Borqués

Borqués (Bourgeais en francés) es una petita entitat istorica e umana de Bordalés, coneishuda enquèra pr'amor de l'apellacion conta-rotlada de las Còstas de Borg. Sa capitala es Borg. Borqués es acavalat entre las comunas de parlar gascon e las que son integradas, sovent recentament, dens lo País Gavai.

Estenduda

Borqués es lo territòri que s'espand autorn de Borg, longtemps vila importanta, pòrt e plaça hòrta, una de las hilhòlas de Bordèu , adara vilòta d'un pauc mèi de 2000 abitants, privada d'un accès comòde a las grandas vias de circulacion.
L'ancian canton de Borg, suprimit en 2015 e l'anciana comunautat de comunas deu canton de Borg (medisha composicion), suprimida en 2017, podèvan definir l'estenduda deu Borqués. Ne'n damòra pont ren e las comunas de la comunautat son pas mèi ensemble. Las de l'oèst son adara dens la comunautat de comunas de Blaia e las autas dens la comunautat de comunas deu Grand Cubzagués.
L'ancian archipreirat (de la diocèsi de Bordèu) de Borg èra bien mèi espandut e comprenèva l'actuau Cubzagués .
L'apellacion conta-rotlada de Còstas de Borg (sus las 15 medishas comunas, sustot en vin roge) a escapat au desclassament que patiguèren las Prumèiras Còstas de Blaia, las Còstas de Castilhon, las Còstas de Cadilhac e las Còstas de Francs, negadas dens las Còstas de Bordèu.

Lengas

Honts

Lo punt d'enquèsta de l'Atlàs Lingüistic de Gasconha pus près es lo de Sent Andreus de Cubzac (11 km de Borg). Mòstra lo parlar pus francizat deu gascon girondin. Veirem que los parlars borqués se'n separan sus mèi d'un cas. Totas las autas informacions presentas dens aqueth paragrafe venon deu compte-rendut deu viatge de Tortolon e Bringuièr (1873-1875) sau limit entre la lenga d'òc e la lenga d'oïl, entre las paginas 565 e 572 de l'edicion oficiala .

Reparticion territoriala

Una partida de las comunas es gavaia o, près de Blaia, quasi francesa (« quasi un purisme deu lengatge » segon l'abat Michon, p. 568). Lo gavai lèisha a l'occitan una lista estreta long de Gironda (dens la practica, las personas d'una o de l'auta lenga son sovent mescladas dens lo medish vilatge e mèi dens la medisha familha) :

• comunas gavaias : en mèi de Plassac deu canton de Blaia, Mombrier, Teuillac e Pugnac;
• comunas majoritàriament gavaias : Vilanuèva, Saint-Trojan;
• comunas majoritàriament gasconas : Sent Circ de Caneça, Samonac, Lançac;
• comunas gasconas : Gauriac, Baion, Combs, Sent Seurin de Borg, Borg, Tauriac, Prinhac e Marcamps (mèi Sent Laurenç d'Arce, dens lo canton de Sent Andreus de Cubzac e près d'aquera vila).
  

L'evolucion èra favorabla au gavai. A prepaus de Saint-Trojan, Tortolon precisa que las familhas de parlar gascon èran pus nombrosas autescòps (p. 567). A prepaus de Molhac, mes es probablament parèir per lo Borqués, Tortolon precisa que los meitadèirs e vailets, que se mudan sovent, venon quasi tots deus país gavais (p. 572). Las migracions serén donc dens un sol sens. Pr'aquò, dens un grope mesclat, los mainatges aurén tendéncia a parlar puslèu gascon entre eths que non pas lo lengatge d'oïl (p. 567).

Influéncias mutualas de las lengas

Los locutors coneishen shens error quala es la lenga parlada e daus uns saben parlar las duas. I a donc pas una mesclanha, mes gascon e gavai se son influenciats recipròcament. Los sons [tjœ] e [tʒœ] deu gavai son remplaçats, per influéncia gascona, per las consonantas duras k o g : [kœt 'umə], (a)queth òme, [kœ 'kœn], (a)queth can, remplaçan respectivament [tjœt 'umə], [tjœ 'ʃœn] (p. 568). En gascon, madur es prononciat [mœɾ] o [mœj], segur es articulat [sœɾt]; la frasa [u ɛj 'juɾt], es jorn (p. 569) sembla gardar lo pronom neutre sentongés, sintaxicament inutile dens un contèxte occitan; deu huc es articulat [du 'hœt]. Aqueras influéncias tendon a desparéisher en quitant lo Borqués cap a l'èst, Sent Laurenç d'Arce hasent transicion : retorn de madur, segur, [du hyt]; ne'n es atau de las hòrtas influéncias gasconas sau gavai (p. 570-571). Tanben, daus mots pòrtan un -t finau adventici, caractèr comun au gascon e au gavai : jolit (gavai), iourt (grafia de l'autor, per l'occitan jorn), p. 569 .

Caractèrs deu gavai

Près de Blaia, lo gavai es près deu francés oficiau, mes pus lonh pren son caractèr sentongés (p. 565). Lo gavai es un parlar francés conservator, capable d'articular los -t finaus que sovent lo gascon a amudits : per Samonac, la prononciacion gascona es samouna [samu'na], samonat [samo'nat] en gavai . (p. 570). Aquela prononciacion -at es lo resultat de -ac per afebliment. En mèi deu bordalés e de l'agenés, se trobava en auvernhat e en lemosin avant l'amudiment de la consonanta.

Caractèrs deu gascon

Lo gascon borqués es isolat per la massa deu gavai au nòrd-èst e (en partida) per la Dordonha e la Gironda, religat solament au gascon bordalés per un petit pedoncule cap a Sent Laurenç d'Arce e Pujarn. A costat de las francizacions devudas au gavai (paragrafe Influéncias mutualas de las lengas), totas las condicions son presentas per permetre la conservacion de prononciacions (e autres hèits lingüistics) despareishuts dens los parlars gascons vesins, en vertut deu principi deu conservatisme de las zònas perifericas.

• Tortolon escriu hille per hilha; h es pas purament ortografic mes es articulat perqué existís la fòrma analogica hannade, per annada, es « emb h aspirat » (p. 569). Lo borqués consèrva donc lo h gascon sovent amudit o regularizat en f dens los parlars deu nòrd deu Bordalés.
• L'article contractat deu, prononciat e escrit dau en gascon bordalés, es redusit a [du], coma dens lo gascon meridionau e centrau, en borqués e tanben dens los parlars fronçadés vesins; exemple, respectivament, per deu huc : dou heut, dou hut (grafia de l'autor, p. 571); se s'agissiá de [dɔw], autra varianta coneishuda en Gironda, Tortolon auré escrit doou, segon sas convencions graficas. En verificacion, [du] es la prononciacion a Sent Andreus de Cubzac (ALG, Atlàs Lingüistic de Gasconha).
• Quauques particularitats o degradacions : j es prononciat [j] e non pas [ʒ], ch es prononciat [ʃ] ([tʃ] pus a l'èst, diu es sovent prononciat puslèu [dju] e non pas [diw] ( p. 569 e 571).
• Dens un parlar ont los [ə] e los [œ] abondan (aneui per bordalés anuit, freui, dempeui), signe d'integracion hòrta a la Gasconha occidentala, -a finala pòst-tonica es sovent prononciat o : s'enbaï a Blayo, coumo. Carles de Tortolon explica qu'aqueth -o es la prononciacion d'origina e que -e s'explica per l'influéncia francesa (p. 569) ; fau ajustar la deu gascon bordalés.
• I a de tresenas personas deu plurau en [-u], coma veno(n) (grafia de l'autor : bÉnou), ça qu'es completament estrangèir a tot parlar gascon; de mèi, bÉnou en borqués s'opausa a bÉnoun o bÉnon, ['benu, 'benun, 'benɔn] dens los parlars situats a l'èst de Sent Laurenç d'Arce, p. 571 .

Los dus darrèrs caractèrs son de las informacions sus l'occitan despareishut de l'actuau País Gavai e sa transicion entre gascon e nòrd-occitan e lo darrèr, sustot, assimila lo gascon borqués e, dens una mendre mesura, fronçadés au lengadocian, tot en gardant un caractèr gascon dominant.