Eraudica

L’eraudica (var. eraldica)^[1] qu’ei la disciplina qui estúdia l’istòria, la codificacion e l’emplec deus escuts armoriats (tanben aperats blasons), qu’ei a díser illustrats dab lo prètzhèit d’identificar ua persona, ua familha, ua institucion o un país.

L’eraldica qu'ei tanhenta de l’estudi deus sagèths (la sigillografia) e deu de las banèras (la vexillologia) e que pòt estudiar escuts de mantua civilizacion com las ancianas civilizacions egipcianas (de qui los ieroglifs an dilhèu ua origina eraudica), grègas, andinas, japonesas, nordicas, africanas e mei generaument de tota civilizacion qui a produsit escuts o targas ondrats. En Occident, totun, l'eraudica que hè ua diferéncia enter lo hèit de possedir un escut ondrat e lo d’estar identificat per aquesta ondradura e de l’emplegar com ua mena de signatura o de sagèth exclusiu.

Istòria

Guilhèm lo conquestador lhevant lo hèume, sol mejan entà hà's conéisher

L'eraudica que nèish de cap au sègle XII a l'escadença de las crotzadas quan los chivalièrs arrecotits de tots los cantons d'Occident e cerquèn un mejan de reconeishe's e identificà's suus camps batalhèrs. Abans aqueth episòdi e i avèva de segur escuts e targas ondrats, mes las loas ondraduras b'èran pas exclusivament associadas dab un utilizaire en tot l'identificar. Qu’ei conegut, per exemple que durant la batalha de Hastings, la rumor de la mort de Guilhèm lo Conquestador qu’obliguè aqueth darrèr a tirà’s lo hèume entà provar de qu'èra enqüèra viu a maugrat qu'avosse un escut ondrat, mes brica exclusiu.

Un deus meis vielhs escuts coneguts qu’ei lo qui ondra lo tombèu de Geofrey d'Anjau (vertadèr escut puish que ho emplegat sonque per eth e eretat peus son descendents) deu "camp d’azur cargat de tres leons d’aur rampants (véder lo lexic)".

Escut ondrant lo tombèu de Geofrey d'Anjau

Après lo sègle XII l'eraudica que conegó ua expansion rapida. Los blasons qu’èran transmés deu pair a la hilha e a l’ainat. Los hilhs capdèts qu’i devèvan hornir ua rompedura (un cambiament mei o mens important e vededer) e bèth bastir vertadèrs arbos genealogics eraudics. A l’ecadença d’ua union de familha o de fèus, los blasons qu’èran juntats çò qui produsí, dinc a uei lo dia, escuts deus complèxes.

Dab lo temps, l'escut que s'acompanhè d'autas pèças :

Un cimèr apitat au som hèumes.
Los lambrequins (que representavan la manto portat en darrèr deu hèume entà l'omprejar, teoricament hèra espedaçats, en çò deus guerrèrs los mei hardits, e donc representats atau).
Ua devisa.

França, en 1696, que taxè los blasons. Chic arron, com mantuas personas que declarèn de non pas n'aver entà non pas pagar, l’estat qu’impausè, aus qui ac podossen pagar, la possession d’un escut. Mantuns escuts que hon alavetz impausats per l'estat, sia en tot emplegar arbitrariament las infinidas combinasons cromaticas e geometricas, sia en hargoar "armas parlantas", qu'ei a díser escuts qui lo lors mòbles e dan ua informacion fonetica suber lo nom (per exemple un molin per un tau N Molin).

La Revolucion que’s virè contra los escuts en los bèth boishar deus monuments. L’empèri napoleonian que bastí ua navèra eraudica dab règlas pro diferentas.

Uei lo dia, los escuts non son pas reconeguts per la Republica Francesa (qui ei un deus paucs estats sens escut entà'u representar) au maugrat qui la loa proprietat exclusiva e lo lor emplec qu'ei jutjat peus tribunaus competents peus noms: qu'ei vedat per la lei d'emplegar o de s'atribuir un escut ja existent.

Lo blasonament

L'eraudica que codifica los blasons en los bèth descríver e en emplegant un lengatge especific. Aquesta codificacion qu'ei aperada lo blasonament.

Lo camp

Un escut qu’ei compausat en purmèr d’un hons aperat lo camp.

L’escut mei simple qu’ei l’escut occitan de la familha de Labrit (tanben coneguda com d’Albret, ua de las brancas de la familha deu Noste Enric) : qu’ei de gules plen (çò qui vòu díser qu’ei tot arroi). A despart de cas exepcionaus com aqueth, los camps que son cargats de mòbles (qu’ei a díser de dessenhs) e d'ondraduras.

Los esmalhs e perissas

Diagrama dels esmalhs dins lo monde anglofòn: 1. Metalhs; 2. Colors; 3. Esmalhs; 4. Tinturas pas tradicionalas.

Labrit : "de gules plen"

Las colors en eraudica que son aperadas esmalhs e que son de duas tracas : los metaus e las colors (au sens eraudic).

Metaus		Colors						Colors secondaris
Aur	Argent	Gules var. Golas, Vermelh^[2]	Azur	Sinòple	Sable var. Negre^[2]	Porpra	Iranjat	(A)Morat?	Sanguina	Tanat^[3]

Los metaus que son l’aur (jaune) e l’argent (blanc). Las colors que son lo sinòple (verd), l’azur (blau), lo gules (arroi), lo sable (negre). Mei recentament que’s son juntats l’irange e la porpra (vriulet). Au ras deus esmalhs, l'eraudica qu'emplea perissas com l’ermina e lo vair.

Escut de Bretanha : "d'ermina plen".

Godefroy de Bouillon, portant lo tabar ondrat de las armas de Jerusalèm.

Ua règla importanta de l’eraudica que vòu que camp e mòbles superpausats non sian pas de dus metaus o de duas colors (aquò qu’a la soa logica entà qui l’escut e pòsca estar coneishut de luenh). L'eraudica que harguè lo son lengatge e las soa règlas. Cèrts escuts que viòlan intencionaument aquestas règlas per marcar la loa exepcionalitat: qu’ei per exemple l’escut crestian de Jerusalèm qui viòla la règla de non-tanhença deus metaus puish que representa ua crotz d’aur (jauna) sus un camp d’argent (blanc).

Divisions

Mòbles

Pau (o pal) ; Marselhan (Lengadòc) : "d'argent cargat de tres paus de gula"
Leopard ; Guiana : "de gula au leopard d'aur e armat e lampassat d'azur"
Leon ; Armanhac: "d'argent au leon de gula"
Gonfalon ; Auvèrnha : "d'aur au gonfalon de gula bordat de sinòple"
Vaca ; Bearn : d'aur a las duas vacas de gula cornadas, coletadas e clarinadas d'aur passantas l'ua suber l'auta.
Monde ; Monenh (Bearn) : "d'argent au monde d'azur"
Agla ; Comtat de Niça : "d'argent a l'agla coronada de gula deu vòu baishat, trepant ua montanha de tres comas de sable eishantas d'ua mar d'azur mavent de la punta et ondada d'argent"
Garba ; Gavaudan : "de gula a la garba d'aur"

Formas d'escuts

Formas deus escuts: 1. occitan (e francés ancian) 2. francés modèrne - 3. escuts de dònas - 4. escuts de domaisèlas - 5. escut de torneg (o bandèra) - 6. escut italian - 7. escut soís - 8. escut anglés - 9. escut alemand, dab un horat per la lança - 10. escut polonés - 11. escut espanhòu, portugués e flamenc

La màger part deus escuts occitans que son de la purmèra forma. Quauques escuts occitans qu'emplegan la forma espanhòla (dens la Vath d'Aran) o italiana.