Histoire des Colonies Françaises, vol. 7, n° 3, 1919, pp. 78-81.
- ↑ (fr) Zakari Maikorema, Les raisons d’une ambassade bornouane au Maroc en 1583, une réinterprétation, Université Mohammed V, 1991.
- ↑ (fr) Rémi Dewière, « La légitimité des sultans face à l'essor de l'islam confrérique au Sahel Central (XVIe -XIXe siècles) », Journal of the History of Sufism, 2018.
- ↑ (en) Richmond Palmer, The Bornu Sahara and Sudan, John Murray, 1996, pp. 166, 195 e 223.
- ↑ (en) Louis Brenner, The shehus of Kukawa: a history of the al-Kanemi dynasty of Bornu, Clarendon Press, 1973, pp. 64-66.