Guilhèm de Sallusti deu Bartàs

Guilhèm de Sallusti deu Bartàs o, mei brac, Sallusti deu Bartàs (Montfòrt, Armanhac 1544 - Mauvesin, 1590), qu'èra un escrivan gascon de lengas gascona e francesa. Qu'ei mei que mei conegut per la soa òbra francesa a maugrat qui la soa brèva òbra occitana (un sonet e ua entrada en forma de plèit allegoric en favor de la superioritat de la ninfa gascona) muisha ua mestresa e un talent indenegables.

Guilhèm de Sallusti deu Bartàs
Purmèra paja de La Sepmaine
Naissença	1544, Montfòrt, Armanhac
Decès	1590, Mauvesin

Vida

Deu Bartàs que neishó en çò d'ua familha protestanta uganauda a qui portè lo patronim aqueth lo pair, quan he l'aquesida de la tèrra deu medish nom. Guilhèm que he los sons estudis de dret a Tolosa on s'escadó aus Jòcs Floraus. Vadut doctor en dret, que tornè de cap a Montfòrt, au ras de la soa ciutat nadau, entà i estar jutge. Que comencè per publicar Judith (per Joana de Labrit, la regina de Navarra), Uranie e La Muse Chrestienne. Que ho ligat au Noste Enric e a la soa cort de Nerac. En 1578 que publiquè lo gran poèma La Sepmaine qui conegó un succès europèu.

Òbra occitana

En 1578, a l'escadença de l'arribada de Caterina de Medici e de Margarida de Valés a Nerac, deu Bartàs que compausè ua entrada devath la forma d'un dialòg allegoric enter tres ninfas : la Latina, la Francesa e la Gascona. Las tres que's pelejan l'aunor d'arcuélher las reinas e qu'ei la darrèra qui l'emporta, au maugrat deu hèit qui la critica qu'a soslinhat qu'ei mercés a l'avantatge d'estar en Gasconha en emplegar mei de fòrça e d'intimidacion que non pas d'esperit o de legitimitat intellectuau. Aquera "victòria" de circonstància qu'ei a l'opausat de la posicion de Pèir de Garròs qui, quauques annadas abans, e reconeisheva que lo gascon qu'èra estat un pauc negligit com un òrt on averén deishat créisher malas èrbas, mes en bèth soslinhar la soa valor naturau. La ninfa gascona de deu Bartàs que dehén ua lenga mens sapienta que lo francés o lo latin, dont la soa valor ei la simplicitat naturau; qu'at vedem quan ce hè:

Cara't, Ninfa vesia : e tu, Ninfa Romana,
N'anes pas de tos grans mots ma Princessa eishantar :
Non i a tan gran lairon, qu'aqueth que l'aunor pana.
Dessús l'autrú joquèr lo poth non diu cantar [...]

S'en man mons hilhs avèn, lo temps passat, tenguda
La pluma com' lo hèr, jo poirí rampelar.
Mas entre eths dénquia'i Pallas s'es vista muda :
Car eths an mes amat plan hèr que plan parlar. [...]

Tota vòsta beutat , n'es ara que pintrura,
Que manhas, qu'afiquets, que retortilhs, que fard :
E ma beutat n'a punt auta mair que natura :
La natura tostemp es mes bèra que l'art. [...]

Leishem estar la fòrça : on mes òm s'arrasoa,
Mès òm ved que jo è dret de parlar davant vos.
Jo sonc Ninfa Gascona : era es ara Gascoa :
Son Marit es Gascon e sons subjècts Gascons. [...]

Bibliografia

• Nolet, Joan Baptiste. Essai sur l'histoire littéraire des patois du Midi. París : Técherner, 1859.
• Coroau, Joan Francés . Premiers combats pour la langue occitane. Anglet : Atlantica, 2001.
• Gardy, Felip. Histoire et anthologie de la littérature occitane, Tome II, l'âge du baroque - 1520 -1789. Montpelhièr : Premsas de Lengadòc, 1997.

Ligams extèrnes

• Lo Dialòg de las Nimfas qu'ei estat editat dehens l'antologia e istòria critica de Joan Baptista Nolet [1]
• (en) Guilhèm de Sallusti deu Bartàs suus sit de l’Encyclopædia Britannica.