Auvèrnhe (Occitània)

Auvèrnhe (nom masculin) o Auvèrnha (nom femenin) z-es una region istorica d'Occitània, au còr dau Massís Centrau. Contunha aperaquí le territòri dau pòble gallés daus arvèrnes. Fuguèt un ensems de senhoriás a l'Edat Mejana, puèi fuguèt una província dau Regim Ancian (dins le reiaume de França).

Auvèrnhe (Occitània)

Auvergne (fr)
(Bandièra) (Escut d'armas)
Administracion
Estat	França
Capitala	Clarmont-Ferrand
Geografia
Coordenadas	45° 42′ N, 3° 18′ E
Fus orari	UTC+01:00 (ora estandard) UTC+02:00 (ora d'estiu)
Autras informacions
ISO 3166-2	FR-C
Sit web	auvergne.fr

Sa capitala istorica z-es Clarmont-Ferrand.

Le gentilici z-es auvernhat -a dins l'usatge corrent d'Auvèrnhe (rarament se pòt trobar tanben auvernhàs -assa e auvernhasc -asca).

Geografia

L'Auvèrnha istorica englòba mas los departaments dau Puèi de Doma, dau Chantau, l'oèst dau departament dau Naut Léger (parçan de Brivadés) e maitot una petita partida dau mitan d'Alèir. La region istorica englòba pas Borbonés e Velai, que son de regions tradicionalament distintas (pasmens fasan partida de l'Auvèrnhe administratiu actuau).

Region dau Massís Centrau, l'Auvèrnha z-es limitada a l’oèst per le Lemosin e las gòrjas de Dordonha, e a l’èst per los monts de Forés, sa bordura meridionala z-es jalonada per Aubrac e Marjarida. Au centre, Alèir forma un ais orientat nòrd-sud long dauquel s’estendon las vastas planas de Limanha. Un daus caractèrs mai originaus z-es la preséncia de massís volcanics remarcablament conservats.

Los país d'Auvèrnha

Istòria

Le país arvèrne

L'Auvèrnha deu son nom au pòble gallés daus arvèrnes, que z-èra una de las tribús mai poderosas e mai richas de la Gàllia antica. En mai d'una totala autonomia agricòla, gràcias a la granda plana fertila de Limanha, practicavan l'elevatge dins las pradas de mejana montanha. Los bòscs bailavan l'energia necessària per la ceramica e la metallurgia. Lesós fuguèt a l'epòca galloromana v-un daus mai grands centres de produccion de terralhas d'Euròpa. L'expleitacion de nombrosas minas d'òr, d'argent e d'autres metaus (expleitats dempuèi 400 ab JC au minimum) permiguèt de faire de la metallurgia, de la farja e d'orfebrariá (en particular le trabalh dau coire) una granda especialitat arvèrna. Dins la Guèrra de las Gàllias de Cesar, Vercingetorix z-es descrit embei "una granda armadura faita de nombrosas peças d'argent assembladas e que miralhava le solelh". Los Arvèrnes batián la sieuna moneda pròpria e multiplicavan los eschamges comerciaus embei las tribús vesinas (mens de 15 monedas conegudas per 57 pòbles gallés). Au centre dau monde gallés, desvolopèron un comèrci èst-oèst e nòrd-sud font d'una granda richessa. La lhor poissança militara s’apiejava sus un territòri de mau aténher per una armada poderosa, car enrodat de montanhas (levat au nòrd que se dorbrissiá sobre las planas dau centre de Gàllia). Enfin, i z-aviá a la cimada dau Puèi de Doma un santuari d'una importància màger per mai d'una nacion gallesa que lai se retrobavan.

Segon las donadas arqueologicas actualas, la capitala daus Arvèrnes a la fin dau segond atge dau fèrre seriá Corent.

Un daus luòcs istorics d'Auvèrnha es aquel de la batalha de Gergòvia, situat a 12 km au sud de Clarmont-Farrand, ente Vercingetorix batèt Juli Cesar en 52 ab. J.-C., davant de le persègre embei los sieus cavalèirs e las sieunas tropas vèrs le nòrd.

La victòria romana a Alèsia (Alise-Sainte-Reine) en Borgonha intervenguèt fòrça mai tard, après que las legions de Cesar foguèsson avitalhats per d'autres pòbles gallés.

L'Auvèrnha romana

Temple de Mercuri a la cimada dau Puèi de Doma.

Après sa victòria sobre los Arvèrnes, Cesar inicièt una politica abila que los associèt au poder. Los dos sègles que seguiguèron la colonizacion correspondon a un periòde de patz e de prosperitat. L’Auvèrnha fasiá partit de la província d’Aquitània, los quauques romans que s'i venon installar son liau assimilats, los mòdes de vida arvèrnes e romans son paucs differents e facilitan l’associacion. Le latin s’impausa tardivament sobre la lenga gallesa. La capitala galloromana, Augustonemetum, pren le nom d’Arvernis au sègle III. A la fin dau sègle III o au sègle IV, Sant Austremòni evangeliza l'Auvèrnha. A aquela epòca, la província z-es amenaçada per la butada daus pòbles germanics e l'aflaquiment de l'empèri En 469, l’autoritat de Roma z-es totjorn reconeguda mas la província z-es encerclada per los burgondis e los visigòts. Aquestes, menats per le rei Euric, desbondan sobre le país en 471. Sidòni Apollinar, onzen avèsque d'Auvèrnha, mena la resisténcia e la defensa d'Arvernis pendent quatre ans au costat d'Ecdicius, son biau-fraire. Baila un riche tesmonhatge sobre l'Auvèrnha a la fin de l'Antiquitat.

Moien Atge

En 475, maugrat una resisténcia victoriosa, l'Auvèrnha es laissada per Roma aus visigòts per fin de conservar la Provença, mai pròcha geograficament e culturalament dau còr de l'Empèri. L'Auvèrnha fuguèt integrada au reiaume visigòt d'Euric e ne'n venguèt una region-clau dont la capitala Clarmont aqueriguèt un estatut important. Abilament, nomenèt un arvèrne catolic, Victorius, coma comte d'Auvèrnha e daus ducs de las províncias d'Aquitània e desliurèt Sidòni Apollinar, que retrobèt son sètge episcopau après doas annadas de captivitat. A la seguida dau decès de Victor, z-es nomenat per Alaric II un novèl comte d'Auvèrnha : Apollinar, garçon de Sidòni. Aqueste z-a la charja d'una part importanta de l'armada visigotica e combat embei biaucòp d'auvernhats dins le camp dau rei visigòt Alaric II durant la batalha contra los francs a Vouillé . Desfait, le reiaume visigòt de Tolosa tomba e l'Auvèrnha passa sos la dominacion de Clovís, le rei daus francs. L'Auvèrnha resistèt maitot per las accions de l'aristocracia provisigota coma ne'n tesmonha la revòlta de Placidina e Arcade. L'Auvèrnha fuguèt conquistada militarament per Teuderic en 536 e restachada politicament a Austràsia pendent un sègle.

Toponimia

Le nom d'Auvèrnha o Auvèrnhe ven dau nom dau pòble gallés daus Arvèrnes. Las atestacion son ecclesia Arvernicae en 511, pagus Arvernicus e pago Alvernio au sègle IX, Arverniam au sègle X (davant 966), Alvernhe entre 1071 e 1127, Alverniam entre 1095 e 1151 e Auvernha e Auvergne au sègle XII.

I a mai d'una prononciacion dins la lenga modèrna, [øˈvaʁɲɔ], [uˈvaʁɲɔ], [oˈvɛʁɲɔ], [oˈvɛʁɲə], [ɔwˈvɛʁɲə], etc.

Dins le diccionari de Bonaud trobèm las fòrmas Euvarnhà, Euviarnhà, Uvarnhà, Auvernhà, Ouvarnhà, Ouvernhà e Auvernhe.

Galariá

• 
  Los monts Domas o la Chadena daus Puèis
• 
  Veguda de Clarmont-Farrand dempuèi le Puèi de Doma
• 
  La maison de l'Apoticari, vès Montfarrand (Clarmont-Farrand)
• 
  L'aeropòrt de vès Clarmont-Farrand
• 
  Los monts de Cantal
• 
  La viala vèlha vès Tièrn
• 
  Le pas d'Alèir vès Briude
• 
  Lo festenau d'Orlhac
• 
  l-Orcivau
• 
  La glèisa romanica de Sant Astremòni vès Soire
• 
  La glèisa romanica de vès Sent Nectaire

Bibliografia

• Jean-Luc Boudartchouk. «Processus politiques de déromanisation dans l’entité gothe des Gaules, le regnum tolosanum (413-508)» (en francés). Archéopages - archéologie et société, 2012. ISSN:2269-9872.
• Deberge, Yann. «Témoignages de la Guerre des Gaules dans le bassin clermontois, nouveaux apports». Revue archéologique du centre de la France. ISSN:1951-6207.
• Sumien, Domergue. L’occitan, lenga fantasmada : l’exemple de la toponimia.. Universitat Pau Valèri – Montpelhier III. 

Nòtas e referéncias

• Portal d'Auvèrnhe