Ereditat

L’ereditat (del latin hereditas, « çò que s'erita ») es la transmission, al sen d'una espècia viventa o d'una linhada de cellulas, de caracteristica d'una generacion a la seguenta. Los mecanismes de l'ereditat sona al còr de la teoria de l'evolucion que permeton l'acumulacion de las variacions al fil de las generacions que mena a l'aparicion de novèlas espècias. En general, s'associa l'ereditat als gèns tals coma foguèron descobèrts per Gregor Mendel mas d'autres mecanismes dichs non mendelians e epigenetics pòdon tanben intervenir dins la transmission dels caractèrs biologics.

S'agissent d'espècias animalas, èsser uman comprés, l'ereditat pòt concernir de trachs fisics mas tanben comportementals pasmens s'aquestes darrièrs pòscan tanben èsser acquesit per aprendissatge o imitacion. La tansmisson dels caractèrs acquesits faguèt l'objècte de fòrça controversias dins l'istòria de la pensada evolucionista, subretot dins son aplicacion a l'òme e dins los ensags eugenistas.

Vajaire general

Fotografia de l'iris d'un uèlh uman

Un exemple: l'ereditat de la color dels uèlhs

Per explicar lo concèpte d'ereditat, se pòt prene coma exemple la color dels uèlhs dins l'espècia umana; s'agís d'un trach biologic ereditari. La color dels uèlh d'un individú depend en efièch d'un ensemble de gèns que contraròtlan la produccion de proteïnas dins l'iris que li donan sa color. Existís de variantas o allèles d'aquestes gèns, caduna doant una color particulara dels uèlhs, per simplificar disam d'allèles « uèlhs bruns », d'allèles « uèlhs blaus », etc. L'ensemble de las diferentas variantas que possedís un individú per cadun dels gèns de son genòma es çò que se nomena son genotipe. Lo genotipe de cada individú es lo resultat de la combinason aleatòria al moment de la fecondacion d'una partida del genotipe de cadun de sos parents. Atal, se ambedós parents possedisson d'allèles « uèlh bruns », los enfants aurán dins lor genotipe unicament d'allèles « uèlhs bruns ». Mas se un dels parents possedís d'« uèlhs blaus » e l'autre d'allèles « uèlhs bruns », los enfants eritaràn cadun una partida dels allèles « uèlhs blaus » de l'un e d'una partida dels allèles « uèlhs bruns » de l'autre, dins de combinasons a cada còp diferentas donant de colors d'iris diferents poer cadun d'entre eles. Dins lo cas de la color dels uèlhs, es donc la transmission genetica que govèrna l'ereditat d'aqueste trach biologic.

Lo fenotipe combina ereditat e factors environamentals

Se nomena fenotipe, l'ensemble dels trachs que se pòt observar per un individú: lo fach d'aver los uèlhs bruns es un trach fenotipic que resulta del fach qu'aqueste individu possedís l'allèle "uèlhs bruns" dins son genotipe. Pasmensns, fòrça caracteristicas fenotipicas son pas dirèctament lo rebat d'un genotipe particular. Mai sovent los trachs son lo resultat d'una combinason de factors ereditaris transmeses pels gèns e de factors environamentals intervenent pendent la vida de l'individú. Per exemple, la color de la pèl depend a l'encòp del genotipe e de l'ensolelhament, alara se pòt pas dire que lp bronzatge es ereditari. Mas la capacitat de bronzar, es a dire a produire de melanina, es ereditària qu'es governada per de gèns qui son transmeses d'una generacion a l'autre.

Las basas biologicas de l'ereditat

La molecula d'ADN es lo supòrt de l'ereditat genetica.

Lp principal supòrt de l'ereditat es donc los gèns. Lo mecanisme per que l'informacion genetica es transmesa repausa sus la molecula d'acid desoxiribonucleïc mai conegut jos l'acronime ADN. Aquesta longa molecula es un polimèr compausat de basas nucleïcas. La sequéncia d'aquestas basas nucleïcas dins la molecula d'ADN codifica l'informacion genetica al biais que la sequéncia de las letras dins una frasa forma de mots que li donan son sens. Son de troces particulars de la molecula d'ADN que forman los gèns, los diferents allèles correspondant a de sequéncias pròchas mas pas estrictament identics del gèn. Quand una mutacion se realiza que transforma la sequéncia d'ADN, s'obten donc un novèl allèle que se traduirà, sul plan fenotipic, per una modificacion del trach biologic contrarotlat pel gèn mutat. S'aquesta mutacion es transmesa als descendants alara lo novèl allèle pòt, al fil, de las generacions s'espandre dins la populacion.

Los mecanismes coneguts per l'ereditat biologica son de diferents tipes:

• La transmission genetica classica, dicha tanben ereditat mendeliana, es lo resultat de la replicacion de l'ADN pendent la division cellulara.
• La transmission epigenetica procedís par de modificacions qu'altèran pas la sequéncia de l'ADN mas son estructura.
• L'ereditat non mendeliana designa las autras formas d'eretatge biologic, per exemple fondadas suls constituants del citoplasme, coma las mitochondrias o los cloroplasts.

D'enter autras formas de transmission biologica, se pòt citar la transmission lamarckiana que designa la transmission dels caractèrs acquisits. Aquò passa pas per una modificacion genetica o epigenetica mas per de procediments autres coma l'aprendtissage, l'imitacion...

Istòria del concèpte

Una significacion que evoluiguèt

Plan avant d'èsser utilizada dins un encastre biologic, la transmission ereditària descriguèt un fach juridic: un fèu, un títol, un ofici podavan èsser ereditaris, es a dire transmes per eretatge. Cal donc èsser fòrça prudent dins l'usatge d'aqueste tèrme. Es just de dire que lo mestièr es ereditari dins une societat ont es fabre lo filh de son paire. Aquò significa de segur pas que los descendants sián geneticament de fabres.

Se destriar l'Ereditat sociala (o aquesida) e l'Ereditat genetica (o innata).

Dins l'Ereditat aquesida, se traparà totes los caractèrs fòra de la genetica que venon de l'imitacion o de l'oposicion als parents e al mitan social frequentat: la lenga mairala, la cultura, las valors, lo mestièr, la fortuna, las idèas politicas…

L'ereditat innada concernís pas que los caractèrs genetics transmes pels parents. L'utilizacion del tèrme ereditat en biologia se faguèt pas que place pendnet lo sègle XIX. Atal Louis Pasteur parla d'ereditat per la transmission de particulas infecciosa entre doas generacions de parpalhon. Parla d'« ereditat congenitala » per sosentendre lo caractèr genetic (lo tèrme genetic existissiá pas a l'epòca).

Aquesta confusion que contunha fins a la fin del sègle XIX mòstra que demorèt longtemps la confusion entre la constitucion fisiologica e l'estatut social.

La compreneson del mecanisme de l'ereditat

La disciplina qu'estudia l'ereditat biologica es la genetica. Es una disciplina recenta, que se constituiguèt pendent los sègles XIX e XX, mentretant de las descobèrtas conceptualas e experimentalas.

Pendent lo sègle XIX, Gregor Mendel (1822-1884) formula e demòstra de règles de transmission dels caractèrs, las leis de Mendel, que son a la basa de la genetica formala. En parallel, las primièras experiéncias de biologia cellulara mòstran l'importança dels cromosòmas dins aquesta transmission dels caractèrs.

Cal esperar en 1943 la demonstracion per Oswald Avery que l'ADN èra plan lo supòrt de l'informacion genetica, e la descobèrta de son estructura en doble eliç per Watson e Crick en 1953, per començar a comprene los fondaments moleculars de las leis de Mendel.

Los diferents mòdes de transmission biologica dels caractèrs

L'ereditat mendeliana regís gaireben totes los caractèrs.

Pels organismes diploïds coma los umans, cada individú possedís doas copias de cada gèn, una copia venent de la maire e l'autre del paire (excepcion: los gèns dels cromosòmas sexuals). S'aquestas doas versions son identicas, l'individú es dich omozigòt pel gèn considerat. Dins lo cas contrari, possedís doas versions diferentas (dos allèles diferents), e es dich eterozigòt per aqueste gèn.

Per exemple, un enfant possedissent dos còp l'allèle « A » pel gèn del grop sanguin serà de grop A, alara qu'un enfant eterozigòt amb un allèle « A » e un allèle « B » serà de grop AB. Aquestes dos allèles s'exprimisson tanben: se parla de codominança. Mas totes los allèles son pas codominants: l'allèle O (zèro, es a dire pas de marcaire) l'es pas. Un omozigòt « O/O » es de grop O, mas un eterozigòt « A/O » es de grop A, « B/O » de grop B. Se dich que l'allèle O es recessiu, e los allèles A e B dominants al rspècte de O.

Existís de caractèrs que seguisson pas las leis de la genetica mendeliana, se dich alara d'ereditat non mendeliana.

Pòt s'agir d'una forma d'ereditat extranucleara, que correspond a la transmission dels caractèrs ligats a l'ADN present non dins lo nuclèu mas dins d'organets de doblas membranas coma las mitocondrias (organets de la respiracion cellulara) e los cloroplasts (organets de la fotosintèsi clorofiliana). En general aquestes organets son portats per l'ovul. Per exemple, l'espermatozoïde uman daissa sas mitocondrias fòra de l'ovul pendent la fecondacion. Los caractèrs son donc eissits de las mitocondrias mairalas: se dich transmission mitocondriala matrilineària. Se trapa aqueste mòde de transmission ereditari dins las malautiás mitocondrialas.

Existís tanben una autra via d'ereditat qualificada d'ereditat citoplasmica ont son de compausants coma las proteïnas que son transmés. Es lo cas per la transmission de l'ESB e d'autras malautiás de prions.

Vejatz tanben

Bibliografia

• J.J.Matras, G. Chapouthier, L'inné et l'acquis des structures biologiques, collection "Le Biologiste", Presses Universitaires de France éditeur, Paris, 1981

Articles connèxes

• Genetica
• Eretatge (biologia)
• Innat / aquesit