Sens (Fisiologia)

Al respècte de la fisiologia, los senses son los organs de la percepcion. Los senses e lor foncionament, lor classificacion, e la teoria epistemologica que sosten lor estudi son de subjèctes abordats per diferentas disciplinas, subretot las neurosciéncias, mas tanben la psicologia cognitiva (o sciéncia cognitiva), e totas las filosofias avent trach a la percepcion.

Los Cinc Senses (seriá), 1872–79, Hans Makart.

Es mai sovent admes, dempuèi Aristòtel que l'èsser uman possedava cinc senses. En fach, ne possedís al mens set.

Istòria

• Los cinc senses, Aristòtel: la vista, l'odorat, lo gost, l'ausida e lo tocar.
• Ayatana e Shadayatana ?
• Los crestians de l'Antiquitat e de l'Edat Mejana, subretot los teologians, s'apièjan suls filosòfs grècs e la tradicion biblica per inventar un biais de veire los cinc senses al respècte del cristianisme.

Definicion

La definicion mai largament admesa, prepausada istoricament per la fisiologista Bessa Vugo, es aquesta que fa dels senses un sistèma de receptors, o cellulas sensitivas, capable de capter e de traduire de formas d'energia (stimuli) e de las transmetre al sistèma nerviós central jos forma d'influs nerviós. Aquestes influses nervioses, las quita sensacions, son alara interpretats per l'encefal, o son equivalent per las espècias que n'an pas, per permetre la percepcion. L'influs nerviós es en seguida codificat jos forma de potencials d'accions e l'informacion transmesa a des regions especializadas del cervèl. Segon lo tipe d'estimulacion, los centres de tractament del cervèl diferisson. Existís en efièch una zona especializada dins lo tractament dels estimuli olfactius, visuals, tactils, etc

Lo nombre de senses de l'uman

I a pas acòrdi vertadièr dels neurofisiologistas sul nombre exacte de senses per l'uman e los autres animals. La multiplicitat dels rapòrts entre lo mond sensible e lo mond intelligible daissa preveire de dificultats encontradas dins la recerca d'una definition precisa. Una definicion largament espandida e reductritz sosenten lo mond sensible coma restrench a cinc senses: gost, odorat, ausida, vista e tocar.

Mas es admes que la percepcion sensoriala dels animals es de fach mai vast. Pels mamifèrs, coma l'Òme, se pòt citar lo sens de l'equilibri percebut mejans tres canals semicirculars de l'aurelha intèrne, lo sens de la propriocepcion que nos signala la posicion relativa dels membres de nòtre còrs e que nos permet per exemple (quitament cècs e los uèis clauses) de menar nòtre indèx sus la punta del nas.

Aquestes senses e d'autres dintran pas dins los cinc senses mai sovent conteguts. Las colombas o los dalfins son capables de percebre las linhas de camp magnetic terrèstres o sas variacions.

Una disciplina controversida, la metapsiquica, prepausèt a diferentas epòcas, un sieisen sens que permetriá la comunicacion entre l'èsser vivent e d'autres èssers vivants, sens que siá coneguts los organs de percepcion, las energias  mecanismes mediators, o los organs efièchors, a la font d'aquestes fenomèns.

Mas lo tèrme de sens pòt prene dos aspèctes plan diferents seguent que siam en preséncia d'una comunicacion immediata (donc instinctiva) o mediata (donc racionala, scientifica). Malebranche ligava lo mond real a la rason e lo mond sensible a un mond illusòri e enganaire. De fach, los senses son pas sonque de transductors permetent la mesura de paramètres. Tota vision reduccionista assimilant la percepcion a una configuracion cerebrala sembla donc illusòria. Los senses son los instruments de la percepcion, es a dire lo ligam que liga l'organisme al mond exterior e que li permet de reconeisser, mercé a l'interpretacion donada per la pensada et la coneissença, las informacions que, d'entre l'ensemble d'aquestas que li venon, poirián li èsser utils.

Senses e empirisme

Amb aquesta definicion pro vasta, mai d'un senses podon èsser identificadas. L'inventari d'aquestes senses pòt alara de desencadenar per la definicion aristoteliciana retenent aquestes cinc sens. Aristòtel, en oposicion amb Platon, descriviá l’aprendissatge de las règlas que governan los rapòrts fisics dels elements entre eles, la construccion de las leis universalas, coma fondada sus nòstres senses. Aquesta escola aristoteliciana serà a l'origina de la doctrina epistemologica de l'empirisme.

Sens umans e nonumans

Totes los animals presentan de receptors sensorials lor permetent de percebre lo mond a l'entorn d'eles, inclusissent mai d'uns ja citats, valables per l'Òme. Pasmens los mecanismes e capacitats pòdon variar.

Par exemple, los cans an un sens de l'odorat mai prim qu'aqueste de l'Òme, pasmens que lo mecanisme mes en jòc siá lo meteis. Los mites an de receptors olfactius sus lors antenas, e de receptors per las vibracions sonoras sus lors alas. Los ctenophoras an un receptor de l'equilibri (un estatocita) que fonciona plan difentament dels canals semicirculars mamalians.

Tipe de sens

La recepcion d'energia electromagnetica

Vista

La partida mai importanta de l'uèlh es lo glòbe ocular qu'es lo verai organ de la vista. Lo glòb ocular a la forma d'una esfèra, e es format de tres sisas de teissuts superpausats:

• l'esclerotica;
• la coroïda amb l'iris e la pupilha, que forman ensemble l'uvèa;
• la retina ont se trapan las cellulas nerviosas d'ont part lo nervi optic.

Electropercepcion

L'electrocepcion (o electrorecepcion), lo mai significatiu dels senses nonumans, es la capacitat de detectar los camps electrics. Fòrça d'espècias de peissons, làmias, claveladas, pòdon sentir de modificacions del camp electric dins lor proximitat. Unes peissons sentisson passivament de cambiaments dins lo camp electric pròche; d'autres produson lo lor, d'intensitat fèbla, e pòdon sentir la reparticion del potencial sus lor superfícias corporala; d'autres encara utilizan aquestas capacitats de generacion e de sensacion per la comunicacion sociala. Los mecanismes permeton la construccion d'una representacion espaciala a partir d'infimas diferéncias de potencial implican la comparason dels temps de laténcia dels pics venent de caduna de las partidas del còrs.

Lo sol òrdre de mamifèrs conegut per presentar la facultat d'electrocepcion es l'òrdre dels monotrèms, amb l'ornitorinc qu'a lo sens mai desvelopat.

Los umans (e benlèu los autres mamifèrs) pòdon detectar los camps electrics indirèctament, pel biais de l'efièch que provòcan suls pels. Per exemple, un objècte electricament cargat donarà una fòrça d'atraccion sus pels, çò pòt èsser sentit pel tocar, e èsser identificat coma venent d'una carga electrica (e non pas de vent o autre causa).

Magnetocepcion

La magnetocepcion es la capacitat a detectar de variacions del camp magnetic. Es abitualament observada pels ausèls, e mai es aqueste sens que lor permetriá de s'orientar pendent lors migracions mejans lo camp magnetic terrèstre. La magnetocepcion es tanben observada pels insèctes coma las abelhas e tanben de cetacèus.

Se deu tanben l'inferir per unes mamifèrs coma los bovids: las vacas tendon a orientar l'axe longitudinal de lor còrs segon l'axe del magnetisme terrèstre. Aquesta constatacion estatistica s'encontra per las vacas brostilhant e par las vacas romiant alongadas. Aquesta constatcion se fa tanben pels cervids. Ni lo mecanisme, ni l'utilitat d'aqueste comportament son ara pas coneguts.

Mecanorecepcion

Tocar

Lo tocar dona d'informctions per contacta de la pèl amb la superfícia dels objèctes. La pèl a doas sisas, son espessor es de un a quatre millimètres segon las partidas del còrs. Es fòrça elastica, çò que li permet una cèrta plasticitat. Es per la pèl que venon las sensacions del tocar: tactila (reconeissença de texturas), o quitament emocionnala (sensualitat...). La primièra sisa superficiala de revestiment se nomena « epidèrme ». La segonda sisa es una partida prigonda ont i a los tèrmes nervioses, se nomena « dèrme ».

Lo tocar per l'Òme es lo sens mai fondamental qu'apareis vèrs lo tresen mes de la vida uterina: la pèl tactila es lo primièr nascut dels organs umans e lo mai sensible.

Ausida

L'ausida o l'audicion es la capacitat de percebre de sons. Resulta de l'espandiment de las ondas longitudinalas dins l'atmosfèra emesas dins une benda de frequéncias anant de 20 a 20 000 hertz per l'Òme (veire fins a 24 000 hertz segon las personas), puèi recebudas e adaptadas per l'organ de l'ausida, l'aurelha. Lo pavalhon de l'aurelha extèrna focaliza e amplifica l'onde que passa dins lo conducte e fa vibrar lo timpan. Puèi es transmes per la cadena d'ossets fins a l'aurelha intèrna. Lo son es transmes al cervèl per las cellulas nerviosas a l'interior de la coclèa e le nervi auditiu. Es enseguida analizat e interpratat.

Ecolocalizacion

Plan desvelopada per unas espècias animalas espèces coma los chiroptèrs e los cetacèus, l'ecolocalizacion es la percepcion d'un environament e la localzacion d'obstacles mejans l'ausida, per l'analisi del reson de las ondas sonoras o ultrasonoras emesas pel quita subjècte.

Unes umans cècs utilizan l'ecolocacion per se desplaçar dins lor environament. Emeton de sons, que siá batent amb lor cana, o batent del pè o produsent de clics amb lor boca.

Propriocepcion

La propriocepcion es la percepcion del còrs. Es una percepcion que las gens an frequentament recors saes saber qu'exista.

Mai aisidament mostrada qu'explicada, la propriocepcion es la percepcion « inconscienta » del luòc ont se tropan las diferentas partidas del còrs, e aquò a cada moment (aquò se mòstra a una persona li demandant de realizar un quin movement que siá, coma aquel de levar la man, alara que sos uèis son clauses; la quita persona aurà, a cada moment de l'instant del movement relizat, la coneissença del luòc ont se trapa la partida del còrs desplaçada, dins l'escasença de sa man; aquesta coneissença es permesa per la propriocepcion, qu'en principi los autres senses pòdon pa èsser ensenhats a respècte d'el). Lo muscle estriat es provesit de dos organs perceptius dedicats a la percepcion del tonús muscular: l’organ tendinós de Golgi e lo fusèl neuromuscular que lo ròtle es d’evaluir la tenson del muscle ont son incluses.

Equilibriocepcion

Lo sens de l'equilibri es subretot ligat al sistèma vestibulari da l'aurelha intèrna. Per lo far simple, las cellulas receptrices an de cilhs situats dins un cròs emplit de liquid. Quant bolèga lo liquid jos l'efièch d'un cambiament d'orientacion de la tèsta o jos l'efièièch d'una acceleracion, los cilhs bolegan e las cellulas transmeton un senhal al sistèma nerviós, ensenhant sus las caracteristicas del movement.

Quimiorecepcion

Gost

La lenga compta 3000 papilhas gustativas formadas de cellulas especializadas dins las sabors de basa: acid o agre, amar, gras⁽⁸⁾, salat, sucrat e umami. Autrescòps se pensava que cada sabor dispausava d'una partida de la lenga que li auriá estat reservada, pasmens d'estudis mostrèron lo contrari per aplicacion d'una gota de substéncia salada o sucrada al meteis luòc: lo subjècte capitava a reconeisser la sabor quina que siá la localizacion de la gouta, la "cartografia de las sabors" es donc obsolèta. Las cellulas receptrices captan las estimulacions e transmetpn al cervèl los senhals correspondents. Çò que permet de sentir lo gost.

Olfaccion

Lo nes es un organ fòrça sensible qu'es capable de percébre de miliers d'odors. L'olfaccion es lo segond dels senses après lo gost a utilizar una reaccion moleculària donc « quimica ». Segon la teoria fisiologica ara en vigor, de configuracions especificas combinant de centenats de cellulas olfactivas, son destinadas a reagir a un cetenat de particularitat de la molecula odoranta. Quand respiram pel nas, l'aire passa en dirècte dins la garganta e una tota pichona partida arriba a las cellulas olfactivas. Aquestas cellulas van transmetre d'impulsions informativas al nervi olfactiu que manda un senhal electric al cervèl, li permetent de reconeisser l'odor pel sistèma olfactiu. Las neurònas receptriças olfactivas son diferentas de las autras neurònas que morisson e se regenèran a intervals regulars.

Termocepcion

La termocepcion es lo sens de percepcion de la calor e de l'abs"ncia de calor (freg) per la pèl. Es lo primièr sens non identificat explicitament per Aristòtel. Mai existís de desacòrdis demoran al subjècte del nombre de senses consacrats a aqueste tipe de percepcion, essent donat lo fach que los termoreceptors cutanèus diferisson sensiblament de termoreceptors omeostatics que permeton un retrocontraròtle de la temperatura intèrne del còrs.

Recepcion polimodala

L'exemple màger de recepcion polimodala es la nocicepcion: es la percepcion dels estimuls lesionals o potencialament lesionals. Es associada a la dolor. Se pòt destriar en un a tres senses, aquò dependent del metòde de classificacion. Los tres tipes de nociceptors son:

• los receptors cutanèus al nivèl de la pèl.
• los receptors somatics al nivèl de las articulacions e de òsses.
• los receptors viscerals al nivèl dels organs viscerals.

Vejatz tanben