Panoptic

Lo panoptic es un tipe d'arquitectura carcerala imatginada pel filosòf utilitarista Jeremy Bentham e son fraire, Samuel Bentham, a la fin del sègle XVIII. L'objectiu de l'estructura panoptica es de permetre a un gardian, lotjat dins una tor centrala, d'observar totes los presonièrs, embarrats dins de cellulas individualas a l'entorn de la tor, sens qu'aqueste pòscan saber se son observats. Aqueste dispositiu deviá atat donar als detenguts lo sentiment d'èsser susvelhat de contunh e aquò, sens o saber vertadièrament, es a dire a quin que siá moment. Lo filosòf e istorian Michel Foucault, dins Surveiller et punir (1975), ne fa lo modèl abstrach d'una societat disciplinària, axada sul contraròtle social.

Preson de Kilmainham, Irlanda. Cort interiora victoriana

Esquèma representant del principi del panoptic.

“ La morala reformada, la santat preservada, l'industria reviscolada, l'instruccion difusada, las cargas publicas aleujada, l'economia fortificada — lo nos gordian de las leis suls paures non pas trencat, mas desnosat — tot aquò per una simpla idèa arquitecturala. ” — Jeremy Bentham, Lo Panoptic, 1780.

Lo panoptic segon Bentham

Lo panoptic.

La reflexion de Bentham pren plaça dins l'encastre d'un novelum dels biais de pensada al subjècte del drech penal e del sens de l'emabarrament, amb las òbras de Jonas Hanway, Solitude in Imprisonment (1776), defend l'idèa d'un isolament carceral dels individús, de John Howard, The State of the Prisons in England and Wales (1777) que presica la reforma de las presons per ne far de majans d'emendar lo presonièr, a Cesare Beccaria, Des délits et des peines (1764) . Aqueste movement reformator mena, al Reialme Unit, al Penitentiary Act de 1779, redigit per William Eden, William Blackstone e John Howard, mas las presons envisatjadas per la lei jamia foguèron bastidas.

L'idèa de Bentham es inspirada per de plans d'usina realizat per una vigiléncia e una coordinacion eficaça dels obrièrs. Los plans foguèron imatginats per son fraire Samuel, dins l'objectiu de simplificar la presa en carga de fòrça de trabalhadors. Bentham completèt lo projècte en i mescant l'idèa de ierarquia contractuala: per exemple, una administracion atal regida (per contracte, s'opausant a la gestion de fisança) que lo director auriá un interés financièr a far bassar lo taux d'accidents del trabalh. Lo panoptic foguèt atal creat per èsser mens car que los autres modèls carcerals de l'epòca e demandant mens d'emplegats. « Daissatz-me bastir una preson sus aqueste modèl », demanda Bentham al Comitat per la reforma penala, « i serai gardian. Veiratz [...] que los gardians justificaràn pas de salari, e costaran res a l'Estat ». Los susvelhants podent pas èsser vists, an pas besonh d'èsser a lor pòste a tot moment, çò que permet fin finala d'abandonar la susvelhança als susvelhats.

Lo quite Bentham volgava una mesa en abisme de la susvelhança, los quites susvelhants devent èsser survelahts per de susvelhants venguts de l'exterior, per limitar la maltraitança dels detenguts e los abuses de poder:

“ I aurà, mai, de curioses, de viatjaires, d'amics o de parents dels prisonièrs, de coneissenças de l’inspector e d’autres oficièrs de la preson que, totes afogats de motius diferents, viendràn apondre a la fòrça del principi salutari de l’inspeccion, e susvelharàn los caps coma los caps susvelhan totes lors subaltèrns. Aqueste grand comitat del public perfeccionarà totes los establiments que seràn someses a sa vigilància ee a sa penetracion. ”

Segon Bentham, la tor centrala deuriá se transformar en capèla lo dimenge, per moralizar los criminals.

Istòria

Bentham consacra una larga partida de son temps e gaireben tota sa fortuna personala a la promocion de construccions de presons panopticas. Après fòrça annadas de refús, de dificultats politicas e financièras, capita a obténer l'acòrdi del parlament britanic. Mas lo projècte avortèt en 1811, quand lo Rei s'opausèt a la crompa del terren.

Lo modèl mai pròche del panoptic, del temps de Bentham, foguèt lo penitencièr de Pittsburgh (EUA), obèrt en 1826 segon los plans de l’arquitècte William Strickland (1788-1854), mas lo projècte foguèt abandonat set ans mai tard. Segon Muriel Schmid:

“ Dins sa realizacion concrèta, lo modèl panoptic foguèt pas convencant: de costs tròp nauts e una mala viabilitat foguèron las principalas rasons de son abandon. Lo fracàs de Pittsburgh signèt la fin del Panoptic coma construccion arquitecturala. En consequéncia, lo debat qu'acompanha ara lo projècte penitenciari de Bentham pòrte mai sud d'enjòcs d’òrdre filosofic — l'agach, l’observacion, lo contraròtle, la susvelhança, etc. — que sus de questions d’òrdre sonque practica. Lo Panoptic s’inscrich pasmens de biais indiscutible dins lo contèxte de las reflexions de l’epòca tractant de las formas de castig e d’embarrament dins lo procès de reabilitacion dels criminals. ”

Se lo panoptic se realizèt del vivent de Bentham, de presons an pasmens adoptat aqueste modèl, de la preson de Kilmainham en Irlanda a la Twin Towers Correctional Facility de Los Angeles passant per la preson de la petite Roquette a Paris. La preson de Millbank, a Londres, concebuda en 1812 per William Williams e bastida per l'arquitècte Thomas Hardwick, concretiza parcialament lo projècte benthamian.

Sedon Neil Davie,

“ lo fracas del Panoptic, al mens al començament, fasiá partida d’un fracàs mai larg del movement de reforma penal dins son ensemble. Aqueste darrièr aboquèt mai d'un còp dins son ensag de convéncer los mitan governementals que la construccion de presons pels forçats èra preferable al transpòrt d'aquestes dins las coloniás penalas d’otramar, o a lor incarceracion dins d’ancianas naus de guèrra cabiat en penitencièrs flotants, estancats al bòrd de la Tamisa o près dels talhièrs navals. ”

Lo panoptisme dempuèi Foucault

Michel Foucault s'i interessèt en 1975, consacrant un retorn d'interés per aqueste. I vegèt una tecnica modèrna d'observacion transcendent l'escòla, l'usina, l'espital et la casèrna, o encara un « diagrama » de la « societat disciplinària ». Foucault definís lo diagrama coma « foncionament abstrach de tot obstacle o frejament... e que se deu deligar de tot usatge especific » , çò que li permet de parlar d'un panoptisme.

De variacions a l'entorn del panoptisme pòdon èsser vists ara, participant de biais mens brusent que lor equivalent penal, a la « société de contrôle ». Segon Gilles Deleuze :

“ Quand Foucault definís lo Panoptisme, quora lo determina concrètament coma un agençament optic o luminós que caracteriza la preson, quora lo determina abstrachament coma una maquina que en mai de s'aplicar a una matèria visibla mai sovent (talhièr, casèrna, escola, espital tant coma preson) tanben passa en general totas las fonccions enonciablas. La formula abstracha del Panoptisme es pas mai « veire sens èsser vist », mas « impausar una quina que siá mena a una multiplicitat umana quina que siá. ”

Presons panopticas

L'interior de la preson Presidio Modelo, a Cuba, bastida sul modèl du panoptic

• Penitenciaría de Santiago, 1843, Chile
• Preson de Moabit (1846) a Berlin
• Preson de Dinant, 1853, Belgica
• Preson de la petite Roquette a París
  
• Preson de Niòrt.
• Preson de Carabanchel – Madrid, Espanha
• Preson de Caseros – Buenos Aires, Argentina
• Chi Hoa – Saigon, Vietnam
• Huron Historic Gaol - Goderich, Ontario, Canadà
• Kilmainham Gaol - Dublin, Irlande
• Koepelgevangenis (Arnhem) – Arnhem, Pays-Bas. .
•   Preson panoptica de Bréda, Païses Basses
• Koepelgevangenis (Haarlem) - Haarlem, Païses Basses
  
• Millbank Prison – Londres, Reialme Unit
• Prison de Modelo – Barcelona, Espanha
• Mount Eden Prisons - Auckland, Nòva Zelanda
• Old Provost - Grahamstown, Africa del Sud
• Panóptico - Bogotà (Preson veguda ara lo musèu nacional de Colómbia)
• Preson panoptica de Quito, Eqüator
• Pelican Bay State Prison – Comtat de Del Norte, Califòrnia, EUA.
• Port Arthur (Tasmània) Prison Colony - Austràlia
• Presidio Modelo – Isla de la Juventud, Cuba
• Round House - Fremantle, Austràlia
• Stateville Correctional Center – Crest Hill, Illinois, EUA.
• Twin Towers Correctional Facility – Los Angeles, Califòrnia, EUA
• Preson d'Insein - Insein, Birmania
• Preson circulària d'Autun - Autun, França
• Preson panoptica de Santa Martha Acatitla - Mexico, Mexic

Bibliografia

• Jeremy Bentham, Panoptique, 1791)
• Jeremy Bentham, Panoptique (traduit par Christian Laval, Mille et une nuits, 2002)
• Michel Foucault, Surveiller et punir : Naissance de la prison
• Sean McConville, A History of English Prison Administration I: 1750-1877, Londres, Routledge & Kegan Paul, 1981
• Robin Evans, The Fabrication of Virtue: English Prison Architecture 1750-1840, Cambridge, Cambridge University Press, 1982
• Janet Semple, Bentham’s Prison. A Study of the Panopticon Penitentiary, Oxford, Clarendon Press, 1993
• Froissart, P. (2003). Archivage du panoptisme.La télé-réalité sur Internet. MédiaMorphoses, (1), 13-17.

Ligams extèrnes

• (en) Tèxte de Bentham sul panoptic
• (en) Control and Surveillance from Computers in Society