Abadiá de Fontfreja

L'abadiá de Fontfreja (en francés: abbaye de Fontfroide) es una abadiá cisterciana situada dins le departament d'Aude, a 14 km al sud-oèst de Narbona, çaquelà dins la comuna. D'en primièr abadiá benedictina (1093), foguèt integrada a l'òrdre cistercian entre 1144 e 1145. Pendent la crosada dels Albigeses, foguèt un naut luòc de l'ortodoxia catolica. Dins la segonda mitat del sègle XII, recebèt fòrça dons en tèrras d'Ermengarda de Narbona, puèi a la mitat del sègle XIII, d'importants dons en tèrras e en natura d'Olivièr de Tèrme que li permeton de realizar de bastits novèls. Al sègle XIV, un dels seus abats, Jacme Fornièr, foguèt elegit papa jol nom de Beneset XII. L'abadiá foguèt classificada en 1862 coma Monument istoric. Ara, l'abadiá de Fontfreja es membre de la Carta de las Abadiás e Sites Cistercians d'Euròpa.

Abadiá de Fontfreja

Donadas
Tipe	Abadiá
Construccion	1093 (Gregorian)
Dedicat	Maria
Caracteristicas
Estil	romanic, Gotic
Localizacion geografica
Estat	França
Division territoriala francesa	França metropolitana
Region francesa	Occitània
Departament	Aude
Arrondiment francés	Arrondiment de Narbona
Comuna francesa	Narbona
monument istoric inscrit (1988) monument istoric catalogat (2001)
Activitat
Diocèsi diocèsi de Carcassona e Narbona Religion Catolic roman Visitaires anuals 97 580 (2008)

L'abadiá de Fontfreja es un monument privat proprietat dels descendents de Gustave e Madeleine Fayet.

Toponimia

Las fòrmas ancianas son : Locus Fontisfrigidi en 1142, Monasterium B. Marie Fontisfrigidi en 1171, Conventus Fontisfrigidi en 1251, Fontfréja en 1274, Fontfrehja en 1346, Domus Fontisfrigidi en 1360, Fontfréda en 1538, Fonfrède en 1539, Fonfroyde en 1580, Fontfroide en 1781 .
L'adjectiu ven de frīgĭda e l'accent tonic pòrta sul primièr i; l'evolucion pòt èsser en freja ambe tombada de la sillaba finala; una autra evolucion pòt menar a freda, ambe amudiment de la sillaba centrala. Las fòrmas ancianas semblan marcar le passatge de *Fontfreja a *Fontfreda. Quina es la prononciacion ?

Istòria

Grop de monges dins los clastras entre 1858 e 1907. Fotografia per Eugène Trutat conservada als archius municipals de Tolosa.

Lo vescomte de Narbona, Aimeric I, autorisa una comunautat de monges a se constituir sus sas tèrras de Fontfreja. L'abadiá es situada dins la Corbièras, près d'un torrent. Es d'aquela font freda que li ven lo nom. Las armas de l'abadiá representan una font.

Al sègle XII, l'abadiá de Fontfreja èra a avantpòst dins la luta contra l'eretgia catara. En 1203, lo monge de Fontfreja Pèire de Castèlnòu fuguèt nomenat legat pontifical pel papa Innocenci III.

Lista dels abats

Abats regulars

• 1118-1134 : Bernart I
• 1134-1154 : Sanche
• 1154-1168 : Vital Ier
• 1168-1169 : Arnauld Ier
• 1169-1173 : Vital II
• 1173-1174 : Bernart II
• 1174-1179 : Vital III
• 1180-1193 : Bernart III
• 1193-1194 : Pèire I Bertrand
• 1194-1199 : Bernart IV
• 1199-1200 : Oton Ir
• 1201-1216 : Bernard V
• 1217-1217 : Raol I
• 1217-1217 : Ximenès I
• 1217-1218 : Raol II
• 1218-1218 : Robèrt
• 1218-1220 : Jaume I
• 1220-1220 : Marquez
• 1220-1221 : Ximenès II
• 1221-1223 : Vital IV
• 1223-1224 : Elia Ier
• 1224-1230 : Bernard VI (1)
• 1230-1231 : Pèire II
• 1231-1231 : Arnauld II
• 1231-1236 : Bernard VI (2)
• 1236-1236 : Elias II
• 1236-1237 : Bernard VI (3)
• 1237-1242 : Pèire III Raimond
• 1243-1262 : Oton II
• 1262-1263 : Dalmaci
• 1263-1264 : Arnauld III
• 1264-1267 : Vital V
• 1268-1270 : Arnauld IV
• 1270-1271 : Pèire IV
• 1271-1273 : Oton III
• 1274-1275 : Vital VI
• 1275-1281 : Arnauld V
• 1281-1283 : Bernard VII
• 1284-1287 : Pèire V Alfarici
• 1287-1288 : Montassin Ier
• 1288-1289 : Bernard VIII
• 1289-1292 : Montassin II
• 1292-1296 : Bernart IX
• 1296-1304 : Arnauld VI
• 1304-1305 : Antònie I
• 1305-1310 : Arnaud Novèl
• 1311-1317 : Jaume II Fornièr (futur pape Beneset XII)
• 1317-1325 : Geraul
• 1325-1333 : Pèire VI de Barrau
• 1333-1341 : Arnauld VIII
• 1341-1342 : Antòni II
• 1342-1346 : Berengièr I
• 1346-1355 : Bernard X
• 1355-1357 : Joan I Engelbèrt
• 1357-1372 : Pèire VII
• 1372-1374 : Joan II Clerani
• 1374-13?? : Pèire VIII
• 13??-1380 : Joan III
• 1380-1399 : Bernard XI (1)
• 1399-1414 : Joan IV
• 1414-1422 : Bernard XI (2)
• 1423-1426 : Pèire IX
• 1426-1436 : Joan V
• 1436-1441 : Pèire X
• 1441-1443 : Bernard XII
• 1443-1453 : Pèire XI Ferrari
• 1453-1472 : Marcial I de Rua
• 1473-1484 : Pèire XII de La Ròca

Abats comendataris

• 1484-1499 : Antòni III Pèire de Narbona-Lara
• 1499-1519 : Loís de Narbona-Lara
• 1519-1532 : Jòrdi de Narbona-Lara
• 1532-1536 : Beneset Talhacarn
• 1537-1548 : Agustin de Trivulcei
• 1548-1572 : Ipolit d'Este
• 1572-1582 : Joan VI Massey
• 1582-1588 : Janus de Fregosa
• 1588-1619 : Alexandre de Fregosa
• 1620-1646 : Dominic de Fregosa
• 1646-1650 : Claudi de Rebe
• 1650-1667 : Joan VII de Noblet-Desprez
• 1667-1698 : Enric I Aquil de La Rochefoucauld
• 1698-1708 : Enric II de La Rochefoucauld
• 1708-1717 : Rogièr de La Rochefoucauld
• 1717-1754 : Imanual Enric Timoleon de Cosse Brissac
• 1754-1790 : Jaume III de Graça

Font: Dictionnaire d'histoire et de géographie ecclésiastique

Arquitectura

La cor d'onor e lo bastit dels convèrses

Vista generala.

Plan de l'abadiá.

Passat lo pòrge d'intrada de linhas elegantas, bastit vèrs 1777-1778, l'òste a drecha decobrís lo long rectangle de la cor d'onor. Una paret de grossa pèiras e, en terrassa, los jardins a l'italiana plantats sens dobte per Constància de Fregosa al temps de l’ababaciat comendatari dels seus dos filhs. A esquèrra, un grand bastit d'estructura medievala fuguèt d’en primièr ocupat pels fraires convèrs puèi transformat e reamenajat, entre autre per l’obertura de largas fenèstra de montant, per aculhir l’ostelariá. Al fons, l’espaci es limitat per una vasta arcadura de tres baias qu'aquela del mitan, tancada per una grasilha de fèrre fabregat, es decorada d’un fronton triangular classic.

Una pòrta mena a refectòri dels convèrs. Las seunas dimensions imposantas, que la longor es de gaireben cinquanta mètres, permeton imaginar una comunautat de 180 a 200 fraires. Aquela nau bastida al començament del sègle III se divisa en cinc travadas obèrta de vòltas d’ogivas desplagadas. Los arcs totals de perfil carrat, las ogivas e nervaduras se fondon dins las parets. Lo lutz es donada per de baias embessonadas cap a l’oèst e de simple arc de plen cindre a l’èst. Los amenatjaments dels sègle XVII e trauquèron las doas pòrtas centralas donant l’una sus la cort d’onor, l’autre sus la cort dita « Loís XIV ». De parets avián divisat la sala en d'espaci diferents se pòt apercébre dins la segonda travada de croses marcant la capèla dels forastièrs.

La restauracion de l'abadiá, dempuèi 1908 fins ara, permetèt de tornar veire lo magnific volum de la sala e d'apondre d’elements décoratius en reemplec, coma las esplendidas grasillas de fèrre fambregat al motiu de pampas e la granda chiminèa Renaissança benlèu venet del castèl dels ducs de Montmorency a Pesenàs, destruit sus òrdre de Richelieu après la revòlta del duc en 1632. Podent aculhir fins a 700 auditors, aquela sala d'excellenta acostica es utilizada per de concèrts de musica de cambra e recitals d’artistas.

La cort del sègle XVIII

L'abadiá per sas grasilhas.

Aquela cort es sovent nomenada « Loís XIV », a tòrt, perque los documents mòstran que sa configuracion actuala ven de las òbras realizadas a partir de 1775. Dins lo monastèri medieval, sus un espaci fòrça mai restrench, s'obrissiá al nòrd los talhièrs dels fraires convèrs: la menusariá, la fabrega e la forneriá al drech de la molina encambant lo torrent. A l’èst s'espandissiá l’ala del noviciat e cap al sud los quita bastits conventuals intravan plan dins aquela cort.

Las clastras e la cistèrna.

Tot l’ensems èra centrat cap al potz, vertadièra cistèrna de cairons perfeitament assemblat e que s’apregondís dins un gorg cavat dins los calcaris fracturats. Es aquí que se posa una aiga plan freja, sens dobte origina toponimica del nom Fontfreja e a causa de la preséncia sus aquel site de la primièra installacion monacala. Tot establiment d'un monastèri demanda de segur una tripla proximitat: aquela de la pèira, aquela de la fusta e aquela de l'aiga. Totes aqueles elements son reünits a Fontfreja.

Quand l’abadiá, dels temps classics, abriga pas mai de convèrs, nimai de novicis mas sonque un pichon grop de monges, aqueles fan càser los bastits venguts inutils e modifican las construccions segon lo gost de l’epòca. Alara aquela cort pren son aspècte regular, rectangular, redusent las superfícias de la cosina, de la sala dels monges (lo scriptorium) e subretot dels refectòri. La subreauça del sol, de près de 30 centimètres, correspond als reduts dels demoliments. Lo noviciat ven la demorança del prior conventual amb una irangeriá e, a l’estatge, de lotjaments largs. La faciada ela es pas qu’un decòrs de teatre, placatge sul l'estructura del sègle XIII.

La vanèla dels convèrs

Dins las abadiás cistercianas normalament orientadas, coma es lo cas de Fontfreja, lo sanctuari essent dispausat cap l’èst, las clastras tanhenta e los bastits bâtiments adjacents ocupan la partida orientala del monastèri. Los fraires convèrs son donc installats dins la partida occidentala, capvirada a l’exterior. Aquí se dubrís la pòrta màger per ont los obrièr sortissián per anar cap a lors luòcs de trabalh. Dempuèi aquela intrada s'organissiá la distribucion interiora dels bastits. Aquela deu permetre e en meteis reglamentar la comunicacion entre los dos grops de religioses. S'agís d’establir, tot mantenent la separacion, dels punts de contacte entre los luòcs de vida. Per ela los fraires convèrs avián accès al celièr e al refectòri, al passa plat de la cosina, comuna als profèses e als convèrses

Es caminat jos aquela longa vòlta en miègbèrç qu'anavan al fons de la glèisa, sens destorbar l’ofici psalmodiat pels monges installats, eles, dins la partida oposada de la nau. Al sègle XVII, los convèrs avent desaparegut dempuèi de temps, lor ancian dormitòri, a l'estatge, foguèt amenatjat en grandas cellulas pels òtes. Un grand escalier, sostengut un arc en ansa de panièr, mena a l’intrada.

Las clastras

Las clastras.

Galeriá oèst

Dins la vanèla dels convèrs una pòrta de ferretariá fa passar cap  las clastras luminosas. La lutz i difusa per d'arcaduras e d'oculs. Aquela cort interiora es lo quita còr de l’abadiá.

L’arc trencat obrissent la primièra travada mòstra la perspectiva dels massises florits a l'entorn del potz debans lo canton de las grandas arcadaduras dominadas pel campanar. Dos periòdes de construccion e dos estils diferents aquí se succediguèron.

Las primièra clastras, bastidas dempuèi la fin del sègle XII al començament del XIII, seguisson las les règlas de l’art romanic. L’ensems de las partidas bassas, coma la dobla procession de las colomnetas e lors capitèls de descors de fulham suportant d'arcs pichons en plen cindre, son qu'aquela epòca, mas èra una fusteriá amb un teulat en apendís que cobrissiá las quatre galariás.

Dins la segonda mitat del sègle XIII, quand Fontfreda, rica de fórça donacions, es lo temps de sa prosperitat màger, un important rebastit se realiza seguent lo gost e las tecnicas nòus, auquel de l’edat gotica. Dins cada travada, las colomnetas romanas, torjorn en plaça, supòrtan ara un timpan naut, traucat d’oculs escampilhats que s'inclusís dins un profond en arc trencat. L’anciana fusteriá es remplaçada per lla pèira e, a l’interior de las galariás, las vòltas d’ogivas cason lo long de las parets sus d’elegants culòts, a dos mètres del sol.

Galariá sud

Las clastras vistas de la sala capitulara.

Tòca lo colateral de l’abaciala e foguèt bastida d'en primièr. Aicí las colomnetas son amassada, dins cada travada, en cinq paras: lors marbres altèrnan lo ròse de Caunas e lo guindol dels Pirinèus, lo blanc venat de gris o de vert; lors capitèl ofrisson de motius vegetals variats.

Al dessús, los dos timpans centrals son airats per tres oculs, a la plaça d'un sol endacòm mai. E las vòltas an las particularitats mai curiosas. La crosada d’ogivas es acompanhada d’una èura longitudinala torica e los partiments fòrça bombats son assemblats en lièt concentric coma per la vòlta del carrat de la crosada de la glèisa.

Tot lo long de la galeriá i a de bancs ont los monges se venián seire per legir individualament, o se pausar per meditar. I a tanben dos bacins de pèira utilizats pel rite del « mandatum », lo lavament dels pés que los Cistercians practicavan mutualament cada setmana. Cada jorn, a la fin del trabalh e abans lo repai del, lo paire abat i lisiá e comentava de tèxtes patristics coma de tèxte de sant Agustin e sant Jeròni. En periòde d’Avent e de Carèma, los monges trencavan lo june un còp per jorn al solhelh colcar just aquí.

Galeriá èst e sala capitulara

La paret de la galeriá èst, tòca la pòrta de la glèisa, daissa veire, en rèire una estatua borguinhòna de la Verge amb l’Enfant e al panièr de ròsas, lo luòc tapat de l’armarium. Dins aquel armari realizat jos l’escalier de la crosada èran servats los libres liturgics necessaris als oficis, los tèxtes de l’Ancian e Nouvèl Testament, las òbras dels Paires de la Glèisa.

La pòrta se dubrís sus la sacristia, bèla pèça en vòlta de bèrç. Cinc travadas ritman la galariá èst e la travada centrala aparéis cap al jardin tota vuèita, sens arcadura de colomnetas al dessús de la banquèta e sens timpan, obertura simetrica a aquela, en fàcia, bastida a l'intrada de la sala capitulara.

L’arcada centrala de plen cindre s’apièja sus dos grops de quatre colomnas de marbre entorant una cinquena. La sala foguèt benlèu bastida entre 1180 e 1280. Contra las tres parets plens, arcs e nervaduras repausan suls capitèls plan simples de las colomnas engatjadas. Al centre, arcs d'ogivas e totals son sostenguts per quatre colomnas de marbre. Lors capitèls envasats s’ornan de dos rengs de fuèlhas planas, representacions estilisticas del « cistel », canavèra dels estanh de Borgonha que donèt son nom à Cîteaux.

Dos bancs de pèiras superpausadas son plaçat lo long de las parets. A l’èst, tres finètras esclairan la sala al delà de la sala capitulara, un passatge mena al segond cimentèri, aquel de la comunautat del sègle XIX. A l’origina, s'i pausavan las aisinas que los religioses prengavan per anar pels òrts  e talhièrs. Al tèrme de la galariá èst un mena a l'estatge.

La glèisa abaciala

A una vòlta de 21 mètres de naut e es orientada cap a l'èst per onorar Dieu cada levant.

La nau

La glèisa abaciala e las clastras.

La construccion de la nau comencèt amb l'afiliacion a Cîteaux en 1145 o, mai tard, après la donacion definitiva per la vicomtesa Ermengarda de Narbona en 1157. Al contrari dels usatges, se comença per las òbras de la nau. Amb cinc travadas, la nau auça fins a vint mètres sa vòlta en arc trencat que sostenon de massises acs totals rectangulars. Aqueles arcs s'apièjan sus de colomnas embessonadas, engatjadas dins de gros pilars carrats e s'acaban sus de s’arrêtant sur des consòlas en quart redond, a dos mètres del sol. De bancariás son plaçadas cada costat de la nau per realizar lo còr dels monges.

Aquela nau conten tanben dos colaterals que la vòlta en miègbèrç s'auça a quatorze mètres. Comunican amb la nau per de grandas arcadas, de ròtles sostenguts per de colonmas engatjadas dins los pilars e repausant sus de pedestals, a la mèsme nautor que las colomnas de la nau. Dins lo colateral sud i a cinc capèlas que datan benlèu del sègle XV.

Los veirals

Dins aquela glèisa cisterciana, los veirals pòdon surprene. Dels temps dels monges, segon una règla rigorosa, las finèstras son garnidas pas que de veires grises. Quand Gustave Fayet crompèt Fontfreja los veires avián desapareguts. Causiguèron la color amb son amic René Billa, musician e pintre 1913. Dins aquel vast ensems, i a una una originalitat: cinc veirals del colateral nòrd presenton la vida de sant Francés d’Assisi.

La crosada e lo còr

Auçada après la nau, a la fin del sègle XII, la crosada foguèt benlèu retocada un sègle mai tard o quitament al començament del sègle XIV. Al fons de la crosada nòrd, un escalier liga directament la glèisa al dormitòri dels monges. Dins cadun dels crosilhons s’obrisson dos capèlas, toutas orientadas cap a l’èst. Las mai pròcha del sanctuari an una forma rectangulara de cabeç plan, las autras mai prigondas, s'acaban per una pichona absida de cinc pans.

A la crosada centrala, la clau de vòlta es remplaçada per una obertura circulara, un ocul. Lo bastit de la glèisa deguèt s'acabar pel sanctuari amb còr et absida. Subreauçat de doas grasas, lo primièr es cobèrt d’una vòlta d’ogivas. Del costa de l’Evangèli, s'apercep los rèstes de tombèls qá estat aqueles des vescomtes de Narbona.

Los dormitòris

Lo dormitòri dels monges

Lo dormitòri dels fraires converses

Foguèt bastit en dessús de la sala capitulara al començament del sègle XIII. A l’Oèst, uèit oberturas se deguèt tapar als dos terces vèrs 1250 quand las galariás de las clastras foguèron auçadas per par la plaça a las vòltas d'ogivas. En 1910, lo dormitòri fuguèt amenatjat en sala de musica.

Lo dormòri dels fraires converses

Es una sala de vòlta de gres ròse, de berç trencat, sens cap de plen sus tota la longor. Dins sa partida mai miègjornala á un granièr ont los sacs èran auçats per d'oberturas lateralas. La partida oposada representa lo dormitòri dels converses après las trasformacions del sègle XVIII.

Lo parlatòri, ancian refectòri dels monges

A l’origina, aquela sala mesurava 24 mètres perpendicularament a la galariá nòrd de las clastras, durissent sus un lavabò destruit en 1776. Podavan lotjar una quarantena de monges. Raccorcit de mitat, subreauça et esclairat per de grandas fenètras, lo refectòri venguèt sala de manjar al sègle XVIII.

Las cosinas

Son decoradas a l’espanhòla. Un panèl de ceramica pencha evòca la vida videnta del sègle XVIII. Foguèron amenatjadas a la fin del sègle XVIII amb son forn de pan, dins l’ancian scriptorium dels monges, demorèt atal que foguèt en 1910.

La sala de manjar

Aquela pèca parallèla a las claustras èra lo rescalfador dels monges Dempuèi 1910, es la sala de majar d'estiu.

La bibliotèca

Comandada pel proprietari Gustave Fayet, la bibliotèca es decorada de dos grands panèls pencs per été décorée de deux grands panneaux peints par Odilon Redon en 1910, qui représentent le Jour et la Nuit

La pòrta romanica e lo cellièr

La pòrta romanica d'intrada de l'abaciala.

La pòrta serviá d’intrada màger del monastèri. Un arc, sens pas cap d'ornament, dessenha un plen cindre. Los clavèls, finament talhat, dubrisson lor ventalh amb de longas linhas trapezoïdalas. Un imposant lindal talhat dins un sol blòt, sosten lo timpan.

Lo cellièr es una sala bassa, de vòlta amb de vastas proporcions. Las parets son espessa per aparar del fred e servar la noiritura mai longtemps en bon esta. I a de rèstes d’un escalièr que fasiá la comunicar lo cellièr amb lo dormitòri situat al dessús.

La capèla dels forastièrs

Fòra de la clausura e sol bastit que demora del primièr monastèri, permetava als pelegrins e forastièr d’assistir als oficis sens destorbar los monges. Al sègle XIV, d'ancolas permetèron d'auçarr lo bastit e de construire una sala, bèlue utilisée una capèla dels paires abats.

La roseda

Vista exteriora de l'abadiá amb sa roseda.

Fontfreda entreten dempuèi unas anadas una rosada. Sus aquel luòc, al sud de l’abadiá, demora pendent de sègles la dobla clausura d’un cimentèri. Dins la partida orientala tocan la crosada de la glèisa, èran enterrats los religioses, monges et convèrs. Dempuèi lo sègle XII mai de dos mila sepulturas se son superpausadas.

Autrescòps separats per una paret, un segont enclaus vèrs l’oèst aculhavan los rèstes dels laïcs, mai sovent de rics benfactors. Aquel cimentèri fuguèt desafectat en 1668-1669 e reamenatjat al sègle XVIII. Al sègle XIX, los cistercians avián installat lor cimentèri al berç de la glèisa.

Lo terren de la necropòli, en èrm, recebèt la roseda al començament del sègle XX amb ara mai 2 500 d'onze colors. Un pauc mai naut, l’enclaus Sant Fiacre es un jardin de sentors am ròsas ancianas anglesas assiciada a de plantas odorantas de la garriga.

Vejatz tanben

Articles connèxes

• Gustave Fayet
• Ermengarda de Narbona
• Istòria de Narbona

Liens extèrnes

• Site oficial
• Romanes.com Abadiá de Fontfreja

Bibliografia

: document utilizat coma font per la redaccion d'aquel article.

• Francois Grezes-Rueff, « L'abbaye de Fontfroide et son domaine foncier aux XII^e ‑ XIIIe^{{{5}}} siècles », Annales du Midi, 89 (1977), p. 253–280.

• Mario d'Angelo (éd., avec le concours de l'OMF), La musique à la Belle Époque : autour du foyer artistique de Gustave Fayet (Béziers, Paris, Fontfroide), MAGFF, Narbonne-Paris, 198 p. ISBN: 2-909941-07-8