Elena (mitologia)
Dins la mitologia grèga, Elena (en grèc ancian Ἑλένη / Helénê) es la filha de Zèus e de Leda. Segon la legenda, èra la femna mai bèla del mond, sonque passada per la divesa Afrodita. Èra maridada a Menelas, rei d’Esparta, abans d’èsser raubada per Paris, prince troian, çò que desencadena la guèrra de Tròia qu’opausèt Grècs e Troians en 1180 AbC.
|
Elena
| ||
|---|---|---|
| Personatge de mitologia | ||
 Menelas retrobant Elena, cratèri atic de figuras rojas, 450-440 AbC., Lovre | ||
| Genre | femna | |
| Espècia | uman | |
| Activitat(s) | Devinaira | |
| Entoratge | Zèus (paire), Menelas (espós), Leda (maire) | |
Origina e jovença
modificarLeda, femna de Tindar, rei d’Esparta, engendrèt quatre enfants, los bessons Castor e Pollux, Clitemnestra e Elena. Mas Elena e Pollux èran en realitat los enfants de Zèus. Segon una de las versions de la legenda, Zèus visitèt Leda jos la forma d'un cicne; d’aquesta union, Leda pondèt un uòu, d'ont sortiguèron los dos enfants divins.
Considerada coma la femna mai bèla del mond, inspiratritz de plan fòrça passions, foguèt raubada per Tesèu de jova, que l'emportèt en Atica. Mas foguèt resatada per sos fraires alara que Tesèu s’èra abcentat per anar als Enfèrns.
Los pretendents e lo « jurament de Tindar »
modificarQuand foguèt en edat de se maridar, totes los caps de Grècia sollicitèron sa man. Coma lor rivalitat riscariá d’abrandar la Grècia, sus la suggestion d'Ulisses, Tindar sacrifiquèt un caval e foguèt montar los pretendents sus la pèl del caval e far un jurament solemne: quin que siá que serà causit, prometava de li portar secors totes ensembles se jamai un d’aquestes assajva de li raubar son esposa.
| Apollodòr (Bibliotèca, III, 10, 8) |
Catalòg de las femnas (fr. 68) |
Igin (Fablas, LXXXI, XCVII) |
|---|---|---|
| Agapenor | Agapenor | |
| Ajax lo petit | Ajax lo petit | |
| Ajax filh de Telamon | Ajax filh de Telamon | Ajax filh de Telamon |
| Alcmeon | ||
| Anfilòc | Anfilòc | |
| Anfimac (es) | Anfimac | |
| Ancèu | ||
| Antilòc | Antilòc | |
| Ascalaf | Ascalaf | |
| Blaniros | ||
| Clitios | ||
| Diomedes | Diomedes | |
| Elefenor | Elefenor | Elefenor |
| Epistròf | ||
| Eumelos | Eumelos | |
| Euripil | Euripil | |
| Ialmèn | ||
| Idomedèu | Idomedèu | |
| Leitos | ||
| Leontèu | Leontèu | |
| Licomedes | ||
| Macaon | Macaon | |
| Meges | Meges | |
| Menelas | Menelas | Menelas |
| Menestèu | Menestèu | Menestèu |
| Merion | ||
| Nirèu | ||
| Patrocle | Patrocle | |
| Penelèu | Penelèu | |
| Femios | ||
| Fidippos | ||
| Filoctetes | Filoctetes | Filoctetes |
| Podalir | Podalir | |
| Esquedios | ||
| Ulisses | Ulisses | Ulisses |
La guèrra de Tròia
modificar
Segon las variantas de la legenda, Elena causiguèt d’esperela lo prince del mai bèls — mas non pas lo mai esperitual —, o foguèt Tindare que prenguèt la decision, preferissent lo mai ric, mas non pas lo mai agradable per sa filha. Elena esposèt Menelas, venent atal reina d’Esparta, e li donèt una filha, Ermiòna. D’annadas mai tard, alara que Menelas s'èra absentat per anar en Creta, lo prince troian Paris arribèt a Esparta e pevilèt la bèla Elena. Segon unas versions, la seduisiguèt mercé a l’intervencion d’Afrodita e la persuadèt de fugir amb el, o alara la raubèt e la menèt a Tròia. La divesa Afrodita li aviá en efièch balhat l'amor de la mai bèla femna del mond après lo jutjament de Paris e sa poma de discòrdia. Furiós d’aqueste afront, Menelas s’anèt près de son fraire Agamemnon, mai poderós dels reis grècs, e los dos montèron una granda expedicion per anar a Tròia e destruire la vila e tornar prene Elena. Segon lo jurament realizat pauc abans lo maridatge d’Elena, totes los ancians pretendent èran obligats de participar a la guèrra que se preparava.
Al cant IV de l'Odissèa, Elena se qualifica devant Menelas de « cinica ». Lo mot grèc κυνώπιδος (cara de can) sembla a κυνόμορφος (en forma de can) que significa tanben « flor de safran ». Seriá pas la guèrra de Tròia un reglament entre grand productor de safran, alara e ara, la Grècia e l'Iran via la Turquia?
Aquesta guèrra durèt detz ans e foguèt la mai murtrièra de l'Antiquitat. Es sus las Pòrtas Scèas de la vila de Tròia qu'Elena es invitada per Priam, als costats dels savis troians, per li presentar los caps grècs que s’apercep al luènh; es tanben aquí, qu’al contrari de fòrça Troians, li testimònia son sosten, e li prega de se far pas repròche sus las causas de la guèrra, qu’a el son puslèu devoadas[1]. Menelas e Paris s'afrontan en dual per l'amor d'Elena, cadun aparat per sas divesas protectriças, e lo Troian es salvat dins son dual que per Afrodita, que lo pausa fòra de la zona del combat. Fin finala, mercé a l’astúcia d'Ulisses, los Grècs capitèron amb lo Caval de Tròia a prene la vila, que roïnèron tota. Menelas fa partit dels Grècs que s’introduguèron dins la vila. Puèi tua Deifòb (lo novèl espos d’Elena après la mòrt de Paris) e torna alara amb son esposa.
Segon lo raconte que Deifòb fa a Enèu quand l’encontra als infèrns dins lo cant VI de l’Eneïda, es Elena que faguèt signe a las tropas grègas demoradas fòra d’aprochar un còp los soldats sortits del caval, e es amb la complicitat d'Elena que Menelas podèt enseguida tuar Deifòb dins son lièch:
Menelas avent recuperat sa femna, aguèt d’en primièr l’intension de la tuar a causa de sa traïson, mas fàcia a son immensa beutat, torna s’enamorar e prene amb el. Pendent lo viatge de retourn, que durèt uèit ans, s'arrestèron en Creta, a Chipre, en Libia, en Fenicia, puèi en Egipte. Après la mòrt de Menelas, Elena foguèt caçada d’Espart e se refugièt Ròdes. Mas la reina Polixo, que l’aviá aculhida sus son illa, desesperada per la mòrt de son espós, tuat devant Tròia, l'accusèt de son malastre. La faguèt estofar dins son balh per sas servicialas e faguèt penjar son cadavre a un arbre. Joël Schmidt escrich dins son "Dictcionari de la mitologia grèga e romana " que: "Elena que lo gaubi aviá desarmat tant de ferotges eròis, d’enemics irreductibles, aguèt, segon unas versions, una fin digna de son excepcionala destinada: coma Protèu l'aviá predich dins l’Odissèa, los dieus li acordèron l’immortalitat e la favor de viure eternalament en compania de Menelas dins los Aliscamps. Segon una autra version, après aver desaparegut de la Tèrra, esposèt Aquilles, un dels rares eròis, que, a causa de sa jovença, èra al nombre dels pretendents. Lors nòças se debanèron dins las Illas dels Benastrucs, l'illa Blanca, e foguèron bensidas per la naissença d'un filh alat, Euforion, que, desdenhant unas annadas mai tard l'amor de Zèus, foguèt folzejat."
Foguèt l'objècte d'un cult eroïc important dins la vila d’Esparta. Lo Xn Discors de Dion de Prusa conta qu’es per aver parlat d’Elena al malbiais d’Omèr qu’Estesicòr foguèt castigat de cèc, a causa de sa mentira, e que la vista li foguèt tornada après son denon. Platon garda dins lo Fedra la palinodia d‘Estesicòr: privat de la vista pels dieus per aver negat los fachs omerics, compausa alara un poèma ont se retracta. Pasmens, lo torn qu’utiliza demora encara embigú:
| “ |
|
” |
Aquesta palinodia es tanben citada per Ovidi dins L'Art d'amar[2].
Elena e la magia
modificarSegon Charles Victor Daremberg eEdmond Saglio[3], sembla qu'Elena practicava la mascaria: utilizava de bevendas, qu'una femna, Polidamna, li aviá donadas en Egipte, coma se lo legís dins l'Odissèa d'Omèr, al Cant IV, ont s’utiliza un balma magic, lo nepentes, que fa obliar los malastres, que sos convidats recobrisson lo plaser dins la taulejada gastada pel remembre d’Ulisses desparegut.
Tanben podava imitar las voces e atraire los òmes al biais de las serenas[4], coma lo faguèt pendent la Guèrra de Tròia, tal que lo conta Omèr dins l'Odissèa, Cant IV, alara que los Grècs se trapavan dins la vila amagats dins lo caval de Tròia. Al luscre, faguèt tres còps lo torn del bastit cridant cadun dels caps amb lo votz de lor esposa per lors far sortir contra lor volontat, al risc de donar l'avantatge als Troians, tot coma li remembre Menelas son espós. Ulisses capita a empachar los caps grècs de sortir.
Aquestas capacitats d’Elena son conegudas dins l’antiquitat e Filostrat, dins sa Vida d'Apollonios de Tiana, conta un dialòg entre lo filosòf Apollonios e son discípol Damis que comentan lo raconte d'Omèr, e tanben evòca la possibilitat qu’Elena aja practicat los conjurs.
Mai luènh dins lo tèxte d’Omèr, al cant XV[5], se vei tanben capable d'interpretar un oracle.
Referéncias
modificar- ↑ Iliada, III, 161-245.
- ↑ Ovidi, Art d’Amar, Libre III.
- ↑ Dictionnaire des antiquités grecques et romaines, Hachette, 1877-1919, article Magia, p. 1498. "L'emploi des plantes et de drogues tirées des plantes parait être l'une des parties principales de l'ancienne magie ; Hélène, qui est une magicienne, jette dans le vin de ses hôtes un pharmakon rapporté d'Égypte."
- ↑ [1] "Ainsi, l'idée que non seulement la vue d'Hélène mais aussi sa voix est irrésistible est, peut-être, sous-jacente ici", Christopoulos Ménélaos, Quelques remarques sur Hélène dans l'Odyssée: À la recherche des innovations mythographiques et narratives, in: Gaia : revue interdisciplinaire sur la Grèce Archaïque, numéro 11, 2007, p. 106.
- ↑ Odissèa, cant XV
Fonts
modificar- Apollodòr, Bibliotèca (III, 10, 7–III, 11, 1), Epitòma (II, 15–III, 6 ; V, 22 ; VI, 29).
- Euripides, Electra
- Gorgias, Elgògi d'Elena.
- Omèr, Iliada, Odissèa.
- Igin, Fablas (LXXXI, XCVII).
- Isocrata, Elògi d'Elena.
- Plutarc, Vidas parallèlas (Tesèu).
Bibliografia
modificar- [Carrière et Massonie 1991] Jean-Claude Carrière et Bertrand Massonie, La Bibliothèque d'Apollodore : traduite, annotée et commentée, Besançon, Presses universitaires de Franche-Comté (diff. Paris, Les Belles lettres), coll. « Annales littéraires de l'Université de Besançon / Centre de recherches d'histoire ancienne / Institut Félix-Gaffiot / Lire les polythéismes » (no 443 / 104 / 7 / 3), 1991, 1re éd., 1 vol., 310 p., 16 × 24 cm (ISBN 2-251-60443-X, EAN 9782251604435, OCLC 300913016, notice BnF no FRBNF35495084, DOI 10.3406/ista.1991.2647, SUDOC 002519631, présentation en ligne, lire en ligne [fac-similé]).
- Odyssée (trad. du grec ancien par Victor Bérard), Éditions Gallimard, coll. « Bibliothèque de la Pléiade », 1993 (1re éd. 1955) (ISBN 2-07-010261-0).
- Homère (trad. Robert Flacelière), Iliade, Éditions Gallimard, coll. « Bibliothèque de la Pléiade », 1993 (1re éd. 1955) (ISBN 2-07-010261-0).