Robert de Chester
Robert de Chester (Robert de Ketton, Robertus Rettinensis) es un erudit anglés del Sègle XII (actiu entre 1140 e 1150).
La traduccion de l'Alcoran
modificarRobert de Chester es benlèu l'autor de la primièra version latina de l'Alcoran en 1143, se el e l'Anglés Robert de Ketton son pas qu'una sola e mesma persona. Estudia la lenga e las sciéncias dels Arabs en Espanha. S'interessa als matematicas, a l'astronomia, e a l'Alquimia.
Es, amb Gerard de Cremona, lo primièr que traduguèt en latin los tractats d'algèbra del grand matematician e astronòma perse al-Khuwarizmi, en 1145.
L'alquimia
modificarRobert de Chester foguèt lo primier a traduire un tèxte d'alquimia de l'arabi cap al latin. Li es atribuit la traduccion del Liber Morieni en 1144. Lo libre se titula Liber de compositione alchimiae quam edidit Morienus Romanus Calid regi Aegyptiorum quem Robertus Castrensis de arabico in latinum transtulit (in Bibliotheca chimica curiosa, t. I, p. 509) : "Libre de la composicion d'alquimia". L'obratge foguèt edita e traduch en anglés per Stavenhagen[1] en 1974. Se presenta coma un dialòg entre Khalid e Morienus. Aquel darrièr, Morien, es un monge crestian egipcian qu'instrusís, al subjècte dels tèxtes alqiuimics grècs o còptes, Khalid ibn Yazad (Calid filius Yazichi), jove prince de la dinastia dels Omeias capvirat en 685 del tròn de calif, mòrt en 704.
La data (11 de fevrièr de 1144), marca la naissença de l'alquimia europèa latina. Es dins aquel tèxte qu'aparéis un mot novèl en latin alchemia, derivat fonetic de l'arabi al-kimiya (d'esperel empruntat al grèc medieval χημεια khemeia). Presisa dins la prefàcia qu'aquel mot designa non pas un domèni novèl mas la Pèira dels Filosòfs :
- «E perque vosaltres, los Latins, savètz pas encara çò qu'es l'alquimia e quina es sa composicion (Et quoniam quid sit alchymia et quae sit sua compositio nondum vestra cognovit latinitas), vai vos l'explicar dins lo present discors. Utilizèri aquel mot, pasmens s'es desconegut e estonant, per que sa significacion siá enlusida per sa definicion (...). L'alquimia es una substéncia corporala, compausada d'una causa unica o deguda a una causa unica, facha mai preciosa per la conjonccion de la proximitat e de l'efièt - union naturala que determina naturalament una eficacitat superiora.»
La mapamond
modificarJean-Daniel Baltassat dins son libre : « Le Valet de Peinture », consacrat al peintre Johannes Van Eyck, escrich (paginas 69 e 70) al subjècte de la Mappa Mundi[2] : « Las dificultats tecnicas, las decas degudas als calculs fals d’Ambrogio Lorentti, las correccions realizadas mercé a aqueles de Robert de Chester, que permetèron, amb lo temps, d’elaborar de taulas astronomicas en foncion del meridian de Londres. Sens comptar lo calcul de l’emplaçament de las nacions, fluvis, rotas, pòrts, montanhas e de ciutats segon los relevats del geograf Edrisi que, fa tres cents ans, reculhiguèt d'amiras fins en China e dins lo grand Sud del mond. (...) Aplicant las règlas del tractat de mèste Robert sus l’astrolab. I dona las taulas algebricas de l’Arab Al-Khwarizmi, qu'inventèt lo djayb (còrda d’un arc de cercle o sinus pel plan e dobla còrda d’arcs d’una esfèra - soi ièu qu'apond) de distanças equivalentas a la realitat. »
Segon lo djayb, lo postulat de Chester s’enonçariá atal:
- per obtenir una esfèra cal e sufís d’una còrda Nòrd – Sud, de son arc de cercle Nòrd - Sud nomenat « meridien zero o d’origina » e de son eqüator.
- quand dos arcs de cercles se crosan perpendicularament, a lor mitat, se crea un punt identificable per sa longitud Nòrd-Sud e per sa latitud. La mapamond ven concevabla.
Bibliografia
modificarTèxtes
modificar- traduccion en latin (1143) de l'Alcoran: edicion per Teodor Bibliander, Machumetis Saracenorum principis quam Alcoran vocant, Basilèa, 1550. La trad. latina de l'Alcoran ocupa las p. 8-188 de la 1a partida, jol títol: Incipit lex Saracenorum, quam Alcoran vocant, id est collectionem praeceptorum. Es tanben titilada: Codex authenticus doctrine Machumeticae... dins la lista dels tèxtes inclusits dins lo vol. que figura al revèrs de la pagina del títol. - Trad. per Robert de Retines (Robert de Chester) e Herman lo Dalmat (Hermann de Carinthie), segon la meteissa lista dels tèxtes. En linha sus Gallica o sus Université Lyon 2
- traduccion en latin (1144) del Libre de la composicion d'alquimia, titulat De compositione alchemiae quem edidit Morienus Romanus Calid regi Aegyptiorum : edicion per Lee Stavenhagen, "The original text of the Latin Morienus", Ambix, n° 17 (1970), p. 1-12 o A Testament of Alchemy, Hanover, University Press of New England, 1974 .
Estudis
modificar- Jean-Daniel Baltassat, Le Valet de Peinture, Éditions Robert Laffont, Paris, 2004, Pocket2006/ Point-Seuil (à paraitre-09/2013).
- R. Lemay, "L'authenticité de la préface de Robert de Chester à sa traduction du Morienus (1144)", Chrysopoeia, n° 4 (1990), p. 3-32.
- Charles Burnett, "Ketton, Robert of", in Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004.
- Thomas E. Burman, "Tafsir and Translation: Traditional Arabic Quran Exegesis and the Latin Qurans of Robert of Ketton and Mark of Toledo", Speculum, vol. 73 (1998), p. 703–732.
- Olivier Hanne, "Transferts sémantiques entre islam et chrétienté au XIIe siècle à travers la traduction du Coran de Robert de Ketton (sourates al-fātiḥa et al-baqara)", Le Moyen Âge, n°119 (2013), p. 297-338.
- Olivier Hanne, "Le mariage coranique vu à travers l'Alcoran de Robert de Ketton", in Martin Aurell (dir.), Les Stratégies matrimoniales (IXe-XIIIe siècle), Brepols, Turnhout, 2013, p. 267-290.