Clima montanhòl

Lo clima montanhòl es un clima especific de divèrsas regions de montanha, independentament de la zona climatica ont se situan. Se caracteriza per d'iverns fregs e d'estiu fregs e umids.

mapa dels climas mondials

Dins cada zona climatica, los ritmes termics e pluviometrics del mitan montanhòl son pròches d'aqueles de las planas vesinas, mas las temperaturas son mai baissas, e las precipitacions aumentan al mens fins a una altitud qualificada d'optimala. L'exposicion e la vigor del releu tanben dona de nuanças importantas.

La pression atmosferica e la densitat de l'aire merman amb l'altitud seguissent una lei logaritmica, car l'aire tend a se sarrar cap a la superfícia de la planeta. Lo rai solar qu'arriba sus un substrat es doncas mai important en montanha qu'en plana a la meteissa latitud, car i a mens d'absorpcion: vèrs 3 000 m, a de latituds mejanas, aquel rai equival a aquel que tòca una plana a l'eqüator.

De temperaturas mai baissas

La temperatura merma amb l'altitud sustot perque la rarefaccion de l'aire limita l'absorpcion de las radiacions infrarojas, eissidas de l'absorpcion dels rais solars pel sol (mens d'Efièch de sèrra). Lo gradient termic mejan es d'apr'aquí 0,6 °C cada 100 m. La temperatura varia d'una valor d'apr'aquí 1 °C per 100 m, quand l'umiditat relativa de l'aire es inferiora a 100 % (aire sec), a una valor d'apr'aquí 0,5 °C per 100 m, quand l'aire es saturat. La qualitat igrometrica de l'aire es donca determinanta e en general, lo gradient termic es a l'entorn de 1 °C per 100 m al pé del penjal e de 0,5 °C per 100 m quand l'aire se satura.

Las montanhas son d'illòts de freg, que sián jos mejanas o baissas latituds. L'isotèrme anadièr 0 °C se situa vèrs 600 m al nivèl del cercle polar, entre 2 700 m e 3 000 m jos las latituds mejanas, e vèrs 5 000 m a l'eqüator. Mas los efièchs del freg dins caduna d'aquela zonas son pas vertadièrament comparables perque los ritmes quotidians son diferents.

Jos las latituds mejanas, en estiu, las temperaturas son doças o caudas de jorn, frescas de nuèch. L'ivern es plan mai freg e las amplituds quotidianas son mendre. Passat 2 000 m, lo mitan es gaire espitalièr per l'Òme sonque se desvolopèron las activitats esportivas d'ivern. Per exemple, dins la val d'Arve, à Chamonix-Mont-Blanc (1 037 m d'altitud), la mejana de genièr es de −5,8 °C e lo nombre mejan de jorns de gèl, de 187; a Sonnblick (Alps austriacs), a 3 326 m, la mejana de febrièr es de −13,5 °C e lo nombre de jorns de gèl, es superior a 300.

Jos las latituds tropicalas, las amplituds annadièras (ATA) son mens fòrtas que las amplituds quotidianas (ATQ): tot l'an, los jorns son cauds e las nuèchs frescas. Las montanhas de latitud mejanas son d'illòts de frescor e sovent foguèron causidas, autrescòps, coma luòc de demorança pels colons europèus (Nairobi al Kenya, Darjeeling en Índia...).

Fin finala, jos las latituds nautas, las montanhas son, de contunh, de regions frejas.

Las oposicions de penjal

L'influéncia de l'exposicion al rai solar e la vigor del releu dona de nuanças fondamentalas, subretot jos las latituds mejanas. En efièch, dins la zona intertropicala, los contrastes termics entre penjals son fòrça mai flacs car los rais del solelh son mai pròches de la verticala. Vèrs l'eqüator, dins las regions solelhadas, la correguda de l'astre fa que los neviers mai sovent se trapan suls penjals nòrd e sud.

Ubacs e adrechs

Jos las latituds mejanas, las vals prigondas e estrecha recebon los rais del solelh pas qu'al mièg jorn. L'ivern, pòdon quitament demorar totalament a l'ombra pendent de setmanas. Los contrastes termics entre penjals son importants quand los releus son orientats èst-oèst. Los penjals mirant cap als pòls son fòrça mens solelhats qu'aqueles orientats cap a l'eqüator. Los primièrs (ubacs, ombrèrs o envèrs) recebon lo solelh fòrça oblicament, son frescs e sovent a l'ombra e generalament abandonats a la sèlva. Los segonds (adrech, o solan) recebon mai d'energia solara, son alara mai cauds e son plan sovent cultivats e abitats pel Òmes. Lo contraste adrech/ubac es sustot visible dins las regions montanhòlas solelhadas.

Angle d'incidéncia dels rais solars

L'angle d'incidéncia dels rais del solelh varia amb l'exposicion e las sasons. Quand al miègjorn los rais solars an una enclinason d'uns 55°, l'adrech, amb un penjal de 35°, recep lo rai a la verticala, alara que a l'ubac, amb un penjal equivalent, l'angle es sonque de 20°. La quantitat d'energia par unitat de superfícia es doncas plan mai flaca, e mai que lo rebat aumenta quand l'angle d'incidéncia merma. Dins aquelas condicions, l'energia recebuda per unitat de superfícia varia dins un rapòrt d'1 a 10 entre ambedos penjals. Aürosament, la mèscla de l'aire atenua fortament los contrastes termicas que ne resultan.

Penjal al vent, pejals jol vent

L'exposicion dels penjals al respècte dels fluses umids a un ròtle capital. Dins las regions occidentalas de las latituds mejanas, los penjals expausat a las massas d'aire umid e a la perturbacions venent de l'oèst (penjal al vent) son plan mai asagat que los penjals expausats a l'èst (penjal jol vent), aparats per la sèrra. Après los releus passats, l'aire a perdut una granda partida de son umiditat, ne ven un temps fòrça mai sec dins las regions jol vent.

Occasionalament, un flus d'air forçat a passar una sèrrada pòt provocar l'efièch de Foehn de sus l'autre penjal, davala aprèp lo passatge de la barrièra. Se cacha, se caufa e s'alunha del punch de saturacion (punch de rosada), que dona un vent sec e caud, buffant en ventòriassas: es lo cas del vent chinook, dins las Montanhas Rocosas septentrionalas, o del foehn, dins los Alps del Nòrd.

Dins la zona intertropicala umida, quand los flus d'alisis o de monson encontran de sèrras, las precipitacions aumentan considerablement: Cherrapunji (Índia), suls contrafòrt de l'Assam, amb 11 m de precipitacions annadièras, n'es l'exemple melhor. Los contrastes entre penjals son a vegada sasissents: de rapòrts d'1 a 5 entre las precipitacions dels penjals al vent e aquelas dels penjals jol vent son abituals quand los releus an una orientacion perpendiculara als fluses dominants (exemples: Antilhas, La Reünion, Madagascar, Filipinas, Hawaii).

Lo clima d'abric

Dedins o prèp dels massius montanhoses, las vals e bacins aparats son someses a un clima mai sec e mai continental qu'o país de front expausat als vents màgers.

Las inversions termicas

Dins las vals, las concas e los bacins intramontanhòls, per temps anticiclonic, las brisas termicas son abitualas. Dins las regions amb un tal tipe de temps, las inversions termicas (aire mai freg al bas país) influissent sus la mejana de las temperaturas. En ivern, son responsablas d'una accumulacion d'aire freg, subretot quand la voidada d'aquel es dificil. Per exemple, a Clarmont d'Auvèrnhe (329 m d'altitud), la temperatura minim mejana de genièr es de −2,8 °C alara que sonqu'a qualques quilomètres d'alà, al som del Puèi de Doma (1 465 m), es pas que −2,5 °C. Las inversions termicas apareissont e d'escalas espacialas diferentas, dempuèi las concas pichonas fins al grands bacins intramontanhòls.

Una continentalitat aumentada

Dins las regions temperadas, las vals o concas aparada dels vents màgers per de montanhas son somesas a un clima plan mai continental que las planas non aparadas o los penjals expausats. Los iverns son mai fregs e secs que dins las zonas non aparadas, e los estius son mai cauds amb d'auratges frequents, que compensan pas totjorn la secada ivernala. En çò nòstre e Arpitània, las planas de Limanha e Forés son de regions aparadas, coma en Alsàcia e las vals nautas dels Alps del nòrd, e tanben dins los Alps del Sud o Cerdanha. Atal, l'amplitud termica annadièra es d'uns 17 °C a Lion e 24 °C a Turin.

L'ombra pluviometrica

L'ombra pluviometrica es un fenomèn meteorologic que se debana sul penjal d'un mont qu'es pas somes al flus dirècte de las massas d'aire umid. Alara que lo penjal al vent de la montanha es abondentament asagat a l'arribada de massas d'aire umid menant a la formacion de nívols e de precipitacions, lo penjal aparat dels vents demora fòrça mai sec car l'umiditat atmosferica ja se pausa sul penjal fàcia al vent al moment ont la massa d'aire arriba. Lo fenomèn es ligat a l'efièch de foehn.

Precipitacions e umiditat

En montanha, las precipitacions aumentan en frequéncia e intensitat. En efièch, los releus impausan una ascendéncia de las massas d'aire que se traduch per un refregiment, per la condensacion de la vapor d'aiga e doncas per la creacion de nívols.

Lo gradient pluviometric

Fòrça mens regular que lo gradient termic, lo gradient pluviometric fluctua sensiblament amb l'exposicion dels penjals al respècte dels fluses umids. Dins los Alps del Nòrd par exemple, varia de 50 fins a 200 mm per 100 m. Aquel augment contunha fins a un optimum pluviometric que varia al respècte de la natura de las massas d'aire e de perturbacions: dins los Alps del Nòrd, l'altitud d'aquel lindal se situa entre 2 700 e 3 000 m alara qu'es d'apr'aquí 3 500 m suls penjals del mont Kilimanjaro (Tanzania).

Umiditat de l'aire

Lo taus en vapor d'aiga de l'aire merma aviadament amb l'altitud: a 3 000 m, l'umiditat absoluda es en mejana tres còps mendre qu'al nivèl del mar. Lo punch de rosada essent tributari de la temperatura de l'aire, en naute montanha, l'umidité relativa pòt passar d'una valor fòrta (mai de 90 %), acabar la nuèch quand l'aire es freg, finds a una valor fòrça flaca (mens de 20 %), al miègjorn quand la temperatura es mai nauta.

La nèu

La part de las precipitacions nevosa aumenta lèu amb l'altitud. Suls penjals plan expausats, la nautor cumulada de las casudas de nèu es importanta (10 m dins la val de Chamonix). L'espessor de la nèu representa gaireben lo desen en aiga liquida. La jaça nivosa aumenta lo rebat dels rais solars, las temperaturas son doncas mai baissas. D'anticiclons termics se meton en plaça e se manten un temps sec e freg. La permanéncia de la jaça nivosa es foncion de la massa de nèu et de la temperatura de l'aire.

En nauta montanha, l'ennèvament dura de meses. Ven permanent a l'entorn de 1 000 m a la latitud del cercle polar, de 2 000 m a 4 000 m a de latitud mejana(45° N). Jos las latituds intertropicalas, lo lindal se situa a l'entorn de 5 000 m a l'eqüator (Kilimanjaro) e de 6 000 m jos tropics (Andes), mai secas.

Jos las latituds mejanas, l'exposicion a un ròtle important sus la fusion. D'escarts de qualques centanas de mètres del nivèl inferior de la nèu son abituals entre los penjals plan solelhats e los penjals demorant a l'ombre una granda partida del jorn.

Bibliografia (fr)

• Beltrando (Gérard) et Chémery (Laure), Dictionnaire du climat, Larousse, Paris, 1995, ISBN 2037202334
• Estienne (Pierre) et Godard (Alain), Climatologie, collection U, Armand Colin, Paris, 1992, ISBN 2200219180
• Godard (Alain) et Tabeaud (Martine), Les climats : mécanismes et répartitions, Armand Colin, Paris, 2004, ISBN 2200267274