Rite

Un rite es una practica sociala de caractèr sacrat o simbolic.

Etimologia

«Rite» e «ritual» son eissits del latin ritus pel primièr e de rituales libri (libres dels rites) pel segond.

Natura

Lo rite es un ceremonial. Designant un ensemble d'usatges reglat per la costuma o per la lei, lo mot ceremonial s'aplica tanben al domèni religiós qu'a las manifestacions civilas o politicas. Una ceremonia rituala es sepre religiosa. En d'autres tèrmes, se pòt dire que lo rite transforma alara que la ceremonia confirma.

La liturgia designa l'ensemble dels rites que foguèron aprovats per las autoritats ecclesiasticas catolicas al subjècte de la messa e los diferents oficis.

Un rite servís de ciment a una comunautat, seguent lo doble sens etimologic de "religar" e "se reculhir". La participacion repetida al cult segon un cert rite marca l'apartenença a la comunautat religiosa concernida.

Un esquisma se pòt produire sus d'aspèctes dogmatics mas tanben rituals. L'abandon parcial de la messa en latin es alara una de las rasons per que una partida dels catolics dich « integristas » s'èscartèron de la Glèisa catolica. Lo cambiament d'un rite ancian e a vegada millenari es sempre una operation complèxa e trebolant una religion.

Fòrça religions son divisadas sus de questions de rites. Dins la religion musulmana se destria lo rite d'Omar o lo rite d'Ali. Las Glèisas crestianas d'Orient se divisèron dempuèi longtemps sus de questions de rites. En Orient, uèi, los rites de las Glèisas crestianas orientalas coexistisson: bizantin, siriac occidental, e oriental, rite còpte, armenian, rite roman... Dins la Glèisa catolica, i a de fidèls de mai d'un rites, mas se unes rites son exclusivament practicats dins la Glèisa catolica (rite maronita), d'autres son practicats subretot fòra d'ela (rite còpte, rite etiopian)

L'ecumenisme pausa la question dels rites comuns de diferentas Glèisas qu'aviá divergit amb lo temps, o entre religions diferentas. La concelebracion - participacion de celebrants de diferentas confessions a una meteissa ceremonia - es sempre impossibla. Los rites vertadièrament fusionats pausan de fòrça dificilas questions teologicas.

Fòrça rites religioses antics comportavan de sacrificis d'umans e d'animals.

Fòrça rites impausèron e encara impausan de mutilacions: escarificacion, desformacion dels pots o de las aurelhas, circoncision, excision, caça d'una bèstia fèra, exercici perilhoses, presa produchs allucinogèns o d'alcoòl, coma las iniciacions a l'intrada dins las Grandas Escòlas. Aqueles rites culturals dintran totjorn mai sovent en conflicte amb la legislation civila.

Lo cant e la dança participan al rites de fòrça religions. D'un biais general, tot çò que mena a una emocion collectiva es avalorat pendents los rites. La causida dels luòcs e dels moments ont se realizan los rites son fòrça importants e bastisson lor succès. La creacion dels objèctes e dels luòcs necessaris a la realizacion d'un rite, coma una glèisa, un temple, una sinagòga, mosqueta, es sovent considerat coma una font de l'art. Quitament la moneda prenguent, dempuèi son invencion, una partida activa dins fòrça rites. En Grècia, per exemple, èra lo rite de plaçar un obòl sus la lenga d'un mòrt, per qu'aque pòsca pagar Caron, lo passaire del fluvi Stix.

Pòdon se destriar: los rites intercessors (pluèja, monson, malautiá, guèrra, fertilitat etc.), los rites de passatge (naissença, dintrada conscienta dins la religion, dintrada dins la comunautat dels adults, defunts, intronizacion, maridatge etc.) e los rites de confirmacion d'apartemença (processions, celebrations, ceremonias als mòts, inauguracions, fèstas).

L'ancianetat dels rites, que se trapan a las primièras edats de l'umanitat e dins totas las societats, lor varietat, lors motivacions, lors consequéncias sanitàrias e socialas, explican fòrça apròches possibles: teologia, istòria generala e istòria de las religions, sociologia, psicologia sociala, antropologia, economia, drech.

Pasmens se se situan dins lo domèni non religiós, las lòtjas maçonicas devolopèron de rites coma la religions. Alara que dins las religions, los rites an sempre un sens vertadièr o simbolic, los rites maçonics son subretot simbolics. Aquela simbolica ven de l'alquimia, de la cavalariá o dels bastisseires, o encara de las legendas o de mitees, mai sovent trapats dins un recit gnostic a vegada fòrça vièlhs. Son mai sovent cobèrts per un secrèt pla relatiu.

Formas

L'antropologia longtemps s'interessèt al rite e fòrça etnològs ensajèron de prepausar una vision formala e ontologica de la practica rituala de biais general. D'en primèr, lo rite se presenta coma una activitat plan formalizada: possedissent los sieus còdis e que las accions se realizan a l'entorn de simbòls fortament marcats. Se pòt pensar a una messa tradicionala o a un ritual mai eclectic per o remarcar, s'agís de practicas fortament codificadas. Aquel darrièr es abitualament constituit de sequéncias, d'estapas, s'organizan dins una mesa en scèna plan preparada e correspondent a una seria de règlas implicitas al quita rite: se pòt tanben parlar del caractèr trocejat del rite (coma afirmava Claude Lévi-Strauss). Aquel darrièr presenta tanben un aspècte repetitiu ont, meninosament mesas en plaça, las accions ritualas son estandardizadas e utilizada dins un òrdre plan establit. Lo debanament d'un rite es donc previsible que se basa sus una seriá d'estapes plan ancorats, que seràn meninosament respectadas per que l'activitat prenga forma, que capite a la tòca e pòsca balhar de sens als practicants que s'i someton. Las activitats se debanan a l'entorn d'objèctes als quals se liga una valor simbolica: l'ataüc del defunt, lo calici de la messa, etc.

Al respècte de la question ontologica, los antropològs e autres cercaires en sciéncias umainas sempre ensajèron de comprene perque se realizan las practicas ritualas. Faisant fan l'anar e tornar entre empirisme de terren e filosofia, unes donèron d'elements de responsas interessants, quitament se fan pas necessàriament consensus. Victor Turner, un dels grands teoricians del rite, prepausa un apròche tintar d'un cert foncionalisme, ont lo còrs social, que las diferentas partidas mòstra un cert desequilibri, seriá en mesura de crear una estabilitat mejans las practicas ritualas. Al nivèl social, lo rite seriá donc en mesura d'unificar los individús d'una societat, alara separats per las escasenças socialas. Al subjècte de l'individú, Turner s'inspira de las proposicions freudianas ont en presa a de besonhs afectius que pòt pas colomar, aquel darrièr ensag de far un pont entre lo mond sensible e intelligible, alara que se vei desprovesits fàcia a aquel darrièr. Per Lévi-Strauss, dins lo darrièr capítol del quatren tòma de las Mitologicas, o L'Òme nud (1971), lo rite es una responsa a un talh entre lo mond discontinú (aquel de totes los jorns) e continú (aquel d'origina, d'autrescòps), alara que las categorias en cors dins una societat donada son abolidas pendent la practica rituala. Aquel decopatge seriá, segon l'antropològ, la responsa a una ànsia logica innat a la racionalitat umana. Pels dos autors, la practica implica donc un retorn a las originas comunas e ont son pel fach abolidas las frontièras abitualas, aquela del quotidian. Es aquela origina qu'evòca Lévi-Strauss quand parla del mond continú, aquel ont totes èran egals ont l'òme èra unificat a la natura, abant que se realize una estratificacion de l'òrdre social. A la seguida del rite, l'individú se vei transformat alara que foguèt realizat un passatge (d'ont los rites de passatge) entre l'estadi de l'« abant » e aquel de l'« après ».

Diferents tipes

Cada religion ou confession codifiquèt, amb los sègles, los gèsts que li son pròpres per la celebracion de son cult. Exemple: rite de "l'asperges me" o aquel realisat pel turiferaire. Per la practica d'aqueles rites, los fidèls reconeisson lor adesion interiora a aquel cult. Las escasenças ritualas concernisson o la vida collectiva globala de la comunautat, o de las escasenças familhalas, o la vida esperitala personala.

• Rites periodics: Las ceremonias quotidianas, setmanièras, e annalas (per exemple: Aíd el quebir dins la religion musulmana)

• Rites d'intercession o de demanda. Correspondon mai sovent a d'intercessions particularas:

- Intercession per obténir la pluèja: practicament presenta dins totas las religions. Es sovent a aquela escasença que los rites mai violents foguèron inventats. Se pòt remembrar los sacrificis umans de Cartage per obténer la pluèja pendent lo sètge roman.

- Intercession per obténer la victòria.

- Intercession per obténer una bona culhida.

- Intercession eur obténer la securitat d'una nau, d'un bastit etc.

Fòrça rites d'intercession dins la Grècia antica s'apièjan sus d'oracles (Delfes, Delos). Los antics Romans esperavan la responsa dels dieus a de questions importantas, mejans l'examèn dels rèstes d'animals supliciats (cf. divinacion), o en gaitan la direccion del vòl dels ausèls.

• Rites de passatge:

- la naissença (baptisme, circoncision, excision, etc.)

- la pubertat (Bar Mitsvá, confirmacion, etc.)

- la feconditat (acordalhas, maridatge, etc.)

- la mòrt (enterrament, cremacion, funeralhas, etc.).

La ritualitat familhala es la mai tenaç e resistissenta als cambiaments. Lo cult dels aujòls en China tanben passèt de decennias de regime comunista anti religiós.

• Rites individuals

- La preguièra. La religion musulmana per exemple, codifica la periodicitat, la gestuela, la direccion virada cap a la Mèca.

- De gèsts de la vida videnta son plan sovent un pau e a vegada fòrça ritualizats: colc dels enfants, pressa dels repais, maquilhatge, rasatge, etc.

Origina

Los rites son pas sempre religioses que ritman plan sovent los actes quotidians de la vida dels umans. Per aquò los rites separan los umans del mond animal. Los tot primièrs rites: inumacion dels còrs, fuòcs, pèiras quilhadas mòstran plan qu'a l'alba de l'umanitat, lo rite es intrinsecament ligat a l'umanitat e sistematicament a la religion qu'es pas que lo fach dels umans.

Las òbras d'Émile Durkheim tracta los rituals coma d'elements del sacrat. Mas l'interpretacion del rite per las sciéncias umanas ensagèt passar l'encastre de l'explicacion sonque religiosa per d'interpretacions socialas o comportementalas.

Per exemple:

• l'apròcha que se poiriá qualificar d'etologia umana, eissida per exemple de las òbras de Konrad Lorenz; Coma etològ, Konrad Lorenz estudièt lo rite coma la forma qu'una cultura dona a l'agressivitat individuala deels sieus membres per circonscriure sos effets desordonats e indesirables e a contrario valorizar sa contribucion a la conservacion del grop. La vision de Konrad Lorenz ara foguèt remplaçada per aquela René Girard que mostrèt que lo fenomèn del boc emissari e los rites qu'i son associats existisson dins totas las civilizacions e donc las religions, levat lo Cristianisme, que per René Girard, inaugurèt de biais definitiu la sortida de la religion, al sens d'ensemble de practicas sonque ritualas. (Cf. Achever Clausewitz, Ed. Carnets Nord).

- K.Lorenz e Goffman donana al tèrme "Rite" un sens larg: Ritual inconscient. Lor tèsi seriá qu'aqueles "rites" enibisson l'agressivitat intraspecifica per d'autorizar la socializacion de l'espècia. Aqueles rites tornan utilizar aquela agressivitat aflaquida e retocada per estructurar lo grop (ierarquizacion).

- Lo Rite se deu destriar del Ritual qu'es una "mesa en scèna" conscienta. Goffman, Lorenz e Bourdieu utilizan "Rite" dins lo sens d'acte inconscient o pauc conscient...mai sovent de gèsts o actituds brèvas ( auçament dels ussas, d'espatla, dubertura de las mans, baissar los uèis abant un crosament d'individús....) permetent, en passant en "conducha automatica" d'enebir l'agressivitat que deurián provocar una situacion....L' agressivitat intraspecifica essent un instincte (genetic) se pòt pas suprimir mas serà enebida e utilizada en "rite" cultural ierarquisant. Aqueles "rites" pòdon èsser considerats coma la "memòria viva" del passat de l'espècia, dins lo sens ont induson un comportament optimizat transistoric assegurant la durabilitat de l'espècia ( comportament adaptat a l'èra glacièra per ex). Los "Rites" pòdon èsser considerats coma sinonim de "cultural", dins lo sens que permetèron la socializacion d'una espècia... per l’espècia umana, s'opausan e pondèran la "Rason" qu'es tròp oportunista qu tend a privilegiar los interesses imediats de l'individú al prejudici dels autres "beneficiaris" de cadun dels nòstres actes (grop, civilizacion, espècia)

• lo corrent eissit de la psicanalisi que liga los rites dichs "socials" a de sistèmas de defensa collectius.

• De teorias s'organizan a l'entorn de la nocion de "rite profane" (Claude Rivière, 1995) e de "rite d'interaction" (Erving Goffman, 1974, Dominique Picard, 1995, 2007)

Un rite electoral: lo sèti d'investitura - représentacion satirica jos forma de peintura rocòco, de William Hogarth. Angletèrra, ans 1750

Rites iniciatics

Los rites de passatge tanben nomenats rites initiacics acompanhan dins fòrça societats umanas leo cambiaments "biologics" e "socials" d'un individú.

Una forma deribada es lo rite de dintrada dins una sècta o una societat de pensada profana.

De biais fòrça extensiu se pòt parlar de rite pels actes exigits d'un membre novèl d'un gang o d'une mafia.

Es tanben possible de considerar coma essent un rite iniciatic la reconeissença de la psicologia governant subconscientament los rapòrts socials entre los òmes coma factor d'union sociala: en efièch, aquela reconeissença destria una acceptacion, d'una initiacion de la compreneson sociala, e s'aquerís naturalament e sistematicament per l'òme pendent sa vida.

Lo ròtle dels celebrants

La conservacion, l'ensenhament e l'aplicacion dels rituals es un dels ròtles màger de las religions e de lors celebrants.

La crisi de las vocacions e la diminucion del nombre des celebrants dins fòrça religions d'Euròpa, pausan la question del manten de fòrça nombre de luòcs de cult e de la frequéncia de las celebracions e al contrari dins d'autres continents la frequéncia de las celebracions aumentèt fòrça e demanda la construccion de fòrça luòcs de cultes. Al Reialme unit fòrça glèisas anglicanas foguèron simplament desafectadas e transformadas.

Los transferiements de populacions provocats per la mondializacion pausan tanben lo problèma de la "nacionalizacion" d'unes cultes e de la lenga d'unes rites. En França, los conflictes entre imams de differentas originas (Arabia saudita, Turquia, Argeria, Marròc) menèt a une reflexion sus la formacion d'imams oficiant en francés e pas mai en arabi o en turc.

La question de la licitat dels rites pausada per Ciceron es encara d'actualitat.

La concurréncia entre fèstas profanas e fèstas ritualas religiosas

Totas las religions sovent ensagèron de far coïncidir de fèstas ancianas associadas a de cultes precedents enrasigat dins las traditcons localas. Fòrça rites, coma la fèsta crestiana d'Holywins (de l'anglés: la santat ganha) foguèt creada per remplaçar lo rite pagan d'Halloween.

Uèi de fèstas profanas, amb de dimensions comercialas, coma Nadal, vienon a vegadas en conflicte amb d'escasenças ritualas tradicionalas. La dimension profana d'unas festas religiosas s'escafa en partida fàcia a un caminament sonque toristic. Lo rite religiós a l'origina es a vegada remplaçat per un espectacle (cas de Pampelona per exemple), qu'el meteis venguèt un rite sonque profan.

Los rites novèls

L'antropologia s'interssèt subretot als rites dins las societats nonoccidentalas, mas mai ara, las sciéncias socialas s'interessan a çò que se poiriá nomenar los rites novèls. Aqueles rites que foguèron estudiats per «l'autre», que siá autoctòn d'America o d'Africa, en partida influencièron las novèlas practicas ritualas que fòrça son de manlèu nostalgics d'otra cultura. Pasmens, los rites novèls son transformats al respècte del rite tradicional: s'installan dins un contèxte social diferent qu'es qualificat de modernitat. Los concèptes presentats mai naut son encara pertinents, mas las valors e las diferentas modalitats al respècte del rite per l'individú sont susceptibles d'aver cambiat.

Jol vela de la modernitat, aquel contèxte que se dich novèl e que transforma del tant los nòstres rapòrts socials qu'aqueles fàcia a la nòstra individualitat, emana una novèla concepcion del mond qu'es pas mai atribuable als dògmes o recits que nos environan. Vengut un topic, aquele concèpte consèrva pasmens un cert potencial per çò qu'es de considerar las practicas socialas que los fondaments tendon a nos escapar. Michèle Fellous, dins A la recerca dels novèls rites (2001) per exemple, s'interessa a aqueles rites novèls, suls au sens que prenon alara que se deferéncian sempre mai de la definicion classica. Aquela constata que dins un contèxte ont lo temps limpa entre las nòstras mans, los individús cercan una sisa mejans lo rite que permet de crear un marcatge dins lors vidas. Aquel marcatage permet de far men rufe los passatges que sibissèm sovent pendent la nòstra existéncia per un cert enrasigament, alara qu'aquel contèxte modèrne fa porós las diferentas sequéncias vecudas (enfança/adolescéncia, estudi/trabalh, vida personala/trabalh, divertiment/ productivitat, etc.). Lo rite novèl podava èsser percebut coma una responsa a aquelas questions eissidas de quistas individualas, qu'es ara l'individualitat que s'ensag de definir dins lo contèxte de modernitat. Aquela novèla vision del rite se desliga sempre dels religioses, cercam lo sacrat, sens le sacrament. Lo maridatge n'es un bon exemple, alara que d'unes cercan a conservar los fondaments del rite de passatge mas en prenent una distança de las instanças religiosas, coma es lo cas dins lo maridatge civila per exemple.

Vejatz tanben

Bibliografia

• Jean Cazeneuve, « Les Rites et la condition humaine », Paris, PUF, 1958 ;
• Thierry-Marie Courau, Henri de La Hougue « Rites : fêtes et célébrations de l'humanité », Bayard, 2012
• Jean Cuisenier, « Penser le rituel », 2006, PUF ;
• Mircea Eliade, « Initiation, rites, sociétés secrètes », (1959), Paris, Gallimard, 2001 ;
• Mircea Eliade, « Le sacré et le profane », Folio essais, version française datant de 1967 ;
• Michèle Fellous, « À la recherche de nouveaux rites », L'Harmattan, col. Logiques sociales, 2001 ;
• Max Gluckman, « Essays on the Ritual of Social Relations », (1962), Manchester, Manchester University Press, 1975 ;
• Max Gluckman, « Politics, Law and Rituals in Tribal Society », (1965), Oxford, Blackwell, 1984 ;
• Erving Goffman, « Les Rites d'interaction », (1967), trad. par Kihm A., Paris, Minuit, 1984 ;
• Erving Goffman, « Les rites d'interaction », Éditions de Minuit, 1974 ;
• Arthur Maurice Hocart, « Au commencement était le rite. De l'origine des sociétés humaines », Préface de Lucien Scubla, 2005, La Découverte ;
• François-André Isambert, « Rite et efficacité symbolique », Paris, Cerf, 1979 ;
• Claude Lévi-Strauss, « Mythologiques : Tome 4, L'Homme nu », Pilon, 1971 ;
• Claude Lévi-Strauss, « La pensée sauvage », Pocket, 1990 (1962).
• Jean Maisonneuve, Les rituels (« Que sais-je ? », 2425), Paris, PUF. ISBN: 2-13-041970-4 ;
• Charles Malamoud, Nguyen T.T., LE CHAMP DES ARTS MARTIAUX, LA SCÈNE DU SACRIFICE.Propos croisés sur des formes de rituels dans le monde sino-japonais et dans l’Inde, 2013 ;
• Salomon Reinach, « La flagellation rituelle », Cultes, Mythes et Religions, t. I, Éditions Ernest Leroux, Paris, 1905, pp. 173-183 ;
• Salomon Reinach, « Le rire rituel », « Cultes, Mythes et Religions », t. IV, Éd. E. Leroux, 1912 ;
• « Rite, rituel », dans « Vocabulaire de psychosociologie », Erès, 2006 ;
• Claude Rivière, « Les Liturgies politiques », Paris, PUF, 1987 ;
• Claude Rivière, « Les rites profanes », PUF, 1995 ;
• Dominique Picard, « Les rituels du savoir-vivre », Le Seuil, 1995 ;
• Martine Segalen, « Rites et rituels contemporains », (1998), Paris, A. Colin, 2005 ;
• Madlen Sell, « La dation du nom et autres rites de passage chez les Seereer Siin du Sénégal », Le Journal des Psychologues, 2014, n° 320, p. 74-77 ;
• William Robertson Smith, « Lectures on the Religion of the Semites », (1889), Kessinger Publishers, 2004 ;
• Roberto Tresoldi « Les rites d'initiation », De Vecchi, 2005 ;
• Victor Turner, « Le Phénomène rituel. Structure et contre-structure », (1969), trad. par Guillet G., Paris, PUF, 1990 ;
• Victor Turner, « Les tambours d'affliction », Gallimard, 1972 ;
• Arnold van Gennep, « Les Rites de passage », (1909), Paris, A. et J. Picard, 1981 ;