Olfaccion

L'olfaccion o l'odorat es lo sens que permet d'analizar las substàncias quimicas volatilas (odors) presentas dins l’aire, aquel sens es mens utilisat per l'èsser uman que per fòrça mamifèrs pels quals es preponderant, pasmens, l'odor personala semble encara jogar un o mai ròtles en tèrmes de comunicacion non verbala, dins unas edats de la vida, amb des nuanças per exemple segon lo sèxe (Òme/Femna), segon l'edat o segon los contèxtes socioculturals.

Lo sistèma olfactiu es, amb l'ausida, l’organ dels sens espacialament mai pròche del cervèl. Es tanben lo primièr a se formar pendent l’embriogenèsi.

Importança

L'odorat dels canids es reputada èsser un dels melhors d'entre los mamifèrs. Es una de las rasons qu'explica que foguèron fòrça utilisats coma can de caça, de garda o de salvator

L'olfaccion es un sens vital per fòrça espècas; Es per exemple util o necessari per las activitats de recerca alimentària (caça, recerca de vegtal apetents, eca), l’evitament dels predators, la localizacion del luòc de nidificacion, ponduda, reproduccion, ... , per la reconeissençae e lo marcatge del terredor, per la comunicacion entre individús per messatges olfactius, per la recerca de partenaris sexuals, e per la pollinizacion de las flors, eca.

Copa transversala de la cavitat nasala umana. En jaune: lo bulb olfactiu e sas ramificacions nerviosas

Per l'èsser uman, l'individú es mai sovent natural capable de destriar la sieuna odor, aquela de son parelh e d'unes dels sieus, e aquelas d'autras personas, mas aquela capacitat pòt èsser fortament degradada per l'usatge de desodorisant, de parfums o de practicas d'igièna corporala. Lo cervèl e d'autres organs (còr) contunhan a reagir a d'estimuli olfactius pendent lo sòm. Al tresen jorn, lo resent nascut es capable de reagir a l'odor de sa maire, a aquela del lach maternal (o del lach artificial se comecèt a èsser noirit amb aquel lach primieirencament) o de respondre per de mimicas diferentas a una odor agradabla (vanilina) o desagradabla (acid butiric). Gaireben totas los estudis avent comparat las capacitats olfactivas dels òmes e de la femnas concluguèron que las femnas son mai dotadas que los òmes per detectar las odors, los identificar, las destriar e las memorisar. L'imatgeriá foncionala e los estudis electrofisiologics van dins lo meteis sens (quand de diferéncias de sèxe existisson). Lo cicle menstrual, l'emprenhament, la gonadectomia, e l'ormonoterapia substitutiva influencian l'olfaccion feminina. Pasmens l'importança de las feromonas sián discutidas per l'èsser uman, sembla existir una relacion complèxe entre ormonas de la reproduccion umana e la foncion olfactiva.

Unas odors pòdon tanben ajudar a se concentrar sus un pretzfach dificil; Atal foguèt mostrat experimentalament  que la difusion episodica d'una odor coma la menta pebrada podava melhorar los resultats d'un exercici dificil implicant un doble pretzfach (Dual-task) complèxe, mas melhorava pas los resultats a un tèst facil. Per fòrça animals, l'odorat es plan mai important que per l'èsser uman. Atal, los corredors biologics (los aquatics compreses) son per fòrça espècais de corredors de parfums e d'odors. Mai son subretot utilisats de nuèch o dins la penombra lo matin e de vespre. Lo gost, que permet de detectar las substàncias quimicas en solucion, es un sens pròche d'aquel de l'odorat. Tampauc existís de distinccion entre gost e odorat en mitan aquatic.

Mecanisme per l’uman

L’olfaccion es la foncion sensoriala que correspond a la percepcion de las substàncias odorantas. S'agís mai sovent de la percepcion conscienta, que pòt èsser sollicitada per via dirècta (flairatge) o per via retronasala. Aquela foncion es assegurada per la mucosa olfactiva que cobrí gaireben 10 % o 2 cm² de la superfícia totala de la cavitat nasala. De cellulas glandulàrias, presentas dins la mucosa e dins la sosmucosa, secretan un mucus tapissant l'epitèli olfactiu, çò qu'assegura un lavatge de contunh de la mucosa.

Aquela mucosa olfactiva es compausada de neurònas olfactius primaris, fòrça mai sensibles que los gustatius. Aqueles neurònes son de neurònes especializats bipolars: presentan de cilhas al tèrme de las dendritas que banhan dins la sisa de mucus tapissant la cavitat nasala e qu'acaban dins l'epitèli olfactiu, un còfs cellular situat dins lo primièr tèrç de la mucosa, e un axòna comunicant amb lo bulb olfactiu. Los neurones olfactius, coma los neurones gustatius, e al contrari del autres neurones, se renouvèlan de contunh cada un o dos meses. Al contrri de çò que se passa pels rosegaires, las cellulas nerviosas del bulb olfactiu uman ne se renovèlan pas o fòrça pauc (mens de 1 % en 100 ans) (neurogenèsi adulta).

Las moleculas odorantas arriban siá directament per difusion dins lo mucus, siá son presas en carga per de proteïnas de transpòrt (odor binding protein ou OBP) que permeton a las moleculas idrofòbas - majoritàrias - de penetrar dins lo mucus cobrissent l'epitèli, e tanben d'aténher los receptors membranaris presents sus las cilhas dels neuronas olfactius. Se pensa qu'aquelas proteïnas de transpòrts concentrarián las moleculas odorantas suls receptors membranàrias. En coma ligant, las moleculas odorantas se coplan amb los receptors membranaris de las cilhas çò que provòca una via de transduccion d'un estimul fasent intervenir de proteïnas G (primièr messatgièr), l'enzim adenlat ciclasi, e l'adenosina monofosfat ciclic (segond messatgièr). Lo segond messatgièr provòca l'obertura dels canals ionics presents sus la membrana plasmica del receptor olfactiu. Aqueles canals ionics daissan passar a l'encòp los ions Na⁺ e los ions Ca²⁺, indisent una depolarizacion de la membrana del biais que lo receptor olfactiu produch de potencials d'accion. Aquel influs van anar dirèctament cap al bulb olfactiu, dins la region prefrontala del cervèl, o aquelas informacions (e aquelas del gost) son tractadas per l'organisme.

Cada tipe de receptor olfactiu (400 diferents tipes de proteïnas de receptors olfactiu son repertoriadas) sembla possedir una sensibilitat particulara, que torna parcialament, mas non totalament, aquelas de las autras cellulas. Aquò significa qu'una molecula definís activa un ensemble unic de receptors (cadun d'aqueles receptors respondant amb una intensitat que li es pròpre). Los axònas dels neurònes olfactius portant lo meteis receptor convergent cap a una meteissa estructura sinaptica (glomerula) localizada al sen del bulb olfactiu. Aquela activacion « geografica » se traduch enseguida per un motiu espaciotemporal nerviós particular al sen del bulb olfactiu e interpretada coma una odor pel cervèl.

Principis de la Retroolfaccion (en bleu) e ortoolfaccion (en violet) fins a l'epitèli olfactiu

Las milions d'odors detectablas per l'uman son cadunas creadas per una substància odoranta estructuralament distincta dels autres. Per èsser odoranta, la substància deu aver un pes molecular compres entre unas valors e èsser volatila. Lo mecanisme es encara pro mal conegut, mas de progresses considerables foguèron acomplits aqueles darrièrs ans dareièrs ans dins sa compreneson a la seguida de la descobèrta dels gèns (mai de 1 000, siá 3 % dels gèns umans) que codifican las proteïnas receptriças dels odorants. Cada neuròna olfactiu exprimissent qu'un o unes d'aqueles gèns, de fòrça receptors olfactius son donc necessaris. Los neurònas exprimissent un meteis gèn de reptor olfactiu transmeton totes lors potencials d'accion a una meteissa pichina zona del bulb olfactiu. Depuei qu'Homo sapiens existís, 60 % dels sieus gèns olfactius foguèron perduts per inactivacion genica mas ne li demora uèi encara 350 a 400 d'actius.

L'odorat umain èra considerat coma l'un dels sens mens desvelopats. La literatura scientifica considerava que podava detectar 10 000 odors diferentas mas un estudi en 2014 suggerí que ne pòt pecebre mai 1 miliard. Atal, l'olfaccion demora d'una granda importança dins la determinacion conscienta o inconscienta de nos comportaments. Existís, en practica, dos lindals perceptius. Lo mai fèble correspond a la deteccion d'una odor, mas que lo subjècte pòt pas identificar. Lo segond lindal correspond a l'identificacion de la quita odor. De moleculas, coma los tiòls, se detectan a de taus fòrça mai bas que d'autres. D'animals son capables de detectar de moleculas un miliard de còp mens diluidas que lo lindal del nòstre odorat. Fin finala, existís una presompcion qu'unas moleculas (ormònas, feromònas) sián detectadas pel sistèma olfactiu, quitament se lor percepcion se traduich pas en tèrmes d'odor « conscienta ».

La percepcion d'una odor resulta d'un estimul fòrça rapid, gaireben instantanèu, que conten mai d'una informacions, coma l'intensitat e la qualitat de l'odor. Al nivèl de l'intensitat, lo nòtre odorat se compòrta coma per la nocion de caud e de freg. L'intensitat del senhal es importanta al començament de la percepcion puèi bassa progressivament amb l'adaptacion. Sul plan qualitatiu, nòstre odorat foncciona coma per la nocion de gost. Podem reconéisser, apreciar e classificar la qualitat d'una odor.

Pasmens s'utilizan de vias nerviosas distinctas, l'odorat e lo gost son estrechament ligats e una granda partisa de çò que s'atribuís al gost depend en fach de l'odorat. Atal, se l'organ olfactiu es congestionat a causa d'un raumàs, las sensacions de gost son alara fortament reducha.

Modulacion

Coma los autres sens, l'odorat pòt èsser exacerbat per l'atencion. Son intensitat depend tanben del ritme circadian. Foguèt mostrat pel rat de laboratòri que la performança de la resposa neuronalas a una odor varia segon l'ora. Atal, pel rat, una odor reputada biologicament neutra (òli de fusta de cèdre, o òli minerala) es un estimul odorant percebut melhor en periòde de nuèch subjectiva per l'odorat del rat que de jorn subjectiu, del meteis per una odor biologicament pertinenta (alarma) coma aquela de l'urina del  rainal ros, un dels màger predators potencials del rat.

Desvelopament

Dins los ans 1960, de recercas menadas pel professor Lipsitt permetèron de mostrar qu'existís des capacitats de deteccion e d'aprendissatge de las odors pel recent nascut. Quitament in utero, lo sistèma olfactiu del fetus es un dels primièrs sens a se metre en plaça entre 11 e 15 setmanas.

L'exposicion del fetus a las substàncias odorantas transportadas pel liquid amniotic li dona una primièra experiéncia olfactiva qu'es susceptibla d'influenciar sas preferéncias après la naissença.

Elements anatomics

Al nivèl anatomic, lo sistèma olfactiu es composat de doas estructuras, lo sistèma olfactiu principal que l'estumulacin induch las sensacions d'odor e lo sistèma trigeminal qu'induch de sensacions somatosensorialas (tactila, termica, dolor, umiditat). Existís una tresena partida anomenada « organ vomeronasal », qu'es situada en retrach dins l'orifici de las narras. Per l'òme l'organ vomeronasal demora dins un estat rudimentari que sas aferéncias nerviosas desaparéisson la 18a setmana de la vida embrionària. Sembla pas foncional, mas son implicacion dins la deteccion de feromònas faguèt l’objècte d’un viu debat (Giorgi et al., 2000; Foltan et Sedy, 2009; Mast et Samuelsen, 2009). Per fòrça espècias de vertebrats aquel organ sensorial es ligat a la percepcion de las feromònas per sa reproduccion o lo marcatge de son territòri per exemple.

Trebles de l'odorat

Los trebles de l'odorat son nomenats disosmias.

Quantitatius

Anosmia e iposmia

La pèrda de l'odorat se nomena anosmia, sa diminucion substanciala es nomenada iposmia. Es deguda mai sovent e de traumatismes, o d'infeccions mal curadas (riniti, ...), mas pòt tanben aver una origina genetica o congenitala. L'anosmia pòt concernir totas las odors o sonque unas d'entre elas (anosmias especificas). Es sovent acompanhada d'agueusia (son equivalent ligada al gost), pasmens s'aquela diminicion del gost siá constatada per las gents avent perdut l'odorat tardièrament. Aquela pèrda d'odorat pòt tanben signalar que los sinus son tancats, per exemple dins la malautiá polipòsi nasosinusiana.

L'anosmia o la dificultat de reconeissença de las odors pòdon èsser de signes anonciant de malautiás neurodegenerativas, coma la malautiá d'Alzheimer o la malautiá de Parkinson, o d'autres problèmas diferents de las pèrdas sensorialas "normalas", ligadas al vielhiment. Mai foguèt constatat, per de mirgas de laboratòris modificadas per produire naturalament de placas amiloïdas, reprodusent atal çò que s'obsèrva per l'òme dins lo cas de malautiá d'Alzheimer, que la primièra partida tocada per la degenerecéncia del cervèl es aquela qu'es responsable de l'odorat de la mirga, situada entre lo centre del cervèl e lo morre. Los primièrs simptòmas son efectivament una diminucion de las capacitats olfactivas de la mirga, de biais plan rapids e sensibles, que detectadas a partir de las primièras placas, vèrs 3 meses (per la mirga modificada). Aquó fa pensar qu'un tèst olfactiu pòt èser una de las alternativas als metòdes mai costoses de diagnostic precòces de la malautiá d'Alzheimer ».

La pèrda d'odorat pòt aver d'efièch variats sus l'organisme de las gents que ne patisson. Se constata sovent un periòde de fòrta depression ligada a l'anosmia, acompanhada de simptòmes diferents, coma un pèrda de l'apetit e de l'excitacion sexuala.

Un tèst eficaç quines que sián l'edat e la cultura del pacient e implicant pas las capacitats de memòria se basa sus l'inalacion de parfums fòrça desagradables: Una persona normala bloca (per reflèxe) sa respiracion dal començament de l'inalacion, alara qu'un deficient olfactiu inalarà mai longtemps abans de detectar l'odor o la  detectarà pas.

Iperosmia

L'iperosmia es un aument de la capacitat olfactiva, pzr exemple aver la capacitat d'identificar la darr!èra persona a aver quitat una cadièra mercé a son odor. Se'n trapa lo simptòmas per las personas atengudas d'algia vasculària de la fàcia, de migranas, o d'insufiséncia surrenaliana cronica primària.

Qualitatius

Cacosmia

Treble de l'odorat que mena los pacients a amar o percebre d'odors fetidas, putridas o conegudas coma desagradablas. La cacosmia pòt aver una origina physiologique (rhinite, sinusite, tumorale) ou psicologica. Sovent confonduda amb la cacostomia que designa l'emanacion d'odors desagradablas. Aquò ven de trebles foncionals (de la boca o dels sistèma digestiu).

Parosmia

La parosomia es una distorsion d'una odor cap a una autra odor, mai sovent desagradabla.

Fantosmia

La fantosmia es una odor fantasma que ven sens qu'una font d'odor siá présenta. Pòt èsser agradabla o desagradabla.