Cartagena (Espanha)
Cartagena es una vila de la Region de Múrcia, capitala legislativa d'aquela comunautat e capitala comarcala del Camp de Cartagena. Tanben es el cap de la província maritima. Amb un airal de 550 km² la vila compta 215 186 abitants (2009).
| País |  Espanha
|
| Comunautat | Múrcia |
| Superfícia | 558,3 km² |
| Populacion | 214 165 (2010) |
| Latitud | 37° 36′ N |
| Longitud | 0° 59′ O |
| Altitud | 10 m |
Geografia
modificarGeografia e relèu
modificar.jpg)
La vila de Cartagena se tròba al sud-èst de la Peninsula Iberica (37º36' N, 0º59' W).
Cartagena constituís una granda plana clinada cap al NO-ES limitat al nòrd e nòrd-oèst per de serradas prelitoralas (Carrascoy, Lo Pòrt, Los Villares, Columbares e Escalona), e al sud e sud-oèst per de serradas litoralas (L'Algarrobo, La Muela, Pelayo, Grossa, La Fausilla e Minera, fins al Cap de Pals).
Lo terren es subretot sedimentari, amb de ròcas calcàrias, e metamorficas, coma la lausa, lo marbre, eca.
Lo Centre istoric de la vila se tròba delimitat per cinc pichons puèges (Molinete, Mont Sacro, Bosc de San Josèp, Despeñaperros e Bosc de la Concepcion) qu'a l'origena formavan partit d'una peninsula delimitada per una anciana mar interiora (mar Estero), e l'actuala baia que dubrís a la mar Mediterranèa, un espaci protegit entre los contrafòrts dels monts de San Julian e Galeres, selvas entre que se situa la dintrada al pòrt de la vila. L'anciana mar interiora s'assequèt e se construguèt, ja al començament del sègle XX, un quartièr novèl de la vila.
Demografia
modificarLo 1èr de genièr de 2009[1], la vila de Cartagena 215 186 abitants (104 859 òmes e 102 427 femnas).
12,75% dels abitants de Cartagena son de nacionalitat estrangièra.[2]
L'airal metropolitan, intègra las vilas de La Unión, Fuente Álamo de Murcia, Los Alcázares, San Javier, Torre Pacheco e San Pedro del Pinatar e compta 332 035 abitants.
| Evolució demogràfica del municipi de Cartagena[3] | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1857 | 1877 | 1887 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | |||||||||||
| 59618 | 75908 | 84171 | 99871 | 102542 | 96891 | 102518 | 113468 | |||||||||||
| 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 1996 | 2000 | 2007 | |||||||||||
| 113160 | 123630 | 146904 | 172751 | 173061 | 170483 | 183799 | 207286 | |||||||||||
Istòria
modificarPreistòria e Antiquitat
modificarPoblada dempuèi de temps fòrça ancian, lo primièr establiment urban data de 1400 AbC amb la fundacion de Contesta pel rei Testa. Al sègle III AbC foguèt colonizada pels cartagineses, pòble que veniá de Cartage en Africa del Nòrd (dins l'actuala Tunisia), e competiá l'egemonia de la mediterranèa amb Roma. Aprèp las Guèrras Punicas que s'afrontèron Roma e Cartage, Roma prenguèt lo contraròtle de la vila. I aviá de minas d'argent a l'entorn (que al temps dels romans trabalhavan fins a quaranta mila òmes e raportavan 25 000 dracmas al tresaur roman). Foguèt la capitala dels domenis cartagineses en Iberia.
En 209 AbC, pendent la Segonda Guèrra Punica, foguèt atacada per Publi Corneli Scipion African Major amb sonque 1 000 òmes, l'ocupèt e prenguèt un grand butin. En 206 AbC se celebrèt de jòcs en onor del oncle de Scipion. Pendent l'empèri foguèt una colonia romana (Colonia Victrix Julia Nova Cartago) e sèti d'un convent juridic.[4] Aquel convent èra lo mai espandit de totes e arribava a fins al tèrme dels cantabres. Benlèu partajava la capital de l'Ispània Citeriora amb Tarraco.[5] Son territòri se nomenava Carcedonia. Èra lo punt central d'una via cap a Tarraco (al nòrd) e cap a Castulo (al sud).
Edat Mejana Nauta
modificar
Aprèp la casuda de l'Empèri roman e de sas estructuras; puèi a l'installacion dels reialmes germanics en Ispània romana, Justinian tornèt conquerir la vila en 550. Venguèt alara la capitala de la Province de Spania de l'Empèri Bizantin jol nom de Carthago Spartaria.
Mas en 622 los visigòts capitanejats pel rei Suintila prenguèron la vila e, segon Sant Isidor de Sevilha, devastèron la vila e la destruiguèron gaireben tota, tombèt en decadéncia. Pasmens, aquel comentari es sens dobte exagerat perque la vila mejans son evesque Munulo, capitèt a signat en 675 un dels actes dels concilis de Tolèda.
Pendent la dominacion arabi, Cartagena coneguèt un nòu desvolopament amb la construccion d'une mosqueta e d'una citadèla fortificada sul mont de la Concepcion. la vila èra alara coneguda jol nom de Qartayannat al-Halfa.
Edat Mejana Bassa
modificarEn 1245 lo prince castelhan Afons, lo futur rei Alfons X lo Savi conqueriguèt la vila. Restaurèt lo diocèsi de Cartagena e crèt l'Òrdre de l'Estela en 1270 per la defensa navala de la Corona de Castelha, que lo sèti principal foguèt establi a Cartagena. Lo passatge, qualques ans aprèp la Reconquèsta del sèti episcopal a Múrcia foguèt un obstacle important al desvelopament urban, economic e demografic de la vila.
En 1296, la vila passèt a la Corona d'Aragon, pel Tractat de Torrelhas, mas lo tractat d'Elx en 1305 la tornèt a la Corona de Castelha.
Cartagena contunhava a venir un important pòrt comercial e una basa navala. Pasmens, las initiativas dels reis coma Pèire Ièr de Castelha permetèron pas de desvelopar arquitecturalament e la creissença urbana d'une vila qu'es totjorn pauc poblada.
En 1464, lo rei Enric IV de Castelha accordèt a Pedro Fajardo e Quesada la senhoriá de la vila de Cartagena amb lo castèl, sos dreches de jurisdiccion, e l'argent du tribút. Aquela situacion contunhèt fins a l'arribada al poder dels Reis Catolics. En 1503, la reina Isabèl ordonèt la restitucion de la vila de Cartagena amb totes los dreches concedits a la Corona de Castelha.
Epòca modèrna
modificarEn 1873, pendent la Primièra Republica Espanhòla, l'armada destacada a Cartagena promulguèt lo canton de Cartagena coma estat federal dins Espanha comprenent las províncias d'Albacete e Múrcia; la revòlta, practicament limitada a la vila de Cartagena ont i aviá l'armana rebèla, durèt qualques meses; Cartagena foguèt assetjada sièis meses e la vila se trobèt al final apaurida. Arribèt a frapar sa pròpia moneda (lo duro cantonal). Lo cap del Canton de Cartagena foguèt lo murcian Antonete Gálvez.
Cartagena coneguèt un vam a la fin del sègle XIX, amb l'arribada de capitals estrangièrs e de familhas europèas ricas qu'i venian far comèrci amb las minas. Aprèp l'arrèst d'aquelas minas dins los an 1930, Cartagena se trobèt amb fòrça trabalhadors de las minas que demoravan sens emplèc, causa que contribuiguèt a una crisi que se preolonguèt fins als ans 1960.
Pendent la Guèrra Civila, Cartagena foguèt basa navala de la Republica, e i demorèt fidèla fins a abril de 1939.
La decennia de 1960 foguèt aquela de l'industrializacion subte dins lo domeni siderurgicometallurgic, e tanben de la construccion de naus. Malgrat la crisis dels ans 1990 dins lo domeni que faguèt desapreisser una granda partida del teissut industrial Cartagena continua a èsser lo principal pòl industrial del sud-èst de peninsula.
Personatges ligats a la vila
modificar- Asdrubal, 270 AbC-221 AbC. General cartagines, que refoncèt Qart Hadasht (Cartagena) sus la ja existenta Mastia en 227 AbC.
- Annibal Barca, 247 AbC – 183 AbC. General cartagines que dempuèi Cartagena tentèt la conquèsta de Roma.
- Hazim al-Qartayanni (حازم القرطاجني) (1284-1211), poeta de la cort del Bey de Tunis, autor de la "Qasida al-Maqsura," òbra majora de la poesia arabicandalusa.
- Isaac Peral, 1851-1895. Engenhaire, marin e inventor cartagenés que dessenhèt un modèl de submarin de propulsion electrica.
- Carmen Conde, 1907-1996. Escrivana cartagenesa fondatritz l'Universitat Popular de Cartagena.
- Arturo Pérez-Reverte, 1951. Romancièr e jornalista
Referéncias
modificar- ↑ Donadas de l'INE
- ↑ Font: Institut Nacional de Estadística d'Espanya. Pobulacio per sèxe, vilas e nacionalitat.
- ↑ Font: Institut Nacional de Estadística d'Espanya. [1] [2]
- ↑ (ca)Ferran Soldevila i Zubiburu; Història de Catalunya [3]; ed: Editorial Alpha
- ↑ (ca)Isaías Arrayás Morales; Morfología histórica del territorio de Tarraco, ss. III-I a.C. [4]; ed: Edicions Universitat Barcelona; 2005; ISBN 8447530078
