Tèrra Mejana

La Tèrra Mejana ((en)Middle-earth) es lo luòc ont se debanan fòrça recits de l'escrivan britanic J. R. R. Tolkien. Lo tèrme ven de la traduccion de l'anglés mejan middel-erde, eissit del vielh anglés middangeard. Tolkien la descriu explicitament coma essent la nòstra Tèrra, mas dins un passat fictiu. Estima que la fin de l'Edat Tresena se situa gaireben 6 000 ans abans la nòstra epòca.

L'istòria de la Tèrra Mejana es divisit en Edats. Los romans Lo Hobbit e Lo Senhor dels Anèls se situan a la fin de l'Edat Tresena del Solelh, alara que Lo Silmarillion conta la creacion del Mond e tracta subretot dels eveniments de l'Edat Primièra.

Concepcion istorica del tèrme

Mitologias nordicas

Dins los ancians mites germanics e nordics, l'univèrs es compausat de nòu « monds » fisics ligats de biais incertan. Segon una version, set monds se trapavan sus una mar encerclanta: los païses dels Elfs (Álfheim), dels Nans (Nidavellir), dels Dieus (Ásgard e Vanaheim) e dels Gigants (Jötunheim e Muspellheim). D'autres plaçan aqueles set monds dins los cèls, dins las brancas d'Yggdrasil, « l'Arbre del Mond ». Dins los dos cases, lo mond dels Òmes (conegut jols noms de Midgard, Middenheim o Middle-earth) se trapa al centre d'aquel univèrs. Bifröst, lo pont de l'arc del cèl, liga Midgard a Asgard. Hel, lo reialme dels mòrts, se trapa jos Midgard.

Etimologia

L'expression Middle-earth foguèt pas inventada per Tolkien. Aparéis dins l'anglés modèrne naissent, venent del mot de l'anglés mejan middel-erde (pròche de l'alemand (de)Mittelerde), el meteis eissit de l'anglosaxon middanġeard (amb un g doç, que se prononcia coma un y). Lo mot middangeard aparéis mai d'un còp dins lo poèma Beowulf.

Middangeard ven d'un mot germanic ancian, e possèda doncas d'equivalents dins las lengas parentas del vielh anglés, coma lo noroèc Miðgarðr, eissit de la mitologia nordica, transliterada en anglés modèrne jos la forma Midgard.

A l'epòca de l'anglés mejan, middangeard es escrich de biais diferents: middellærd, midden-erde o middel-erde. Aquelas variacions ortograficas an pas d'influéncia sul sens general del mot, que demora « claus del mitan » e non pas « tèrra mejana ». Mas, middangeard es comunament tradusit en « tèrra mejana », tendéncia seguida per Tolkien.

Originas de l'emplec del tèrme per Tolkien

Tolkien considèra lo concèpte de middangeard coma un emplec particular del mot grèc ancien οἰκουμένη / oikouménê (« tèrra abitada ») (que donèt lo mot ecumenic). Tolkien explica qu'atal emplegat, l'οἰκουμένη es « lo mond abitat pels òmes », es a dire lo mond fisic ont l'òme viu e complí sa destinada, al respècte dels monds invisibles que son, par exemple, lo paradís o l'enfern.

«La Tèrra Mejana es pas [...] de la meuna invencion. Es una modernizacion, o una alteracion [...] d'un tèrme ancian designant lo mond abitat pel Òmes, oikoumene : mitan per que es vagament figurada coma plaçada entre las Mars encerclantas e (dins l'imaginacion del Nòrd) entre la glaça al nord e lo fuòc al sud. V. anglés middan-geard, mejan a. midden-erd, middle-erd. Fòrça criticas semblan creire que la Tèrra Mejana es una autra planèta !»

Tolkien encontrèt le tèrme middangeard dins un fragment vielh anglés qu'estudiava en 1914 :

«éala éarendel engla beorhtast / ofer middangeard monnum sended. »
« Salut Éarendel, mai brilhant dels anges / en dessús de la tèrra al mitan dels òmes enviat.»

Aquela citacion ven del segond dels fragments que demoran del Crist de Cynewulf. Lo nom Éarendel es a l'origina de la creacion d'Eärendil, personatge d'importança majora dins la mitologia del Silmarillion, qu'aparéis dins un poèma escrich per Tolkien vèrs setembre de 1914. La primièra version d'aquel poèma fa referéncia a « la marge del mond del mitan » (the mid-world's rim).

Pasmens, l'expression « Tèrra Mejana » es pas emplegada per Tolkien dins los primièrs escrichs al subjècte son mond imaginari, que siá dins los Contes perduts dels ans 1920 o Lo Hobbit, publicat en 1937. Tolkien comença a l'utilizar sonqu'a la fin dels ans 1930, dins de tèxtes coma l'Ambarkanta o los Annals del Valinor, a la plaça de las expressions « Tèrras Grandas » (Great Lands), « Tèrra Exteriora » (Outer Lands) e « Terres Citerioras » (Hither Lands) que descrivián fin alara aquela zona dins sos recits.

En quenya, la Tèrra Mejana es nomenada Endórë o Endor e en sindarin, Ennor.

Geografia

Lo tèrme « Tèrra Mejana », al sens estricte, designa totas las tèrras d'Arda a l'èst de Belegaer, la Mar Granda de l'oèst, que la mapa del Senhor dels Anèls presenta que la partida nòrd oèst. Las solas mapas de la man de Tolkien representant la Tèrra Mejana dins son ensems son d'esboces dificils a dechifrar datant dels ans 1930, publicat per son filh Christopher dins La Formacion de la Tèrra Mejana, quatren tòm de l'Istòria de la Tèrra Mejana. Una d'aquela presenta de semblanças claras amb la geografia terrestra: se vei, al sud del Beleriand, un vast continent qui remembra l'Africa, puèi, anant cap al nòrd èst, doas peninsulas qu'evòcan Arabia e Índia, una misteriosa « Tèrra Sorna » (Dark Land) recobrissent Antartida e Austràlia. L'esbòç utilizat per la geografa Karen Wynn Fonstad per sas mapas generalas de la Tèrra Mejana a las Edats Primièra e Segonda, mas fa contradiccion amb de tèxtes mai tardièrs de Tolkien, coma al subjècte de la mar de Rhûn.

Article detalhat: Lieux de la Terre du Milieu.

Evolucion

La geografia originala d'Arda es desconeguda, fòra del grand lac qu'abriga l'illa d'Almaren, demora dels Valars. Aquela configuracion desaparéis quand Melkor destrusís las doas lampas, Illuin e Ormal, qu'illuminavan lo mond: Almaren es alara destruida e doas mars apareisson: la mar d'Helkar al nòrd e la mar de Ringil al sud. La mapa IV de l'Ambarkanta presenta lo mond al moment, après que los Valars retirèron al Valinor e que Melkor fondèt sa fortalesa, Utumno, dins lo nòrd. S'i vei la Tèrra Mejana presa entre doas oceans, a l'oèst e a l'èst, e parcorrida de grandas serras d'axe nòrd sud: los Monts Blaus al nòrd oèst, los Monts Roges al nòrd èst, los Monts Grises al sud oèst e los Monts Jaunes al sud èst. Cuiviénen, ont se desrevelhan los Elfs, es indicat coma situat sus la riba orientala de la mar d'Helkar, una concepcion que contredich de tèxtes ulteriors e qui fan de Cuiviénen un lac independent.

Après lo desrevelh dels Elfs, los Valars decidisson d'intrer en guèrra contra Melkor per liberar la Tèrra Mejana de son influéncia. La guèrra se deabana al nòrd oèst de la Tèrra Mejana, e aquela region, que vendrá lo Beleriand, es fortament marcada pels combats titanescs que s'i debanèron. Pasmens, lo passatge dels Valar a un efièch benefic sul Beleriand: permet a la region de sortir du sòm introduch per Yavanna e los arbres e las flors i torna butar encara melhor.

A la fin de la Primièra Edat, una segonda intervencion des Valars contra Melkor, vengut Morgoth, ravatjèt lo Beleriand al punt qu'aquel es aprigondit dins la aigas de Belegaer, levat sa partida mai orientala, que ven lo Lindon, e d'illas escampilhada, que Tol Fuin e Himling.

Un darrièr cataclisme se debana a la fin de l'Edat Segonda, alara los Númenórèus ensanjan d'envasir lo Valinor. Eru interven alara e obrís un gigantesc gorg al fons de la Mar de l'oèst, qu'aprigondit Númenor e la flòta d'Ar-Pharazôn. Lo mond, fins alara plan, ven esferic. Aquela catastròfa tanben toquèt la Tèrra Mejana, que las còstas tornan èsser un pauc dessenhadas: per exemple, Pelargir, qu'es un pòrt costièr, vei la mar s'alunhar de qualques lègas, alara que l'illa de Tol Falas es gaireben destruïda.

Correspondéncias amb la geografia terrestra

Dins lo prològ del Senhor dels Anèls, Tolkien descriu la region ont vivon los Hobbits coma « lo nòrd oèst del Mond Ancian, a l'èst de la Mar », çò que daissa suggerir un ligam amb lo nord oèst d'Euròpa, lo Mond Ancian. Pasmans, coma o ditz dins sas letras, las geografias correspondon pas, e a pas concebut la Tèrra Mejana per que corresponde a la geografia vertadièra:

«Al subjècte de la forma del mond de l'Edat Tresena, ai plan paur que siá estat concebuda « per l'istòria » e non seguent la geologia, o la paleontologia.»

«[…] se s'agissiá d'« Istòria », seriá dificil de far concordar aquela geografia e aquels eveniments (o « culturas ») amb las informacions, arqueologicas e geologicas, que possedam al subjècte de la region mai pròcha o mai alunhada de çò que se nomena ara Euròpa — pasmens que la Comtat, per exemple, siá explicitament presentada coma avent fach partida d'aquela region. Auriái podut far coïncidar las causas amb mai de versemblança, s'aquela istòria aviá pas estada fòrça tròp desvelopada quitament abans qu'aquela question me venga a l'esperit. Soi pas segur qu'i auriá fòrça de ganhar […]»

Dins una autra letra, establí de correspondéncias de latituds entre Euròpa e Tèrra Mejana:

«L'accion d'aquela istòria se debana dins lo nòrd oèst de la « Terre Mejana », a una latitud equivalent a aquela de las còstas d'Euròpa e de las ribas del nòrd de la Mediterranèa. […] Se plaçam Hobbitevila et Fonscomba (cossí o concebi) a quicòm près a la latitud d'Oxford, alara Minas Tirith, 1 000 km mai al sud, se trapa a quicòm près a aquela de Florença; las bocas de l'Anduin e Pelargir, l'anciana ciutat, a aquela de l'anciana Tròia gaireben.»

Utilizacions ulterioras

D'elements du Fossat de Rockall (baçin sedimentari situat a l'Oèst d'Irlanda) foguèron oficialament nomenats segon l’òbra de Tolkien. Sus las mapas d'aquela zona los elements seguents: Eriador Seamount, Rohan Seamount, Gondor Seamount, Fangorn Bank, Edoras Bank, Lorien Knoll, Isengard Ridge.

A l'entorn d'aquel univèrs de ficcion

• Inspiracions
  • Cristianisme
  • Mitologia celtica
  • Mitologia nordica, coma Beowulf
• Personalitats importantas
  • J. R. R. Tolkien: autor dels romans qu'es eissit lo mond imaginari.
  • Christopher Tolkien: filh de J. R. R. Tolkien, editèt fòrça òbras inacabada de d'aquel darrièr.
• Convencions e eveniments, las reünions, manifestacions dels pasionats del mond imaginari.
  • Per escasença: Oxonmoot
• Univèrs de ficcion semblables, fòrça Jòcs de ròtle e Videojòc de ròtles se debanan dins un univèrs que s'inspira d'aquel de la Tèrra Mejana:
  • World of Warcraft
  • Warhammer
  • The Elder Scrolls
  • Dungeons & Dragons
  • Das Schwarze Auge
  • Lo Jòc de ròtle de las Tèrras Mejanas qu'utiliza un sistèma simplificat inspirat de Rolemaster
  • Lo Jòc de ròtle del Senhor dels Anèls jòc de ròles inspirat dels films de Peter Jackson

Notas e referéncias

Bibliografia

• Modèl:Lettres-JRRT.
• Modèl:HoMe 2.
• Modèl:HoMe 4.

Ligams extèrnes

• Yrch!, annuari dels ligams sus Tolkien
• La categoria Tolkien, John Ronald Reuel de l'annuari dmoz.