Piram e Tisbèa
Piram e Tisbèa (en grèc ancian Πύραμος καὶ Θίσϐη / Púramos kaì Thísbê) son dos amoroses legendaris de la mithologia grèga e romana. Lor istòria, eissida de la matèria orientala, es a la crosada de mite e del romanesc.
Mite
modificarLos noms de Pirma e Tisbèa son mencionats pel primièr còp per Igin, que fa pas que citar lor suicidi. Es Ovidi que, dins Las Metamorfòsis, dona lo primièr la legenda: Piram e Tisbèa son dos joves babilonians que demora dins dos ostals mejancièrs e s'aman malgrat l'interdiccion dels paires. Planifican mejans per amor de se retrobar una nuèch fòra de la ciutat, jos un amorièr blanc. Tisbèa arriba la primièra, mas la vista d'una leona de morre sanguinós la fa fugir; coma son vel li tomba, esquiçat per la bèstia que lo macula. Arriba, Piram descobrís lo vel e las pesadas de la bèstia fèra: cresent que Tisbèa ne foguèt la victina, se suicida. Aquela, tornat près de l'amorièr, de l'amorós descobrís lo còs sens vida e preferís tanben se suicidar.
D'aquí vendiá la color roja de las amoras segon Ovidi. Alara, dins la tradicion latina, lo tèrme de Pyramea arbor (« arbre de Piram ») es a vegadas utilizat per nomenar l'amorièr.
De racontes de l'Antiquitat tardièra (Nonnos o le roman cretian de las Recognitiones) donan una version un pauc diferenta d'aquela d'Ovidi. Se debana en Cilícia, ont Tisbèa se suicida la primièra en se descobrissent prenha (per paur dels parents), seguida per Piram. Puèi los dos amoroses son metamorfosats, Piram en fluvi e Tisbèa en font. E existís plan un fluvi atal nomenat qu'alà raja, aquela pròva toponimica mostrariá qu'aquela version ven d'una tradicion mai anciana e establida qu'aquela d'Ovidi.
Evocacions artisticas
modificar
La legenda de Piram e Tisbèa inspirèt fòrç òbras.
La mai celèbra adaptacion es de segur Romèo e Julieta de William Shakespeare (1595), qu'utiliza de luènh l'intriga. Shakespeare tanben utiliza lo tèma dins Lo Sòmi d'una nuèch d'estiu, en lo qual es interpretat dins una version parodica per la tropa dels mecanistas per la nòça de Tesèu, duc d'Atenas, e Ipolita, reina de las Amazònas.
En 1897, Edmond Rostand fa dire a son Cyrano de Bergerac en la tirada del nas (acte I, scèna 4) :
| Enfin parodiant Pyrame en un sanglot : | Fin finala parodiant Piram en un sanglòt |
| « Le voilà donc ce nez qui des traits de son maître | Vaquí donc aquel nas que dels trachs de son senhor |
| A détruit l'harmonie ! Il en rougit, le traître ! » | Destruguèt l'armonia ! Se'n rogís, lo traïdor |
Tanben inspirèt d'opèras :
- Pyrame et Thisbé, de François Francœur e François Rebel 1726.
- Piramo e Tisbe de Johann Adolph Hasse, 1768.
- Piramo e Tisbe de Giuseppe Francesco Bianchi.
- Piramo e Tisbe de Gaetano Andreozzi.
- Piramo e Tisbe de Venanzio Rauzzini.
- Piramo e Tisbe de Vincenzo Righini.
- Piramo y Tisbe de Luis Mison.
E de quadres:
- Piram e Tisbèa, òli sus fusta d'Hans Baldung Grien, v. 1530, Berlin, Staatliche Museen ;
- Paysage orageux avec Pyrame et Thisbé, òli sus tela de Nicolas Poussin, 1651, Francfort, Städel Kunstinstitut ;
- Piram e Tisbèu, quadre d'Andrea Boscoli als Oficis de Florença ;
- Piram e Tisbèu, quadre de Gregorio Pagani, Galeria degli Uffizi, Florença.
- Tisbèa, quadre de John William Waterhouse, 1909, coll. priv.
Fonts
modificar- Hygin, Fables [détail des éditions] [(la) lire en ligne] (CCXLII ; CCXLIII).
- Nonnos de Panopolis, Dionysiaques [détail des éditions] [lire en ligne] (VI, 347).