Èsser

Lo tèrme èsser pòt èsser utilizat coma vèrb o substantiu. Fòrça utilizar dins la filosofia dins aqueste cas, pòt designar sueguent lo contèxte « çò qu’es ; la Realitat ; l'Existéncia ; una persona dins sa sensibilitat intima »^[1]. Coma vèrb, designa mai sovnt çò que sentissèm qu’existís d'un biais o d'un autre dins la percepcion, que siá sensibla o intelligibla. L'ontologia es una branca de la metafisica^[2] qu’estúdia las proprietats de l'èsser d'un biais general, coma l’existéncia, la durada, lo devenir^[3].

Se pòt analizar l'èsser per diferents metòdes (seguent de destriaments classics, cf. Parmenides, Aristòtel, Tomàs d'Aquin, Pascal, Descartes, Kant, etc.).

Un analisi del mot (einai, esse, sein, to be, essere, etc.) permet de destriar dos sens fondamentals: èsser tal o tal, o èsser d'un biais absolut.
Lo concèpte pòt tanben s'analizar a partir de categorias linguisticas sota que se presenta.

Aquestas darrièras distinccions, en mai d'èsser d’analisis linguistics, determinan tanben una granda partida los sens essencials de l'analisi metafisica. Son de categorias mejans que lo real es comprés, concebut e teorizat, segon diferentas interpretacion filosoficas e scientificas; permeton mai de clarificar un concèpte que demora pro confús.

Lingüistica

Semantica de l'èsser

Lo mot èsser es polisemic e a d’usatges variats, que cal d'analizar per far pas de confusions. Cal mai prene en compte d’emplecs o de tèrme(s) equivalent(s) d’« èsser » dins d'autras lengas per passar pas unes aspèctes.

« Èsser » coma vèrb predicatiu

Distinccion logica e metafisica sus las afeccions de l'èsser per exemple.

èsser un èsser, es existir (que lo subjècte es pausat dins son acte d'èsser) o es possedir l'èsser. Se pòt envisatjar l'existéncia segon diferents vejaires:
- sens substancial: « pensi donc soi » ont « donc » exprimís lo subran e non pas rasonament (Descartes),
- sens fenomenal: una chausa es quand es actualament presentada dins l'experiéncia (Berkeley, Kant),
- sens objectiu: una causa es quand es afirmada coma valabla per l'experiéncia de totes los individús.
èsser al sens de l'identitat: « a es b » significa que a e b son la mèsma causa, que son dos noms diferents de la mèsma causa (an lo mèsme referent). Exemples : Marselha es la vila mai granda de Provença; (a la fin de l’intriga): L'assassin, es lo notari; Émile Ajar es Romain Gary^[4],^[5].
èsser al sens de la subsompcion o de l'instanciacion (« èsser una mèna de »):
- dire que los tigres son d’animals, es afirmar que la classa dels tigres es una sosclassa d’aquesta dels animals: i a donc subsompcion d'una classa sota una autra.
- dire que Shere Khan es un tigre, es enonciar que l'entitat (o l’individú) Shere Khan constituís una instància de la classa dels tigres^[6],^[7].
èsser al sens de possedir una proprietat (o qualitat, o atribut): lo vèrb èsser exprimís alara una relacion intrinsèca entre lo subjècte e lo predicat^[8]. Una proprietat es mai o mens permanenta (veire definicionama): èsser de sèxe masculin es una proprietat mai fondamentala qu’èsser Francé, quitament mai permanenta que èsser factor, èsser ric o èsser malaut. Aquesta distinccion es plan marcada dins unas lengas coma l’espanhòl ser # estar. D’entre los estats non permanents, se destria tanben:
- los estats contingents reversibles (èsser malaut, en colèra, absent) o ciclic (lo lum es al roge),
- los estats transitòris irreversibles (es encara jove ; aqueste fuch es pas madur),
- los estats definitiu irreversibles ( èsser esbraçat, es mòrt).
èsser exprimissent diferentas relacions estaticas, circonstancialas o non, per exemple:
- relacions logicas, matematicas, geometricas… (dos drechas perpendicularas a una tresena son parallelas entre elas),
- marcatgr espatiala (lo Tibèt es en Asia; Joan es a l'estrangièr; los comun sont al fond a drecha),
- maecatge temporas (es tard; lo rendètz-vos es detz oras),
- relacion sociala (Loïsa es la conhada d'Albèrt ; Sr. Martin es mon superior ierarquic),
- relacion de possession (aqueste pòrtafuèlha es lo mieu) o de partida al tot (es mon pé),
- comparason (es mai grand que tu; lo Mont-Blanc es lo suc mai naut dels Alps),
- apreciacion subjectiva (aquesta pintura es magnifica)…
èsser al sens situacional d'èsser present (ex. : rus est' sup, literalament « es de sopa », traduch per « i a », francés « il y a »anglés « there is / are », alemand « es gibt »).

« Èsser » coma substantiu

Distinccion ontologica o teologic.

lo fach o acte d'èsser, l'existéncia
çò qu’es realament (ens reale), la substància o esséncia
un èsser existant dins la pensada, èsser de rason: objècte de pensada artificialament creat per la ment, sens quita existéncia
una instància del vivent (mai sovent uman).

Dins cada categoria, los filosòfs donèron de sens variats al mot èsser. Se pòt remarcar que l'èsser en general designa o una realité deternimada (èsser atal, èsser un essent), o une realitat mai fondamentala, un èsser mai real. Dins aquesta cas, se pòt menar o a l'idèa d'un Èsser qu contenga en el totes lo èssers e toas las determinacions (la natura o un dieu immanent), o a l’idèa d'un èsser qu’es pas cap èsser, mas es lo gra de suprèma perfeccion de l'èsser (ens summum, un dieu absoludament transcendent).

« Èsser » coma aisina gramaticala

En occitan coma dins d'autras lengas, lo vèrb èsser es tanben utilizat, coma vèrb auxiliar:

per formar los temps compausats (es vengut filosòf; èri montat a l'estatge; seriam intervengutus s’aviam podut);
per formar lo passiu (lo bauç es rosegat per la mar; a estat tabasat per de sacramands).

vejaire cognitivista

La lingüistica cognitiva remanda l'idèa que lo vèrb èsser (de) seriá vuèg de sens e auriá pas qu'una foncion gramaticala (e que sols lo semantisme del subjècte e de l'atribut serián de considerar). considerís qu’èsser constituís lo prototipe de la classa dels procediments imperfectius^[9]. Segon Langacker, « [lo vèrb èsser] perfila la continuacion mejans lo temps d'una situacion establa caracterizada pas que coma una relacion estatic; s'agís d'un verai vèrb, que totes los estats compausants son interpretats coma essent identics, mas fòra del fach que [aquestes estats] constituisson de relacions, es non especific al mai naut punt a subjècte de lor natura »^[9].

Lo vèrb èsser marcariá donc pas la relacion d'inclusion o d'identitat, mas una valor purament aspectuala.

Vejaire de Korzybski

Alfred Korzybski, teaorician de la Semantica generala, avertís sos lectors contra unas utilizacions del vèrb èsser^[10]. Concidèra que la polisemia d’aqueste vèrb^[11] engendre la confusion intellectuala, e que la relacion d'identitat, qu’es un de sos sens possibles, existís tot simplament pas dins la realitat. Sa frasa celèbra, Una mapa es pas lo territòri, significa que la ment fa usatge en permanéncia, e mai sovent de biais inconscient, de diferents nivèls d'abstraccion qu’avèm tendéncia a confondre se s’avisa pas, lo lengatge provocariá aquesta confusion. Atal, segon el, deuriam pas dire « la ròsa es roja » (es d'atribucion), mas puslèu « vesi la ròsa coma essent roja » (o vèrte, se soi daltonian, etc.). Tanben, una ròsa « es » pas una flor, es nosaltres que la catagorizam atal. Considèra que la confusion entre aquestes dos nivèls d'abstraction es simptomatica pels primitius e loss malauts mentals.

« L'utilizciion tròp larga que nòstres usatges gramaticals nos an après a far del vèrb èsser es plan sovent responsable de falsas identificacions, de confusions entre los diferents nivèls d'abstraccions… Lo vèrb èsser Se pòt utilizat de quatre biais diferentes. Los dis primièrs usatges fa pas de dificutata:

lo vèrd èsser significa existir, se trapar: « Soi dins lo salon », « Es dins un luòc que le sovenir me percaç » ;
lo vèrb èsser es utilizat coma auxiliar dins la formacion dels temps compausat.

Mas… arriba lo dangièr:

quand l'utilizacion del vèrb èsser mena a identificar de biais erronèu de nivèls d'abstraccion diferents, en ligant dos noms que son plaçat sul mèsme nivèl: « L'òme es un animal », « Jòrdi Martin es un obrièr » … Aquí, lo vèrb èsser significa en realitat: « poder èsser designat coma… », « poder èsser nomenat… » e subretot « pode se classificar coma… ».
quand lo vèrb èsser es utilizat per metre en relacion un nom e un o mai adjectius. Es implicar que las caracteristicas designadas per aquestes darrièrs existisson dins la causa o la persona representada pel nom alara que venon de la relacion entre l'observator e l'observat. Lo vèrb èsser significa aquí e se deu comprene coma: « tala persona, tal causa, me paréis (nos paréis, li peréis, etc.) coma » o « jutjam tala causa de tal biais » (Hélène Bulla de Villaret, Introduccion a la Semantica Generala de Korzybski)

Dona atal l'exemple, venent de Dorothy Lee, de la lenga dels abitants de las illas Trobriand, qu’ignoreravan los vèrbs èsser e devenir: se pòt pas dire qu'un taytu (mena de nham) « es » madur (o non, o tròp), difòrme, Pigalhat, etc., que lo tèrme taytu s'aplica pas qu'a un taytu plan madur, sanitós, plan format, de primièra culhida; tot autre cas demada l'usatge d'un tèrme diferent, coma bwabawa, nukunokuna, etc. Mai, taytu fa referéncia a un estat e un aspècte precís del quite tubercul, mas implica tanben l'existéncia e la preséncia: l'enonciat taytu significa donc « i a de taytus ». L'èsser essent considerat coma immuadable, la nocion de devenir es sens objècte, e lo Trobriandés exprimís pas de diferenciacion temporala (coma lo fasèm per la conjugason), nimai Destria los objèctes de la realitat d’aqueste que ten del mite per exemple.

Filosofia occidentala

Generalitats

Article detalhat: Ontologia.

Pels filosòfs depuèi l'antiquitat la question del sens de l'èsser es a l’encòp la mai evidenta, qu’es la primièra, e en mèsme temps mai complicada, que mancant de referencials, los filosòfs sabon pas a que la ligar de mai genaral per poder complètament l’enrodar.

Sovent son opausats Eraclites eParmenides sus la question de l'èsser, aqueste primièr afirmissent lo devenir, e aqueste darrirèr, l'èsser: « L'èsser per Eraclites èra un ocean de fuòc sempre en movement; pels Eleats, es coma un ocean de glaç per sempre immobil. »

Platon pensava que lo mond de las idèas existissián de biais concrèt, a la mena dels èssers reals e donc que reprasentava una realitat d’esperela, alara que ara los filosòfs admeton que las idèas son pas que de proposicions logicas, mas que l'idèa d'un cercle, per exemple, existís pas coma existís un objècte real. Sols existisson los objèctes (materials), es a dire aqueste qu’apartenon al real.

Dins sa Metafisica, Aristòtel escriu: « I a una sciéncia qu’estudís l’èsser coma èsser e tanben los atributs que li apartenon a causa de sa quita natura. Se confond amb pas cap de sciéncias dichas particularas. En efièch, pas cap d’aquesta estudia de biais general l’èsser coma èsser. Detalhant una partida de l’èsser, estudian los atributs sonque d’aquesta partida. Atal opèran per exemple las sciéncias matematicas »^[12]. Aqueste questionament ontologic se desvelopèt dins l’escolastica medievala fins ara^[13].

La question del sens de l'« èsser » es lo tèma màger de la filosofia de Martin Heidegger e de son mèstre obratge Èsser e Temps. Al sen d’aquesta problematica que faguèt pas qu’enrodar mas que demorèt per el un mistèri, destriava l'èsser de l'essent. Los essents son los èssers qu’existisson alara qu'èsser es lo vèrb, es a dire la proprietat dels essents. Mai, per el la tecnica e lo mond material en ocupant la ment de l'òme de biais segondari, lo desviavan de la quescion fondamentala de l'èsser.

L'òme constatèt qu'exisís diferentas mènas, diferentas formas d'èssers, destraint atal lo règne mineral, lo règne vegetal, puèi animal, e enfin l'èsser uman. Los biologistas en considerant que sola la natura fixa las caracteristicas d'un èsser e donc son apartenéncia a un de règnes precitats, de par son organisme, comprenon qu'un èsser ven tal coma tend cap a una unitat, quand viu per el e s'opausa tanben a l'exterior. Aquò ven en efièch amb la matèria viventa que donc, encara un còp, tend a unificar los èssers.

Per la religion crestiana, un èsser ven un èsser a causa de la valor divina que recedèt. Es atal la ment, que d'un biais servís a resumir tota la matèria viventa d'un organisme, d'una creatura, e que dona son verai sens a l'èsser. L'òme es lo cimèl de la creacion de Dieu, e pels crestians, l'istòria de l'univèrs e donc l'istòria de l'aparicion de l'èsser, amb en fin de percors l'aparicion de l'èsser uman, mòstra qu'en essent passat per la matèria, per l'univèrs material, tornam sus de realitats divinas, a saber la ment, la consciéncia e los sentiments que l'acompanhan. Aquò permet de conclure que pels Crestians la nocion d'èsser ven de Dieu (l'èsser per excelléncia), e que s'agís en fach sonque del concèpte de Vida, d'energia vitala, e que la valor es capabla de generar al sen dels èssers evoluits que sèm lo bien e lo mal dels evangèlis.

Caractèr intuitiu de l'èsser

Jos la forma mai bruta e mai consensuala, se deu admetre qu’i a quicòn de l'èsser. Mas aquesta intuicion sens verai contengut realiza d’interpretacions plan diferentas. Lo caractèr immediat e fosc d’aquesta intuicion es atal plan pròche del nonrés, e foguèt plan diferentament apreciada, o coma intuicion de l'infinit, o coma punt de partença absolut de la pensada, o coma pura illusion; l'indeterminacion de l'èsser es a vegzada valorizada d’esprela, coma dins la filosofia araba (cf. Avicena, filosòf d'origina pèrsa).

Se pòt donc destriar las intuicions seguentas:

permanent: l'Èsser coma qu'Èsser de Parmenides,
transcendent: l’Idèa de Platon e la substéncia d'Aristòtel;
intuicion mistica, coma per Plotin;
transcendéncia: substéncia per Tomàs d'Aquin ;
Refelxiva: es lo cogito de Descartes
apodictic e immanent: la substéncia d’Spinoza ;
intuicion de l'èsser coma l'infinit (cf. Malebranche) ;
experiéncia (intuicion fondamentala) pura o participativa: es l'Èsser-Acte o preséncia totala de Lavelle ;
empiric o idealist: es lo percipi de Berkeley, lo fenomèn de Husserl o l’èssent de Heidegger e l'En-Se de Sartre (ambedos indiferenciats).

Unas divisions ontologicas

Se, ara, consideram l'èsser al biais que se presenta a nosaltre (en utilizant las distinccions de sens relatiu a d'autres concèptes), trobam diferents bais de destriar l’èsser; aquesta divisions son de biais per la nòstra ment de concebre l'èsser e donc de lo conéisser:

èsse pensat e èsser sensible;
pensada, realité, existéncia son diferentas caras de l'Èsser qui se divisís atal segon la participavion (Lavelle) ;
èsser en acte e èsser en poténcia ;
èsser real, èsser de ficcion, èsser de rason: dins la mesura ont los èssers de ficcion e de rason son pas que de mòdes de la pensada, son absoludament d’èssers.
èsser necessari, possible, contingent: l'èsser necessari es aqueste que l'esséncia envelopa l'existéncia, existís necessàriament per sa sola natura. L'èsser possible es aqueste que l'esséncia envelope qu'una existéncia possibla.

E diferentas mènas de determinar sas afeccions:

categorias empiricas;
categorias transcendentalas.

De filosòfs, coma Nietzsche e Heidegger, afirmèron que la division ontologica fondamentala de l'Occident es aquesta que plaça d'un costat un Èsser immudable e fòra del temps, e d'un autre costat un èsser cambiadís, un mendre èsser, somés al temps e a la corrupcion. Atal, dins la metafisica occidentala, es l'idèa que los òmes se son facha del temps que seriá a l'origina de la division de las regions de l'èsser e de lor ierarquizacion.

Determinacion de l'èsser al respècte d'autres concèptes

L'èsser es lo luòc d’encontra (virtal) de fòrça dualismes qui s'exprimisson a partir de la classificacion precedenta:

Se destria le cas del subjècte (Dasein (èsser aquí), Per-Se) d’aqueste de l’objècte?
- Pocedís la distinccion d'una alma (objècte animat e inanimats) qu’abita un còs?
- O es le subjècte un accident de la matèria (autopoïèsi?)
Quina relacion entre l'èsser e l’esséncia (l'èsser de l'èsser)?
Es l'èsser un rebat (una ombra) d'una esséncia primordiala, o al contrari, procedís l'existéncia l'esséncia?
Quina relacion entre l'èsser e l’existéncia?

Filosofia orientala

Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !

Nòtas e referéncias

↑ Modèl:Académie.
↑ Voir le dictionnaire Le Robert.
↑ Voir le TLF.
↑ Exemple discuté par François Recanati dans Philosophie du langage (et de l'esprit), Gallimard Folio Essais, p. 159-160.
↑ Le fait que deux expressions aient le même référent ne signifie pas que ces expressions soient totalement interchangeables dans un énoncé quelconque.
↑ L'appartenance ou non à une classe, ou catégorie, peut être envisagée de façon graduelle et non binaire, comme dans la Théorie du prototype.
↑ Selon Antoine Culioli (in Pour une linguistique de l'énonciation, Opérations et représentations, Ophrys, 2000), « l'identification » (qu'il définit comme le fait pour le sujet de poser qu'une occurrence a est une occurrence de la notion A) « peut être conçue de deux façons : soit comme l'identification de telle occurrence à une notion typique, ce qui nous donne l'indiscernabilité qualitative, soit comme l'abolition de la distance qui sépare des occurrences, chacune déjà identifiée, ce qui produit une identification qualitative à travers l'altérité situationnelle » (dans ce dernier cas, on élimine les différences jugées non pertinentes).
↑ Dans diverses langues, on utilise, pour exprimer une propriété telle que « être blanc » par exemple, soit des verbes spécifiques, soit des adjectifs. Il n'y a alors pas de verbe être exprimé.
↑ ^9,0 et ^9,1 CogniTextes 1.1 (2007), [CE LIEN NE FONCTIONNE PLUS ! MERCI DE FOURNIR LE BON] Être dans tous ses états : vers une description conceptuelle du verbe Être dans la définition en langue naturelle, par Paul Sambre.
↑ Alfred Korzybski, Une carte n'est pas le territoire, Modèl:Éd. L'Éclat, 1998.
↑ Il mentionne, à la suite de Bertrand Russell, « au moins quatre usages entièrement différents » du verbe être dans les langages indo-européens : verbe auxiliaire, existence, attribution et identité, en contestant la pertinence des deux derniers.
↑ Métaphysique, Gamma 1.
↑ Keiji Nishitani 2008.

Bibliografia

Sus la natura, Parmenides
Sofista, Platon
Metafisica, Aristòtel
Èsser e esséncia, Tomàs d'Aquin
De l'Èsser, Louis Lavelle
Èsser e temps, Martin Heidegger
L'Èsser e lo nonrés, Jean-Paul Sartre
La Metafisica, Claudine Tiercelin
L'Èsse e l'esséncia, Étienne Gilson
L'Èsser e l'Éveniment, Alain Badiou
Los escapolons de l'Èsser. De la molecula a la mentt, Michel Lefeuvre
Pierre Aubenque, Le problème de l'être chez Aristote, PUF, 2005 (ISBN 978-2-13-054951-2)
L'èsser e la logica, Serge Druon, Edilivre,ISBN: 978-2-8121-2258-3, 2009
Christos Clairis - François Fédier : Séminaire sur le Sophiste, Sorbonne, 2007-2008, Université Paris Descartes, Ediciones del Taller de Investigaciones Gráficas de la Escuela de Arquitectura y Diseño de la Pontificia Universidad Católica de Valparaíso, Valparaíso (Chile), décembre 2009. Trad. al castellano de Miguel Eyquem y Pablo Ortúzar, revisada por Christos Clairis. Edición bilingüe (francés-castellano).
De l'Existant à la racine « être » : recherche d'archétypes de la signification - Étude des racines sémitiques : bilitères, « être », « tomber », Gaëll Guibert - Publibook 2011

Articles

{{{2}}},
Keiji Nishitani, « Le problème de l’être et la question ontologique », Laval théologique et philosophique, Faculté de philosophie, Université Laval, vol. 64, no 2,‎ 8 août 2008, p. 305-325 (ISSN 1703-8804, DOI 10.7202/019501ar, lire en ligne)

Vejatz tanben

Articles connèxes

[1] Modèl:Académie.

[2] Voir le dictionnaire Le Robert.

[VoirTLF-3] Voir le TLF.

[4] Exemple discuté par François Recanati dans Philosophie du langage (et de l'esprit), Gallimard Folio Essais, p. 159-160.

[5] Le fait que deux expressions aient le même référent ne signifie pas que ces expressions soient totalement interchangeables dans un énoncé quelconque.

[6] L'appartenance ou non à une classe, ou catégorie, peut être envisagée de façon graduelle et non binaire, comme dans la Théorie du prototype.

[7] Selon Antoine Culioli (in Pour une linguistique de l'énonciation, Opérations et représentations, Ophrys, 2000), « l'identification » (qu'il définit comme le fait pour le sujet de poser qu'une occurrence a est une occurrence de la notion A) « peut être conçue de deux façons : soit comme l'identification de telle occurrence à une notion typique, ce qui nous donne l'indiscernabilité qualitative, soit comme l'abolition de la distance qui sépare des occurrences, chacune déjà identifiée, ce qui produit une identification qualitative à travers l'altérité situationnelle » (dans ce dernier cas, on élimine les différences jugées non pertinentes).

[8] Dans diverses langues, on utilise, pour exprimer une propriété telle que « être blanc » par exemple, soit des verbes spécifiques, soit des adjectifs. Il n'y a alors pas de verbe être exprimé.

[CogniTextes-9] 9,0 et ^9,1 CogniTextes 1.1 (2007), [CE LIEN NE FONCTIONNE PLUS ! MERCI DE FOURNIR LE BON] Être dans tous ses états : vers une description conceptuelle du verbe Être dans la définition en langue naturelle, par Paul Sambre.

[10] Alfred Korzybski, Une carte n'est pas le territoire, Modèl:Éd. L'Éclat, 1998.

[11] Il mentionne, à la suite de Bertrand Russell, « au moins quatre usages entièrement différents » du verbe être dans les langages indo-européens : verbe auxiliaire, existence, attribution et identité, en contestant la pertinence des deux derniers.

[12] Métaphysique, Gamma 1.

[13] Keiji Nishitani 2008.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]