Juda Haleví

Juda Haleví (יהודה הלוי Yehudah ha-Levi en ebrieu) foguèt un poèta, filosòf e mètge jusieu nascut cap a 1070 a Tudèla dins l'Emirat de Saragossa e mòrt cap a 1141.

Biografia e òbra

En sa joventut viatgèt a Còrdoa e Granada. S'establiguèt a Toledo ont exerciguèt la medecina. Foguèt protegit per Josef ibn Ferrusel, Cidellus, foncionari d'Anfós VI de Castelha. Coneissiá prigondament la Torah, la literatura rabinica, la poesia aràbia, la filosofia grèga e la medecina. Son Díwan es una colleccion de poèmas profans en ebrieu, ont canta a l'amistat, a l'amor e a la natura, e de poèmas religioses emplegats posteriorament dins la liturgia jusieva, ont exprimís son desir de Dieu e de Sion e son esperança de la redempcion messianica del pòble jusieu. Son Libre del ḥazar o lo Kuzarí es un dialòg en arabi ont explica lo Judaïsme a un convèrs. A una data desconeguda viatgèt a Palestina e demorèt quauques temps en Egipte, mai que mai a Alexàndria e al Caire. Segon la legenda foguèt tuat per un bandit a las pòrtas de Jerusalèm. Es considerat coma un dels poètas de lenga ebrieva mai grands de l'Edat Mejana. Son òbra poetica es inspirada per de tèmas divèrses: l'amor, l'amistat, la mar... Poèta culte, autor d'una poesia lirica amb de metafòras nombrosas, de descripcions e de reflexions filosoficas e religiosas. Utiliza mantuna metrica e estrofa. Es continuaire del gènre de las ḥarjas (de vèrses finals, escriches en lenga romanica, de la darrièra estròfa d'un muwashshah, poèma profan arabi o ebrieu), en mai de sas geulot e sas ahavot de tematica religiosa, coma l'Imne de la creacion. Foguèt lo creador del genre poeticoreligiós de las Sionidas. Sa pensada es fòrça interessanta pr'amor que i coïncidisson las civilizacions ebrieva, aràbia e crestiana, e pr'amor que representa la posicion jusieva ortodòxa davant las religions crestiana e musulmana, mas tanben davant la pensada filosofica e teologica d'origina grèga. Son òbra principala es lo Libre del Ḥazar o lo Kuzarí o lo Libre de la pròva e del fondament sus la defensa de la religion menspreciada"), escrich entre 1130 e 1140, compausat de cinc discors en arabi; lo nom ven del rei dels ḥazars, que vòl conéisser la religion vertadièra e que, après anar a filosòfs aristotelics, a crestians e a musulmans, sonque trapa la vertat dins las fonts biblicas del Judaïsme, reveladas en tota sa vertat e integritat per un sabent jusieu ortodòxe; atal, fa una apologia del Judaïsme coma revelacion vertadièra e, encara que es una òbra de caractèr principalament edificant e apologetic, a de concèptes teologics e filosofics nombroses. Constituís un compendi extraordinari de tradicions oralas e costumas jusievas.