Revolucion d'Octobre

La revolucion d’Octobre (en rus: Октябрьская революция, Oktiabrskaia revolioutsiia), tanben coneguda jol nom de revolucion bolchevica, es la segonda fasa de la Revolucion Russa après la revolucion de Febrièr e que se debanèt dins la nuèch del 25 d'octobre de 1917 (7 de novembre de 1917). La revolucion d'Octobre foguèt largament favorizada per la Primièra Guèrra mondiala. Del temps de la dintrada en guèrra, totes los partits politics foguèron favorables a la participacion de Russia al conflicte, levat lo Partit obrièr socialdemocrata de Russia. Mas, l'armada russa deguèt subir de desfachas pesugas. Las usinas èran pas pro productivas, lo malhum ferroviari e la logistica ineficaças.

Revolucion d'Octobre Revolucion Russa
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Informacions generalas
Data	7 - 8 de Novembre de 1917
Luòc	Petrograd
Eissida	Victòria dels bolchevics
Belligerants
Govèrn provisòri	Garda roja Bolchevics Soviet de Petrograd
Comandants
Aleksandr Kerenski	Lenin Trotski

L'insisténcia del govèrn provisòri per contunhar la Primièra Guèrra mondiala — plan impopular — empachèt la realizacion de grandas reformas. Lo programa bolchevic, rebatut dins lors eslogans "la patz, lo pan e la tèrra" e "tot lo poder als soviets" favoriza los bolchevics. La crisi economica, qu'a pejorat dempuèi l'estiu, la decepcion deguda a l'abséncia de reformas e lo sosten del govèrn provisòri per gaireben totes los autre partits politics favorizèron los bolchevics que lancèron una intensa campanha de propaganda a Petrograd.

Lo 25 d'octobre de 1917, Lenin e Trotski lançan lors partisans dins una susmauta armada a Pétrograd contra lo govèrn provisòri dirigit per Kerenski. L'endeman, Trotski anóncia oficialament la dissolucion del govèrn provisòri pendent l'obertura del Congrès panrus dels soviets dels deputats obrièrs e païsans (que compte 649 delegats, amb 390 bolchevics). Los representants al soviet de tot lo país apròban l'insurreccion. Lo congrès adòpta los decrets transferissent totes los poders als soviets e adopta tanben un decret sus la tèrra, sus la patz, sus las nacionalitats e sus lo contraròtle obrièr sus la produccion.

L'endeman de la revolucion d'Octobre, Russia ven lo primièr regim comunista (al sens marxista) de l'Istòria.

Contèxte

Lo soviet de Petrograd en 1917.

A la davalada de 1917, las consequéncias de l'afar Kornilov son importantas: las massas tornèron s'armar, los bolchevics pòdon sortir de lor miègclandestinitat, los prisonièrrs politics de julhet, amb Trotsky, son liberats pels marins de Kronstadt. Per mestrejar lo putsch, Kerensky cridèt ajuda als partits revolucionaris, acceptant la liberacion e l’armament dels quita bolchevics. Perdèt le sosten de la drecha, que li pardona pas lo fracàs del putsch, sens pasmens raliar l'esquèrra, que lo jutge tròp indulgent dins la repression dels complices de Kornilov, encara mens l’esquèrra estrèma bolchevica, que Lenin, de so amagat, donèt lo mot d’òrdre : « Pas cap de sosten a Kerensky, luta contra Kornilov ».

Totjorn mai d’obrièrs e soldats penson qu’es pas possibla la conciliacion entre l’anciana societat defenduda per Lavr Kornilov e la novèla. Lo putsch e l’aclapamement del govèrn provisòri, donant als soviets lo cap de a la resisténcia, enfortís l’autoritat e aumenta l’audiéncia dels bolchevics. Lor prestigi resulta mai grand: estimulats per la contrerevolucion, las massas se radicalizan, de soviets, de sindicats se plaçan del costat bolchevics. Le 31 d'agost, lo soviet de Petrograd dona la majoritat als bolchevics, e elegís Léon Trotski a sa presidéncia lo 30 setembre.

Totas las eleccions mòstran la pojada; atal, a las eleccions municipalas de Moscòu, entre junh e sptembre, los SR passan de 375 000 vòtes a 54 000, los menchevics de 76 000 a 16 000, los democratas constitucionals (KD) de 109 000 a 101 000, alara que los bolchevics passan de 75 000 a 198 000 vòtes. Lo mot d’òrdre « tot lo poder als soviets » passa largament los bolchevics e es tanben utilisat per d'obrièrs SR o menchevics. Lo 31 d'agost, lo soviet de Petrograd e 126 soviets de província votan una resolucion en favor du poder dels soviets.

La revolucion contunha a s’accelerar, surbretot dins las campanhas. Pendent l'estiu de 1917, los païsans passan a l’accion, e prenon de tèrras als senhors, sen esperar mai la reforma agrària promesa e de contunh retardarda pel govèrn. La paisanariá russa torna de fach sa longa tradicion de vastas sosmautas espontanèas (lo bunt), qu'aviá ja marcat lo passat nacional, alara pendent las grandas sosmautas de Stenka Razine al sègle XVII o d'Emelian Pougatchev (1774-1775) al temps de Catarina II. Pas totjorn violentas, aquestas occupacions massisas des tèrras sont pasmens sovent lo teatre de desencadenaments espontanèus o las proprietats dels mèstres son brutladas, eles meteisse maltractats veire assassinats. Aquesta grandassa revòlta païsana, benlèu la mai importanta de l’istòria europèa, es globalament victoriosa, e las tèrras son pertejadas, sens que lo govèrn condamne o ratifique lo movement.

Aprenent que lo « partatge negre » es de s’acomplir dins lors vilatges, los soldats, plan sovent d’origina païsana, desèrtan en massa per poder participar a temps per la redistribucion de las tèrras. L’accion de la propaganda pacifista, lo malcòr après lo fracàs de l’ultima ofensiva de l’estiu fan lo rèste. Las trencadas se voidan pauc a pauc.

A partir de junh de 1917, dins una sesilha del Ièr congrès dels sovets, Lenin aviá ja anonciat dobertament que los bolchevics èran prèts a prene lo poder, mas sul moment sas paraulas avián pas esta presas en seriós.

L'insurreccion

Retrach de Lenina, realizat en 1919 per Isaak Brodsky.

En octobre de 1917, Lenin e Trotski considèran que lo moment es vengut de n'acabar amb la situacion de doble poder (govèrn provisòri e soviet dels deputats obrièrs e dels delegats dels soldats de Petrograd).

Los debats al sen del comitat central del Partit bolchevic per qu'aqueste organize una insurreccion armada e prenga lo poder son vius. Unes amb Kamenev e Zinoviev considèran que cal encara esperar, que lo partit es ja assegurat de la majoritat dins los soviets, e seriá a lors avís isolat en Russia coma en Euròpa se prengava lo poder sol e non al sen d’un& coalicion de partits revolucionaris. Mas Lenin e Trotsky l’emportan e après aver resistit, lo Comitat apròba e organiza l’insurreccion, que Lenin fixa la data per la velha de l’obertura del IId congrès dels soviets, que l'amassada deu se far lo 25 d'octobre.

Un Comitat militar revolucionari es creat al sen del soviet de Petrograd e dirigit per Trotski, que n'es president. Es compausat d’obrièrs armats, de soldats e de marins. S’assegura lo raliament o a neutralitat dee la garnison de la capitala, e prepara menonosament la prisa d’assalt dels punts estrategics de la vila. La preparacion del còp de fòrça se fa gaireben pas a l'amagat, los plans liurats per Kamenev e Zinoviev son quitament disponibles dins los jornals, e lo quita Kerensky ne venon a desirar l’afrontament final que voidariá l’abcès.

L’insurreccion es lançada dins la nuèch del 6 al de novembre de 1917 (24 al 25 d'octobre del calendièr julian). Los eveniments se debabanan gaireben sens sanguinièra. Los gardas rojas menats pels bolchevics prenon sens resisténcia lo contraròtle dels ponts, de las garas, de la banca centrala, dels centres postals e telefonics, abans de lançar un assalt final sul palais d'Ivèrn. Los films oficials filmats mai tard montrèron aquestes eveniments jos un angle eroíc, mas dins la realitat los insurgents enfrentèron una resisténcia flaca. En efièch, d'ntere las tropas cantonadas dins la capitala, sels unes batalhons d’escolans oficièrs (junkers) sostenon lo govèrn provisòri. I aurà cinc mòrts e unes ferrits. Pendent l’insurreccion los tramvais contunhant a circular, los teatres de jogar, los cemeèrcis demoran dobèrts. Un dels eveniments decisius del sègle XX se realiza dins l'indiferéncia.

Se una ponhada de partisans podèt venir mèstre de la capitala fàcia a un govèrn provisòri que pas degun sosten pas mai, la sosmauta deu ara èsser ratificada per las massas. L'endeman, 25 d'octobre, Trotski anóncia oficialament la dissolucion del govèrn provisòri pendent l’obertura del Congrès panrus dels soviets dels deputats obrièrs e païsans (562 delegats èran presents, amb 382 bolchevics e 70 SR d'esquèrra).

Mas una partida dels delegats consideravan que Lenin et los bolchevics avián pres lo poder de biais illegal, e un cinquentenat quitèron la sala. Los demissionaris, socialistas revolucionaris de drecha e menchevics, creèron a partie de l'endeman un « Comitat de Salut de la Patria e de la Revolucion ». Aquestas defeccions foguèron acompanhadas d'aquesta resolucion improvisada de Leon Trotski: « Lo 2d Congrès deu constatar que la partença dels menchevics e dels SR es un ensag criminal e sens esper de trencar la representativitat d'aquesta assemblada al moment ont las massas s’esfòrçan de defendre la revolucion contra las atacas de la contrarevolucion ». Lo jorn seguent, los Soviets ratifican la constitucion d’un Conselh dels commissaris del pòble integralament constituit de bolchevics, coma basa del govèrn novèl, esperant la convocacion d’una assemblada constituenta. Lenin se justificarà l'endeman als representants de la garnison de Petrograd afirmant « Es pas culpa nòstra se los S-R e los menchevics son partits. Lor aviam prepausat de partejar lo poder [...]. Avèm invitat tot lo mond a participar al govèrn. »

Lo govèrn novèl

Dins las oras seguentas, una ponhada de decrets anava jetar las basas del regim novèl. Quand Lenin faguèt sa primièra aparesisson publica, foguèt ovacionat e sa primièra declaracion foguèt : « Anam ara precedir maintenant a la construccion de l’òrdre socialista ».

D'en primièr, Lenin anóncia l’abolicion de la diplomacia secrèta e la proposiciona tots los païses belligerants de coneçar de des parlaments « en vista d’una patz equitabla e democratica, immediaae, sens annexion e sens indemnitat ».

Enseguida, es promulgat lo decret sus la tèrra: « la granda proprietat fonsièra es abolida immediatament sens pas cap d'indemnitat ». Daissa als soviets de païsans la libertat de ne far çò que volon, socializacion de la tèrra o partetja entre les païsans paures. Lo tèxte ratifica de fach una realitat ja presenta, que los païsans ja prenguèron de tèrras pendent l’estiu de 1917. Mas coma aquò, ganha als bolchevics la neutralitat benvolenta dels camps, al mens fins a laprima de 1918.

Fin finala un govèrn novèl, es nomenat, lo « conselh dels comissaris del pòble ». D’autras mesuras seguèron, coma una novèla abolicion de la pena de mòrt, la nacionalizacion de las bancas (14 de de decembre), lo contraròtle obrièr sus la produccion, la creacion d’una milicía obrièra, la jornada de las uèit oras, la sobeiranetat e l’egalitat de totes los pòbles de Russia, lor drecha a dispausar d’eles meteis amb la separacion politica e la constitucion d’un Estat nacional independent, l'anulacion dels engatjaments russes suls emprunts obligataris, la suppression de tot privilègi de caractèr nacional o religiós, la separacion de la Glèisa ortodòxa e de l'Estat, lo passatge del calendièr julian al calendièr gregorian, eca. La capitada d’Octobre acaba per l'ora la Révolucion rusa nascuda en febrièr, prenant en 33 oras de mesuras que lo govèrnt provisòri aviá pas prisas en 8 meses d’existéncia.

En 1871, los obrièrs parisencs avián pres lo poder pendent la Comuna de París. Aquesta primièra experiéncia de « dictatura de proletariat » (coma la qualifiquèt Friedrich Engels) s’acabèt pel chaple de 10 000 à 20 000 comunards e de desportacions en massa. Prenent lo poder a Petrograd, Lenin e Trotski sabián que poirián pas tenir sens lo renfòrç de païses industrializats, l’Alemanhqa, la França e l’Anglatèrra; per l'ora, per eles cal tenir mai que los 72 jorns de la Comuna de París.

Cap a una guèrra civila

Orfelans de las carrièras, victimas de la famina de 1920-1921.

Quand los bolchevics prenon lo poder a Pétrograd, l'Estat rus es en descomposicion, l'armada existís gaireben pas pus, l'empèri es via de dislocacion jos l'accion de fòrças centrifugas, e la populacion en presa e de grandas convulsions socialas revolucionàrias. Mas, la Granda Guèrra contunha.

Alara, fòrça gents vesián la revolucion d'Octobre que coma una peripecia suplementària, e pauc volián creire a la subrevida durabla del novèl regim bolchevic. Es en genièr sz 1918, Lenin comença a far de passes de dança dins la nèu lo jorn ont son govèrn passèt d'un jorn la durada d la Comuna de París de 1871.

A partir del 12 de novembre, lo poder novèl deu far fracaçar un ensag de reconquista de Petrograd menadapar Kerenski e los Cosacs del general Krasnov. Aquastes darrièrs son ajudas dins la quita Petrograd per una mutineriá dels oficièrs escolans (junkers), que los prenguèron lo cap. Los junkers son lèu desfachs pels gardas roges. Arribats a 20 quilomètres de la capitala, los cosacs encontrèron la resisténcia d'aquestes darrièrs, e patisson pèrdas importantas.

De son costat, le grand Quartièr general (la « stavka ») de l’armada russa annóncia le 31 d'octobre sa volontat de marchar sus Petrograd « per i restablir l’òrdre ». Rejonh pels caps del parti SR, Tchernov e Gots, prepausa la creacion d’un « govèrn de l’òrdre ». Pasmens, la massa dels soldats passa pauc a pauc als bolchevics, arrestant los oficièrs. Lo 9 de novembre, Lenin crida mos soldats a s’opausar a l'ensag contrarevolucionari dels oficièrs, a elegir de representants e engatjar dirèctament de negociacions d’armistici. Lo 18 de novembre, l’estat-major deu fugir dins lo sud, lo generalissim Dokhonin essent massacrat pels sieus soldats.

L'armistici amb los Empèris centrals es signat lo 15 de decembre. Pendent de negociacions que s'engat a Brest-Litovsk, los bolchevics cercan subretot a ganhar de temps espaerant que la contagion revolucionària ganhe las linhas alemandas. Mas es sonque en març de 1918, un còp la asperanças perdudas, qu'es signat lo plan celèbre tractat de Brest-Litovsk.

A partir de la prima de 1918, dins las vilas coma los camps, las oposicions enflan contra lo regim novèl, que sián popularas, liberalas, socialistas o monarquistas - alara que las pténcias estrangièras començan a intervenir sul territòri rus. Los quita bolchevics prenguèron d'avança una polícia politica, la Tcheka, a partir de decembre de 1917, e dissolvent la Constituenta russa a partir de sa premièra sesilha en genièr de 1918. A la prima de 1918, après aver plaçat fòra la lei los partits borgeses e liberals, engatgèron la repression dels anarquistas, puèi trenca amb los SR d'esquèrra.

Après unes combats esporadics a partir de la davalada de 1917, la prima de 1918 e marcada per la constitucion d'una primièra armada blanca dins la region del Dòn, per de milièrs d’oficièrs e de junkers, e tanben pel general Kornilov, arrestat a la seguida de son ensag de putsch en setembre e qu'a podut quitar lo monastèri ont èra prisonièr. L'armada dels volontaris es formada pel general tsarista Alexeïev. Aquesta armada remanda las susmautas bolchevicas a Rostòv de Dòn e Taganrog, los 26 de novembre e 2 de genièr. Las gardas roges obrièras de Moscòu e Petrograd, jol comandament d’Antonov-Ovseïenko convergisson cap al sud e manan una guèrra de partisans, qu'acaban per caçar Kornilov. Es al punt qu'aprenent la desbandada dels Blancs, Lenin crei poder s'exclamar, lo 1èr d'abril de 1918, que la guèrra civila es acabada.

De verai, es vertadièrament a partir de l'estiu de 1918 que s'engatja la guèrra civila russa, que l'eissida permet la subrevida del regim novèl, mas amb un pretz fòrça car.

Victòria e crisi del« comunisme de guèrra »

Per far fàcia als problèmas pausats per la guèrra civila e l'ofensiva militara de païses estrangièrs (Alemanha, Anglatèrra, França, Japon, Estats Units d'America), e per assegurar lo provesiment de las vilas e de l'armada, Lenin decrèta lo « comunisme de guèrra », sue la mesura màger:

• nacionalizacion de las industrias e del comèrci;
• produccion planificada de biais centralizat pel govèrn;
• estricta disciplina pels trbalhadors (los caumaires pòdon èsser fusilhats);
• trabalh obligatòri dels païsans;
• interdiccion de l'entrepresa privad;
• requisicion de la produccion agricòla al delà del minim vital pels païsans;
• racionament e centralizacion de la distribucion de noiritura.

Los elements fondators del regim, jol nom de « dictatura del proletariat », son a se realizar a aquesta epòca:

• dissolucion a sa primièra sesilha de l'Assemblada constituenta elegida al sufragi universal (genièr de 1918); los bolchevics, majoritaris dins las vilas, i son minoritaris (25 % dels vòtes) en rason del vòe dels camps en favor del Partit socialista revolucionari (60 % dels vòtes) ;
• creacion de l'Armada roja lo 23 de febrièr de 1918: sos soldats son recrutats d'en primièr sus la basa del volontariat, puèi per conscripcion;
• creacion, en decembre de 1917, d'una polícia politica, la Tcheka, e de tribunals d'excepcion, encargats d'arrestar e de jutjar los « enemics del regim » coma los socialistas revolucionaris, los anarquistas, los menchevics, los socialistas revolucionaris d'esquèrra, los sionistas, los bundistas, los pacifistas, los democratas, los liberals del Partit constitucional démocratic, e, plan segur, los « Blancs » (partisans de la monarquiá);
• pauc a pauc, lo Partit bolchevic ven lo partit unic;
• la censura de la premsa e de la radio, que cason dins las mans del partit;
• la IIIa internacionala (o Komintern) es creada en març de 1919 a Moscóu, oficialament per èsser l'instrument de la « revolucion mondiala »; los partits comunistas estrangièrs devon se somettre a las 21 condicions d'adesion, escrichas en julhet de 1920; las revolucions de 1919 en Alemanha e en Ongria, e tanben las caumas dins gaireben totes los païses europèus fan un temps pensar als Sovietics que la Revolucion ven mondiala; mas l'aclapament dels espartakistas en Allemanha e aquel de regim ongrés de Béla Kun atudan las esperanças.

Los lotjaments de las classas aisidas son collectivizats: los apartaments collectius dintran atal dins la vida dels Russes. Alara que la moneda s'esfondra e que lo país viu a l'ora del tròc e dels salaris pagats en natura, lo regim instaura la gratuitat dels lotjaments, dels transpòrts, de l'aiga, de l'electricitat e dels servicis publics, totes dins la man pel Partit Estat. Quitament de bolchevics sonhan alara a d'abolir l'argent, o al mens de limitar drasticament son usatge. D'en primièr improvisat jol fuòc de las escasenças, lo « comunisme de guèrra » (tèrme creat a posteriori, aparegut après la fin de la guèrra civila) pareis alara un mejan de far passar dirèctament la Russia al socialisme.

Lo poder restaura atal un poderós dirigisme sus l'economia e suls obrièrs. Per çò far, esita pas a restablir una disciplina de fèrre dins las usinas o far tornar de practicas asontidas coma lo salari de pèças, lo liuret de trabalh, lo lock-out, la retirada de las cartas d'avitalhament, l'arrestacion e la desportacion dels menaires de caumas. De centenas de caumaires son alara fusilhats. Los sindicats son espurats, bolchevizats e transformats en correja de transmission, las cooperativas absorbadas, los soviets transformats en closcs vuèg. En 1920, Trotski provòca una granda controvèrsia propausant la « militarizacion » del trabalh. Pels camps, de destacaments armats realizan violentament de requisicions forçadas de cerealas per noirir las vilas e l'Armada roja.

Lo poder comença tanben un enòrme esfòrç d'alfabetizacion, d'educacion e de propaganda en favor dels soldats e de las massas popularas. Encoratja un vam artistic plaçant los creators de las avantgardas al servici de la revolucion per una vasta produccion d'òbras e d'afichas qu'ajuda lo raliament de las massas als bolchevics.

Aquesta politica salva lo regim, mas provòca l'enòrme malcontentament popular e a l'esfondrament radical de la produccion, de la moneda e del nivèl de vida. L'economia es roïnada, lo malhum de transpòrts desmargat. Lo mercat negre e lo tròc florisson. L'inegalitat institucionala del racionament al benefici dels soldats e dels bureaucratas provòca de rancunas popularas. Las vilas se despòblan, fòrças obrièrs e ciutadans afamats tornan a la tèrra. Atal Moscóu e Petrograd se vuèjan de mitat, alara que la classa obrièra se descompausa: compta mens d'un milion d'actius en 1921, contra mai de tres milions en 1917.

En 1921-1922, una famina doblada d'una fòrça granda epidemiá de tifus fa de milions de mòrts pels camps russes.

La revòlta de Kronstadt e l'instauracion de la NEP (març de 1921)

Ataca de Kronstadt par l'Armada roja.

Fàstics pel monopòli del poderr aquerit pel partit bolchevic, e tanben per la violença e la repression desplegada pels camps o contra los obrièrs en cauma, los marins de Kronstadt se revòltan en març de 1921 e exigisson lo retorn al poder dels soviets, d'eleccions liuras, la libertat del mercat interior, la fin de la polícia politica. En practica l'insurreccion consistís en la dissolucion del soviet de Kronstadt e en la designacion d'un « comitat revolucionari provisòri » a sa plaça. La susmauta es espotida per Trotski e Tokhatchevski.

Mentretent, lo poder plaça los menchevics fòra la lei, reprimís las darrirèras grandas èrças de protestacions obrièras, e comença una violenta campanha de « pacificacion » contra los païsans insurgents. Lo Xn congrès del Parti, tengut al meteis temps que l'insurreccion de Kronstadt, abolís tanben lo drech de fraction al sen del Partit.

Mas dins l'androna del « comunisme de guèrra » e l'esfondrament de l'economia, Lenin decidís un retorn limitat e provisòri al capitalisme de mercat: la Novèla politica economica (NEP) es adoptada pendent lo meteis congrès. Aquesta liberalizacion economica, que s'acompanha de pas cap de liberalizacion politica, permetrà de reviscolar l'economia.

Notas e referéncias

Vejatz tanben

Articles connèxes

• Revolucion de Febrièr
• Guèrra civila russa

Bibliografia

• Éric Aunoble, La Révolution russe, une histoire française, lectures et représentations depuis 1917, Paris, Éditions La Fabrique, 2016
• Daniel Bensaïd, Octobre 17, la Révolution trahie. Un retour critique sur la Révolution russe, préface de Sophie Wahnich, Paris, Éditions Lignes, 2017
• Marc Ferro, La Révolution de 1917, 2 vol., Paris, Aubier, 1967
• Léo Figuères, Octobre 1917 : la Révolution en débat, Paris, éditions Le Temps des Cerises, 1998 ISBN: 2-84109-131-7
• (en) Sheila Fitzpatrick, The Russian Revolution, Oxford, Oxford University Press, 2008
• Richard Pipes, La Révolution russe, Paris, PUF, 1993
• Alexander Rabinowitch, Prelude to Revolution, 1991
• Alexander Rabinowitch, The Bolsheviks Come To Power: The Revolution of 1917, 2004
• Alexander Rabinowitch, The Bolsheviks in Power: The First Year of Soviet Rule in Petrograd, 2007
• John Reed, Dix jours qui ébranlèrent le monde, Éditions sociales, 1986 ISBN: 2-2090-5494-X ISBN: 978-2-2090-5494-7 - (Ten Days that Shook the World), 1919
• Voline, La Révolution Inconnue, Livre premier : Naissance, croissance et triomphe de la Révolution russe (1825-1917), Lausanne, Éditions Entremonde, 2009. ISBN: 978-2-940426-02-7
• Nicolas Werth, 1917 : la Russie en révolution, Paris, Gallimard, coll. « Découvertes Gallimard / Histoire » (Modèl:Nº), 1997

Filmografia

• Sergueï Eisenstein, Octobre, 1927