Mascaret

Lo mascaret es un fenomèn natural fòrça espectacular que se produtz sus un centenat de flumes, e baias pel mond. Aqueste fenomèn d'auçada subte d'un flume o d'un estuari es provocat per l'onda de la marèa pujanta pendent las grandas marèas. Se realiza dins la boca e lo cors inferior d'unes flumes quand lor corrent es contrariat pel flus de la marèa pujanta. Imperceptible mai sovent, se manifèsta al moment de las novèlas e plenas lunas. Los mascarets mai espectaculars s'observan a la bocas del Qiantang (China), del Hooghly en Índia e de las Amazonas al Brasil.

Un mascaret dins la baia de Morecambe, al Reialme Unit.

Explicacions

Aqueste fenomèn se caracteriza per una èrsa, mai o mens nauta, que puja lo cors del flume e que la poténcia varia en foncion de la nautor de la marèa, del debit del flume a aqueste moment e de la topografia (prigondor e largor del lièch, tèus, corbas, penda, estructura de la baia — una forma d'enfonilh est indispensable, etc.). L'amenatjament del flume pòt lo far mermar o desapareisser. Es una èrsa, giganta o non, pujant lo cors d'aiga, aumentant mai sovent quand son lièch se sarra.

Fiscament, lo mascaret correspond a la propagacion d'un saut tot lo long del cors d'un flume o d'un canal. Se pòt observar aqueste mèsme saut idroloic fixe e circular dins l'aigièr quand raja lo robinet. Aqueste saut s'acaba per se decompausar en d'ondas qu'aquestas èrsas se desplaçan mai aviadament qu'aquestas son longas. S'acaba mai sovent en amont dins un soliton. Las lamas successivas seguent la primièra son nomenadas "rastolhs" o "estolhs".

Americas

America del Nòrd

Mascaret sus la riu Petitcodiac

La baia de Fundy (Canadà) ten lo recòrd de las mai nautas marèas al mond, condicion favorabla a la formacion de mascarets. Dos cors d'aiga s'escampant dins lo fons de la baia son coneguts per lor mascaret:

• lo flume Petitcodiac al Nòu Brunswick aviá lo mai important mascaret en America del Nòrd, a unes 2 mètres. Après la construccion d'un pont de levada, l'ensablament de la riu lo faguèt mermar pendant 42 ans per venir una onda fòrça flaca, fins a que las tampas sián dobèrtas a la prima de 2010 per restauracion de la riu. Es sus aquesta que los surfaires americans Colin Whitbread & JJ Wessels limpèron sus la mèsma èrsa d'un mascaret pendent 30 minutas, pendent un percors de 2h al total (environ 30 km).
• lo flume Shubénacadie del costat de la Nòva Escòcia es tanben conegut per l'importància de son mascaret.

En Alaska, un mascaret puja la seccion du braç de mar Turnagain Arm del Golfe de Cook a 20 km/h e atenh 1,5 mètres de naut.

America del Sud

Dins la boca de las Amazonas se realiza un mascaret, nomenat localament Pororoca, aquí ont la prigondor passa pas 7 mètres. L'èrsa giganta d'una nautor de 1,5 a 4 mètres avança fins a 25 km/h. Aqueste mascaret es la rason que las Amazonas possedisson pas de vertadièr dèlta; l’ocean pòrta rapidament lo vast volum de baudra levada per las Amazonas, çò que fa impossibla la formacion d’un dèlta.

Asia

Lo mai poderós mascaret del mond, sus de marlatges de 9 mètres al maxim, (una èrsa fins a 3 mètres de naut pojant la baia a 40 km/h) se debana dins la baia de Hangzhou e concernís lo flume Qiantang, al sud de Shanghai en China. Fòrça dangierós, causèt la mòrt de mai d'una personas, subretot d'espectators imprudents venent contemplar lo fenomèn.

En Malàisia, lo mascaret de la riu Lupar, dins la jungla de Borneo, nomenat localament "benak".

En Indonesia, lo mascaret del flume Kampar dins la província de Riau a Sumatra, nomenat localament bono, atenh 2,5 mètres de naut e una velocitat de 10 noses o près de 20 km/h.

En Birmania, lo mascaret del flume Sittang nomenat localament "lhaine lone".

Euròpa

Reialme unit

• Dee.
• Mersey.
• Severn (Reialme Unit), fins a 2 mètres.
• Trent.
• Parrett
• Welland
• Kent
• Great Ouse.
• Osa (Yorkshire).
• Eden
• Esk, Escòcia.
• Nith, Escòcia.

Occitània

En Gironda, es subretot visible sus:

• Dordonha, un pau abans Liborna, a Vairas,
• Garona entre Langoiran e Podençac.

Endacòm mai en França

En bassa Sèina (Normandia) se produsiguèt un poserós mascaret fins a las annadas 1960, près de Caudebec-en-Caux mas desapareguèt amb los amanatjaments del flume. Aqueste fenomèn èra tanben perceptible dins la Risle, afluent de la Sèina, a Pont-Audemer.

En Normandia e en Bretanha, aqueste fenomèn es visible dins la baia del Mont-Saint-Michel (nomenat « la barre ») quand de coeficients de marèa superiors a 100; lo fenomèn se debana a Pointe du Grouin du Sud près de Vains e dempuèi le Mont-Saint-Michel; e de mendre amplor mas visible, a Pontaubault al pujar la Sélune.

Dans las Costas-d'Armor, al nivèl de Lannion e del Léguer, es rara, ne se produsent sonque per de coeficients de marèas superiors a 115.

Utilizacion e dangierositat

Lo mascaret permet a de surfaires e kayakistas de far de concors de distància de percors sus l'èrsa. Pòt venir un dangièr per la navigacion, subretot per las gabarras e los transbordador que son pas concebuts per passarr las èrsas, e taben per las personas que se tenon sus la broas. Malgrat las aparéncias lo mascaret es dangierós pels quita surfaires. Es conselhat de pas jamai surfar près del bòrd per risc d'èsser portat sus las broas pendent de desenas de mètres sens poder s’arrestar, e de domorat pres jos un arbre o un ròc. Mai, es conselhat de vigilar sempre son "leash" (còrda ligaant lo surfaire a la taula) après aver surfat l'èrsa. En efièch, pas degun pòt saber çò qu'i sota la taula tant l'aiga es fagassa. Se lo "leash" se pren a que que siá e que lo surfaire capita pas a lo desligar es la negada de segur.

Literatura

De recits de tradicion orala evòcan lo mascaret, coma aqueste escamplhat en Gironda, en 1970, epl linguista Jacques Boisgontier. Segon aqueste mite d'origina, lo mascaret s'arrèsta a Lavanhac sonque dempuèi que la Santa Verge, que lavava las borrassas de l'Enfant Jèsus, l'arrestèt d'un cop de batedor.