Cinquena Republica

La Cinquiena Republica es l'actuala forma del regim republican en vigor en França. Succedís, lo 4 d'octobre de 1958, a la Quatrena Republiquca, instaurada en 1946. Trenca la tradicion parlementària de la Republica francesa per favorizar lo ròtle del poder executiu.

Es regida per la Constitucion del 4 d'octobre de 1958, aprovada per via referendària. Son instigator n'es Charles de Gaulle e ne venguèt lo primièr president elegit. La Cinquena Republica, que fa sos 57 ans en 2015, es lo regime republican francés mai estable après la Tresena Republica (1870-1940). Qualificat de regim semipresidencial a causa dels poders autrejats al president de la Republica que la legitimitat ven del sufragi universal dirècte, instaurat per referendum en 1962, atal foncionèt pedent tres periòdes de coabitacion dempuèi 1986.

Realizacion

La crisi de mai de 1958, provocat pel putsch d'Algièr menat per l'armada, menèt al poder lo general Charles de Gaulle. Nomenat president du Conselh lo 1^èr de junh de 1958, obtenguèt del Parlament, dos jorns mai tard, l'autorizacion de far redactar una novèla Constitucion. Alara qu'aquela de 1946 aviá estat preparada per una Assemblada constituenta elegida exprès, la Constitucion de 1958 foguèt redigida jos l'autoritat del govèrn per una equipa menada per Michel Debré (Gardia dels Sagèls e futur Primièr ministre). Lo projècte foguèt alara aprovat per referendum (82,60 % d'« Òc ») lo 28 de setembre de 1958, e venguèt la Constitucion del 4 d'octobre de 1958 sovent nomenada Constitucion de la Cinquena Republica.

De juristas afirman que la realizacion de la Cinquena Republica se faguèt seguent una procedura non constitucionala e deu èsser considerada coma un còp d'Estat: en efièch, dins la Quatrena Republica i aviá pas la possibilitat de modificar la Constitucion per referendum. Mas, de biais general, se considèra que l'exercici del « drech sobeiran del pòble de dispausar del meteis », exprimit a l'escasença per via referendària, preval sul tèxte constitucional.

En vertut de la lei constitucionala del 3 de junh de 1958, lo Parlament exigiguèt que lo projècte de Constitucion respectèsse cinq principis. « Sol lo sufragi universal es la font del poder », atal èra forragetada de facto l'idèa d'una cambra socioprofessionala compausada de delegats de las organizacions patronalas, sindicalas e de las associacions, projècte defendut par De Gaulle dins son discors de Bayeux en 1946. Lo tèxte deu tanben respectar lo principi de la separacion dels poders e aquel de la responsabilitat del govèrn fàcia al Parlament, trach distinctiu del regim parlamentari. L'indépendéncia de l'autoritat judiciària deu èsser garantida, e fin finala « devon èsser organizats los rapòrts de la Republica amb los pòbles que li son associats ».

La Cinquena Republica balha un poder màger al president de la Republica. Dins son discors davant lo Conselh d'Estat, lo 27 août 1958, Michel Debré indica que lo « president de la Republica deu èsser la clau de vòlta del nòstre regim parlamentari », es a dire un arbitre eficaç susceptible d'intervenir per assegurar lo bon foncionament dels poders publics quand aquel es menaçat. Mejans los seus « poders propris », es a dire los seus poders discrecionariss non somés a una contrasignatura ministeriala (novelum màger de la Constitucion del 4 octobre 1958), pòt obrir las vias per resòlvre un conflite fasent prejudici al foncionament dels poders publics. Atal, « lo president de la Republica, cossí se cal, a pas d'autre poder qu'aquel de sollicitar un autre poder ». Aquel arbitratge presidencial enforçat s'inscrich dins l'encastre del projècte de racionalizacion del parlamentarisme portat per Michel Debré e qu'es concebut per permetre al govèrn d'assegurar sa mission quitament en l'abséncia d'una majoritat parlamentària establa e disciplinada. En efièch, « a causa qu'en Françe l'estabilitat governamentala pòt resultar d'en primièr de la lei electorala, se cal resultar al mens en partida de la reglamentacion constitucionala, e vaquí que dona al projècte son explicacion decisiva e sa justificacion istorica ». Mas, lo fach majoritari e la concepcion extensiva que los titulars successius de la foncion presidenciala faguèron de lors poders modifiquèron de biais prigondament l'equilibri del régime.

Cap a l'eleccion del president al sufragi universal

En mai, lo tèxte votat en 1958 introduch un novelum dins lo biais d'elegir lo president de la Republica, de per abans elegit per la reünion de l'Assemblada nacionala e del Senat. Demorava en memòria l'election laboriosa de 1954, ont calguèt fins a tretze vòtes per que los deputats e senators s'acordèsson sus la candidatura de René Coty. Atal la Constitucion confiava dins un primièr temps l'eleccion del president de la Republica a un collègi de gaireben 80000 grands electors (deputats, senators, conselhiès generals, consols màgers e delegats). Aquel sistème foguèt utilizat pas qu'un còp lo 21 de decembre de 1958, per l'eleccion de Charles de Gaulle.

Un referendum foguèt organizat en 1962 pel president de Gaulle per modificar encara lo biais d'elegir lo president de la Republica. Introduch lo principi de son eleccion al sufragi universal dirècte. Lo primièr vòte d'aquela mena se faguèt en 1965 e s'acabèt amb la nòva eleccion de de Gaulle.

Aqula eleccion del president de la Republica al sufragi universal dirècte, amb que s'apond l'apareisson del fach majoritari, modifica prigondament lo foncionament de las institucions: aparareguèron las nocions de « presidencializacion del poder » e de « coabitacion ». Elegit al sufragi universal dirècte, es a dire pel pòble directament, lo president de la Republica beneficia d'una legitimitat democratica en concurréncia a aquela de l'Assemblada nacionala.

L’eleccion del president al sufragi universal mena a la personificacion del poder. L’obligacion de causir entre dos candidats al segond torn la promòu. Lo vte majoritari a las legislativas incita los partits a far d'alianças preelectoralas per èsser presents al Parlament e confirma la bipolarizacion de la vida politica. La dissoludion discrecionària enforça l’autoritat del president e aumenta la disciplina parlementària. Lo cumul d'aquelas règlas promòu la presidencializacion del regim que se trapa sonque parcialament dins las autras democracias europèas.

Mas, la bipolarizacion de la vida politica foguèt plenament formada sonqu'a la fin de la presidéncia de François Mitterrand, qu'incarna lo primièr l'alternança al cap del regim. Aquel fenomèn es en contradiccion amb la volontat primièra del general de Gaulle, que volgava acabar amb la preponderança dels partis, coma resuma l'universitari Bastien François: «Daissar s'establir, dins la denegacion, lo "régim dels partits", atal es lo destin imprevesit de las nòstras institucions».

L'equilibri dels poders: novèlas practics

Organigrama de las institucions de la V^a Republica.

La V^a Republica es un regim parlementari dotat d'un poder presidencial fòrt: lo poder executiu collabora amb lo poder legislatiu dins l'encastre d'un sistèma de separacion sopla dels poders. A la diferéncia del regim presidencial (coma als EUA, e Mexic) ont ambedos poders son estrictament separats, en França, cada poder dispausa sur l'autre d'un mejan de pression:

• l'Assemblada nacionala pòt capvirar lo govèrn (l'unic cas foguèt aquel del primièr govèrn de Jòrdi Pompidor lo 5 d'octobre après lo vòte d'una mocion de censura);
• lo president de la Republica pòt dissòlvre l'Assemblada nacionala, après consultacion del primier ministre e del president de caduna de las doas assembladas (çò que se passèt cinc còp: Charles de Gaulle lo 9 d'octobre de 1962 puèi lo 30 de mai de 1968, François Mitterrand lo 22 de mai de 1981 et lo 14 de mai de 1988, Jacques Chirac lo 21 d'abril de 1997).

La majoritat dels constitucionalistas franceses considèra que la V^a Republica es un regim parlementari monista perque l'article 20 dispausa que lo govèrn es responsabla debans lo Parlament (o mai presisament l'Assemblada nacionala que, en vertut dels articles 49 e 50, es la sola d'ambedoas cambras a poder capvirar lo govèrn), alara que lo president de la Republica exercís pas qu'una foncion d'arbitratge (article 5) sens poder revocar lo Primièr ministre. En efièch, segon l'article 8, lo cap de l'Estat pòt pas acabar amb la foncions del cap del govèrn que «sus presentacion d'esperel de la demission del govèrn».

Mas, d'autes constitucionalistas, coma Maurice Duverger, penson que la Cinquena Republica conéis un biais de foncionament tròp atipic al respècte d'aquel dels autres regims parlamentaris contemporanèus, subretot a causa de l'empresa exercida, de fach mai que de drech, pel cap de l’Estat sul poder executiu. Duverger elaborèt alara la categoria dels « regies semipresidencials », ont serián combinats tres criteris: la responsabilitat governamentala debans lo Parlament, l'election del cap de l’Estat al sufragi universal dirècte e la detencion pel cap de l’Estat de poders propris non someses a la contra signatura ministeriala. La Cinquena Republica pareissariá alara a la Republica de Weimar, la Finlàndia, lo Portugal, l'Àustria, l'Irlanda.

Jol vam de Charles de Gaulle e a causa del contèxte de crisi pendent que la V^a Republica foguèt establida, lo president de la Republica s'erigiguèt en cap del poder executiu. Foguèt en demanda expressa del cap de l'Estat que lo Primièr ministre Michel Debré demissionèt en abril de 1962. Foguèt alara remplaçat per Jòrdi Pompidor, qu'èra pas un elegit mas un ancian collaborator du général de Gaulle. Aquela tendéncia a rl'enfortiment dels poders del president de la Republica plan al delà de sa sola foncion d'arbitratge se confirmèt a la davalada de 1962 amb la revision de l'article 6 de la Constitucion instituissent l'election presidenciala al sufragi universal dirècte. Alara, en periòde de concordança de las majoritats presidenciala e parlementària, la V^a Republica paréis a regim parlementari dualista ont lo Primièr ministre es responsable tanben, de fach mas pas de drech, dabans lo cap de l'Estat que pòt l'incitar a demissionar (foguèt lo cas per exemple per J. Chaban-Delmas, P. Mauroy, É. Cresson, M. Rocard e J.-P. Raffarin). Sul plan formal, jamai foguèt revocat lo Primièr ministre pel president.

Mas, la majoritat dels constitucionalistas franceses considèra que los regims dichs « semipresidencials » constituisson pas qu'una sosvarianta de la familha dels regims parlementaris, del moment que lo govèrn i es responsable dabans le Parlament. Ultraminoritària dins la doctrina, la constitucionalista Marie-Anne Cohendet, per exemple, los nomenèt « regims parlementaris birepresentatius ».

Quand las majoritats parlementàrias e presidencialas son antagonistas (coabitacion), lo govèrn es pas mai ligat al president mas sonque al Parlament en que posa sa legitimitat. Alara tornam a una lectura monista de la Constitucion alara que lo cap de l'Estat conserva de biais cotumièr un drech de gaita sul « domèni reservat » (afars estrangièrs e militars) que tend a venir alara un « domèni partejat » (es perque ambedos caps de l'executiu se presenton ensems dins las cimas internacionalas). Pel rèste, e segon l'article 20, lo govèrn determina liurament e mena la politica de la nacion. Fins ara passèron tres coabitacions: las doas primièras jols mandats de François Mitterrand, entre 1986 e 1988, puèi entre 1993 e 1995, e la tresena jos la presidéncia de Jaume Chirac entre 1997 e 2002. Los periòdes de coabitacion demoran pro marginalas dins l'istòria del régime (nòu ans al total). La Constitucion de 1958 daissa pro de libertat d'interpretacion per que lo poder i demore tan estable qu'en periòde de concordança de las majoritats presidencialas e parlementàrias, quitament se la collaboracion entre cap de l'Estat e cap del govèrn foguèt pas totjorn aisida (coma lo refús del president Mitterrand de signar d'ordonnanças lo 14 de julhet de 1986).

Las institucions de la V^a Républica

Institucions

President de la Republica

Election

Es elegit al sufragi universal dirècte dempuèi la reforma constitudionala de 1962. Dempuèi lo referendum sul quinquenat presidencial demandat per Jaume Chirac en 2000, lo president de la Republica es elegit per cinq ans. Dempuèi la lei constitucionala del 23  de julhet de 2008, pòt exerçar pas mai de dos mandats consecutius. En cas de vacança del poder, las fonccions de president de la Republica francesa son asseguradas pel president del Senat, aquò se passèt en 1969, après la demission de Charles de Gaulle e en 1974, a la mòrt de Jròdi Pompidor, ambedos remplaçats par Alain Poher.

Poders

L'eleccion del president de la Républica au Sufragi universal dirècte li balha una legitimitat politica granda. En mai la Constitucion atribís al president de la Republica de poders especifics que trencan amb lo ròtla sonque onorific que li èra daissat jos la TresenaIIIen Republica e la Quatrena Republica.

La Constitucion francesa de 1958 prevei que lo president dispausa, d'un costat de podes que son dispensats de la contrasignatura ministeriala, e d'autre costat de poders someses a contresignatura:

Pels poders sens contrasignatura :

• nomenar e acabar amb las foncions mettre del Primièr ministre sus la presentacion per aquel de la demission del govèrn (article 8 alinea 1C),
• organizar un referendum (article 11, C) sus proposicion, del govèrn o, conjunta de las doas assembladas,
• dissòlvre l'Assemblada nacionala (article 12),
• e dins de circonstanças dramaticas (damatge a l'integritat dem territòri nacional, interrupcion del foncionament dels poders publics, eca.), encargar de poders excepcionals (article 16) que crean un bias de poder d'excepcion temporari (6 meses), sjos resèrva que sián supausadas èsser complidas de condicions prevista pels tèxtes (avís del primièr ministre, dels presidents de l'Assemblada nacionala, del Senat e del conselh constitucional),
• sasir lo Conselh constitucional abans la promulgacion d'una lei (Article 61), e ne nomenar tres dels seus membres e elegitr lo president, (article 56).

Pels poders amb contrasignatura ministeriala:

• nomenar e acabar amb las foncions dels membres del govèrn (article 8 alinea 2),
• promulgar la lei (article 10),
• signar los decrets e ordonanças (article 13 alinea 1),
• nomenar als emplecs civils e militars (article 13 Alineas 2, 3 e 4),
• exercir son drech de gràcia (article 17),
• obrir e clavar las seselhas extraordinàrias del parlament (article 30),
• revisar la Constitucion per la viá del referendum (article 89).

Autres podes del president:

• segon l'article 15 de la Constitucion, es cap de las armadas, prerogativa tradicionala dempuèi 1791, es ara la sola autoritat dins de dissuasion nucleara.
• segon l'article 9, presidís lo Conselh dels ministres; coma garant de l'independéncia de l'autoritat judiciària presidís lo Conselh nacional de la magistratura (article 65). Fin finala, presidís de drech, los conselhs e los comitats superiors de la defensa nacionala (article 15).

Lista dels presidents de la V^a Republica

Article detalhat: Lista dels presidents de la Republica Francesa.

Govèrn

Tòca al govèrn de « determinar e menar la politica de la Nacion », segon l’article 20 de la Constitucion de 1958.

Posicion del govèrn dins l'equilibri dels poders

Lo govèrn es responsable (e pòt èsser capvirar) dabans lo Parlament. En cas de majoritat presidenciala al poder lo govèrn seguís mai sovent (sens i èsser formalament obligat) las orientacions suggeridas pel president de la Republica mas dins le cas contrari dich de « coabitacion » (es a dire de preséncia en majoritat a  l'Assemblada d'una formacion que la causidas politicas son diferents d'aqueles del president en exercici) lo govèrn constituit definís la politica generala del país sens prene compte de las orientacions del president. Lo president demora pasmens garent del respècte de la Constitucion.

Parlament

Composicion

Lo Parlament es constituit de l'Assemblada nacionala, compausa de 577 deputats 577 députés, e del Senat, compausat de 358 senators.

Los deputats son elegits per cinq ans al sufragi universal dirècte. Los deputats son elegits al vòte uninominal majoritari amb dos torns. En 1986, foguèron elegits al vòte proporcional dins l'encastre dels departaments.

Los senators son elegits per sèis ans al sufrafi indirècte pels « grands electors » (deputats, conselhièrs generals, conselhièrs regionals e los delegats dels conselhs municipals). Lo Senat es renovelat per mitat cada tres ans.

Competéncias

Los domènis de competéncia del Parlament son listat dins l'article 34 de la Constitucion. Mejans la lei, fixa l'ensems de las règlas sus:

• Los drechs civics e las garantidas fondamentalas autrejadas als ciutadans per l'exercici de las libertats publicas; la libertat, lo pluralisme e l'independéncia dels medias; les subjeccions impausadas per la Defensa Nacionala als ciutadans per çò de lor persona e de los bens;
• La nationalitat, l'estat e la capacitat de las personas, los regims matrimonials, las successions e liberalitats;
• La determinacion dels crimes e delits coma las penas que lor son aplicablas; la procedura penala; l'amnistia; la creacion d'òrdres novèls de jurisdiccion e l'estatut dels magistrats;
• L'assètament, le taus e las modalitats del pagament de las imposicions de totas naturas; lo egime d'emission de la moneda.
• Lo regim electoral de las assembladas parlementàrias, de las assembladas localas e de las instanças representativas dels Franceses establits fòra de França coma las condicions d'exercici dels mandats electorals e de las foncions electivas dels membres de las assembladas deliberantad de collectivitats territorialas;
• La creacion de categorias d'établiments publics;
• Las garantidas fondamentalas balhadas als foncionaris civils e militas de l'Estat;
• Las nacionalizacions d'entreprisas e los transferiments de proprietat d'entrepresas del sector public al sector privat.

Lo Parlament determina tanben los principis fondamentals:

• De l'organizacion generala de la Defensa Nacionala;
• De la libra administracion de las collectivitats territorialas, de lors competéncias e de lors resorças;
• De l'ensenhament;
• De la preservacion de l'environament;
• Del regim de la proprietat, dels drechs vertadièrs e de las obligacions civilas e comercialas;
• Del drech del trabalh, del drech sindical e de la securitat sociala.

Encara, lo Parlament vòta:

• Las leis de las finanças, que determinan les ressorças e las cargas de l'Estat dins las condicions levat la resèrvas previstas per una lei organica.
• Las leis de finançament de la seguretat sociala, que determinan las condicions generalas de son equilibri financièr e, segon lors previsions de recèptas, fixan los seus objectius de depensas, dins las condicions levat las resèrvas previstas per una lei organica.
• De leis de programacion, que determinan los objectius de l'accion de l'Estat.
• Las orientacions pluriannadièras de las finanças publicas, que son definidas per de leis de programacion. S'inscrivon dins l'objectiu d'equilibri dels comptes de las administracions publicas.

Tot aquó qu'escapa a aquel camp de competéncias torna al poder executiu.

Relacions entre las doas assembladas legislativas

La Constitucion prevei las modalitats d'arbitratge entre l'Assemblada nacionala e lo Senat. En cas de desacòrdi entre las doas assembladas, lo Primièr Ministre (en cas de lei prepausada pel govèrn) o los Presidents de las doas assembladas (en cas de lei prepausada pel Parlament) pòdon demandar la composicion d'una commission mixta paritària. En cas de fracás d'aquela commission, lo Primièr Ministre pòt demandar a l'Assemblada Nacionala d'estatuar de biais definitiu.

Aplicacion e evolucion de las institucions

Contraròtle del respècte de las disposicions de la Constitucion

La Constitucion de 1958 instaura un Conselh constitucional encargat de verificar la conformitat de las leis amb la Constitucion e tanben la regularitat de las operacions electoralas. Las possibilitats de sasina d'aquela instança se faguèron mai nombroses, subreot a partir de 1974.

D'entre las decisions importantas mai recentas del Conselh constitucional, i a:

• l'invalidacion de disposicions de la lei de finanças per 2013 votada per la majoritat parlementària, al subjècte del respècte de l'egalitat entre los contribuables e de la capacitat contributiva dels contribuables e de la proteccion dels contribuables contra l'efièch retroactiu de las leis;
• l'invalidacion dels comptes de la campanha presidenciala del president UMP sortent Nicolas Sarkozy en 2012 per non respècte del còdi electoral.

Modificacions de la Constitucion

Se cal destriar doas situacions:

• o lo parlament es a l'origina de la revision e la ratificacion se fa obligatòriament par referendum;
• o l'executiu n'es a l'origin a e lo president de la Republica pòt causir:
  • la ratificacion per referendum
  • la ratificction pal Congrés, reünion dels deputats e dels senators que devon votar lo projècte a la majoritat dels tres cinquens.

Notas e refréncias

Vejatz tanben

Bibliografia (fr)

• Michel Lascombe, Le droit constitutionnel de la V^e République, Paris : L'Harmattan, 2006 [1]
• Damon Mayaffre, Le discours présidentiel sous la V^e République. Chirac, Mitterrand, Giscard, Pompidou, de Gaulle, Paris, Presses de Sciences Po, 2012, 384pages.
•  {{{títol}}}. 
• Frédéric Monera, L'idée de République et la jurisprudence du Conseil constitutionnel, Paris : L.G.D.J., 2004 Fnac.com-lgdj;
• Les réformistes constitutionnels des années trente. Aux origines de la V^e République / Stéphane Pinon (Prix de l’Assemblée nationale). Thèse publiée aux éditions de la L.G.D.J en octobre 2003.
• Documents pour servir à l'histoire de l'élaboration de la Constitution du 4 octobre 1958 / 4 tomes / Comité national chargé de la publication des travaux préparatoires des institutions de la V^e République, Dir. Didier Maus - La Documentation Française, Paris. Sur le site de la Documentation Française La documentation française
• Jean-Jacques Chevallier, Guy Carcassonne et Olivier Duhamel, Histoire de la Cinquième république 1958-2009, éditions Dalloz.
• Les grandes crises politiques françaises 1958-2011 sous la direction de Gérard Courtois, Le Monde/Perrin, 2011.
• Delphine Dulong, Sociologie des institutions politiques, La Découverte, 2012

Articles connèxes

• Constitucion de 1958
• Declaracion dels Dreches de l'Òme e del Ciutadan e lo preambul de la Constitucion de la Quatrena Republica, ambedos de valor constitucionala dins la Cinquena Republica.

Ligams extèrnes

• Constitucion sul site Légifrance
• Conselh constitucional.
• Cinquante ans de V^a Republica.
• La V^a Republica mejans totas las eleccions presidencialas (Ina archius TV).
• Los govèrns de la Va Republica
• Retraches oficials dels Presidents sul site oficial de la Presidéncia de la Republica.
• Istòria de las precedentas eleccions presidencialas jos la V^a Républica
• Guida de las publicacions oficialas parlamentàrias de la V^a Republica
• Populacion en França Metropolitana sul site de l'INSEE.