Velaiés (sosdialècte)

Lo sosdialècte velaiés es una varianta de l'auvernhat parlada en Velai.

Classificacion dels sosdialèctes en Velai

"Vivarovelaiés" e "parlars protestants de Velai"

Lo nòrd-èst de Velai (a l' èst d'una linha Sinjau - Fai) es reputat èstre dialectalament vivaroaupenc, mès las formas de lenga permeton aisadament la compreneson amb l'auvernhat.

Pèire Nauton li dona lo nom d'Anfizòna e i vei un domeni de transicion de l’occitan vèrs l' arpitan.

Los parlars protestants de Velai foguèron estudiats tardivament (annadas oitanta) e èran ignorats dels dialectològs istorics (Juli Ronjat, Pèire Bèc, Albèrt Dauzat...).. Aquela enclava (Maset de Sent Vòi, Lo Chambon ) practica un "conservatisme fonetic" (garda las consonantas finalas...).

Velaiés centrau

La rèsta de Velai (amb l’excepcion de Crapòna que parla lo nord-auvernhat) es de "sud-auvernhat" e constituis lo "velaiés centrau".

Caracteristicas del "Velaiés centrau"

• Molhura de la L : del -> delh; vedel ->vedelh
• amb ->emb(e)
• Article definit : lo/los/la/las
• Article indefinit : delh/delhs o dos o daus/alh/alhs (dau/daus/au/aus en auvernhat)
• Manten dels diftongs e triftongs (= lengadocian)

• Transformacion de la -l- intervocalica en -v-. Ex: movin per molin

• Vocalizacion de la -l finala provenent de -l- intervocalica latina simpla: l'ostau.

• Manten dels grops SC, ST e SP

• Pas gaire d'aferèsa e d'utilizacion de la Z eufonica davant vocala  : ai e non Z-ai; es e non Z-es.

Un tèxt velaiés : trach de la scèna 1 de Monsieur Lambert (1757) A la fin sei content d’èstre còsse* delh Puèi Mos dos chins embé ieu velhèrem tota la nuèit Si poirem atrapar quauqu’un per las charrèiras Que faja carilhon o que geta de pèiras Ieu los arrestarai, mès que dise a mos chins: Pilhatz los, barbelhaus, aquò son de coquins! còsse = cònsol en lenga del Puèi

Autors

• Pèire Cardenal, trobador medieval
• Natalís Cordat, s. XVI, autor de "Nadals
• Antòni Clet, s. XVIIII, autor de teatre
• Regis Masoier e Victorin Bonnefoi : escriguèron "Per rire badatz me" (1911) ° dins la lenga del barri popular del Potzaròt del Puèi
• Albèrt Bodon Lashermas : foguèt adobat coma poëta provençau per Frederic Mistral. Chausiguèt d'escriure en provençau.
• Enric Verdier : (1911-200?) teniá la "cronica patoesa" del jornal local quotidian del Puèi "L'éveil" dusca las annadas 2000
• Mile Toenabrus (Emile Brun, 1905-2000) : lo president "dos amics delh patoès velaiés" escriguèt una òbra consequenta (tanben en qualitat literària) dins las annadas setanta e oitanta del sègle XX.
  • Quauques dos Clapas e d'alentorn (1978)
  • L'adiéusiatz (1980)
  • Comedias velavas de passat temps (1983)
  • Puta de Vida ! (1987)

Bibliografia

Gramaticas e diccionaris

Jules de Vinols, Vocabulaires de Patois Vellavien (1891) : en linha (Google books)

Augustin Marie Girard, Grammaire vellave (1925, reed 2012)

Òbras tipicas :

Antòni Clet; Monsieur Lambert (1757) , en linha (Google books)

Regis Masoiér e Victorin Bonnefoi : "Per rire badatz me" (1911), en linha (Occitanica)