Mirèlha

Mirèlha o Mirèio^[1], es una òbra en provençau publicada en 1859 per l'escrivan Frederic Mistral. Es un poèma en dotze cants que cònta lo desesper d'una joventa provençala que li dison Mirèlha.

Referéncia a Mirèio subre una estatua dedicada a Charles Gounod (que l'adaptèt a l'òpèra) a Sant Romieg de Provença

Quauquei jutjaments en 1859

«Lei vièlhs de M. Mistral an la grandor dei vièlhs d'Omèr.» (Jules Canonge, L'Opinion du Midi)

«L'idiòma armoniós dau Miegjorn a trobat son Virgili. Provença tota entiera tòrna viure dins lei cants inspirats de Mistral.» (Jean-Baptiste Gaut, Le Mémorial d'Aix)

«M. Mistral es un verai trobador, que trobador vòu dire aqueu que tròba.» (Paul d'Ivoi, Le Messager de Paris)

«Lo chale e lo pretz inestimable [de Mirèlha] los fan sa riquesa, l'exactitud e la veritat dei tablèus ont se presentan a de reng totei leis aspèctes de la natura provençala.» (Armand de Pontmartin, L'Union)

«Aqueu poèma que s'i tròba de beutats de premier òrdre (...) es escrich dins la lenga dau Miegjorn, qu'apelarem pas patois, per acipar degun, mai solament una lenga mòrta.» (Clément Caraguel, L'Opinion nationale)

«Escriu pas per lei pastres, mai per leis artistas. La traduccion a vivament agantat lei critics, lo tèxt provençau es pas totjorn comprés, dise pas solament dei gents dau pòble, mas pereu deis òmes pus abils per manejar aqueu lengatge.» (Saint-René Taillandier, Revue des Deux Mondes)

«La granda poesia es defenduda a aqueleis idiòmas imperfècts o degenerats que li dison ambé fòrça rason de patois.» (J. M. Guardia, Revue de l'Instruction publique)

L'istòria

Inauguracion de l'estatua de Mirèlha ai Santas (1920)

Lo subjècte de l'òbra es un maridatge refusat, e una mòrt per amor.

Dins lo país dei Bauç, en Provença, Mirèlha, filha dei païsans rics dau Mas dei Falabregas, e Vincenç, un paure jove panieraire coma son paire, mèstre Ambròsi, s'enamoran un de l'autre. Lei dos panieraires van de mas en mas adobar lei banas e s'arrèstan au Mas dei Falabregas onte son aculhits. A la demanda dei rafis dau mas e sustot de Mirèlha, mèste Ambròsi canta un cant sobre sa jovença e sei combats navaus sota leis òrdres dau baile Sufren. Puei, Mirèlha demanda a Vincenç de contar lei causas que vei dins sei viatges. Entre d'autrei causas, lo panieraire cònta de miracles dei Santas e li explica que quand òm es dins un besonh lei fau anar veire e tocar sei santas relíquias. Mirèlha es pivelada per Vincenç e ditz que porriá demorar tota sa vida a l'escotar. (cant I, Lo mas dei Falabregas)

Un autre jorn, Mirèlha cuelh de fuelha d'amorier per lei manhans dau mas quand Vincenç passa e l'ajuda. Li parla de sa sòrre Vinceneta que li dona d'er mas lo panieraire ditz a Mirèlha qu'es fòrça mai polida. Lei dos joves tròban un nis de pimparrins, signe d'un maridatge dins l'an, puei se confèssan son amor. Mai sembla qu'òm leis aja vists. (cant II, La culida)

A l'escasença de la descoconada, la discussion entre chatas comença subre lei manhans, per passar a l'amor ; las chatas galejan e se trufan de Mirèlha ; una premiera allusion geinanta es facha a Mirèlha que tròba lo pretèxte d'anar quèrre una fiòla per sortir. La discussion contunha en son abséncia e quand tòrna li demandan çò que pensa de l'amor ; coma es evasiva, Norada ne profiecha per dire que l'a vista amb Vincenç. Leis autras se trufan d'ela pr'amor d'estar un paure mai la masca Taven lei repotega en li disent que sabon pas veire ont es la valor d'un òme e en contant l'istòria d'un pastre que venguèt se confessar a un ermitan per aver accidentalament tuat un aucèu ; lo cresent nèci, l'ermitan li demandèt d'anar pausar son mantèu subre una verga onte i aviá ren qu'un rai de soleu ; o faguèt mai per miracle lo mantèu demorèt platant subre lo rai mostrant a l'ermita son engana e la santetat dau pastre. E totei comprenon son error e se botan a cantar Magalí. (Cant III, La descoconada)

Litografia de l'acte III de l'opèra de Gounod

Tres pretendents (Alari lo pastre, Orriàs lo tocador e Veran lo gardian) vènon demandar Mirèlha a son paire mai ela s'es ja declarada a Vincenç (Cant IV, Lei demandaires). Orriàs rescòntra lo panieraire e lo provòca ; lei dos se garrolhan, Vincenç maugrat la fòrça de son adversari es vencedor e furiós, aqueu lo nafra amb son trident e l'abandona (Cant IV, La batèsta). Trobat per tres porquiers, Vincenç es portat au mas dau paire de Mirèlha que lo pòrta dins la bauma de la masca Taven per lo garir (Cant VI, La masca).

Vincenç parla de son amor recipròc ambé mèstre Ambròsi e ambé lo sosten de Vinceneta, sa sòrre, lo convençon de ne'n parlar a mèstre Ramon ; o fa sensa dire que l'amorosa es Mirèlha e Ramon li conselha de pas far cas d'aquelei sentiments de jove ; Mirèlha, alara, confèssa son amor e sa maire e Ramon, furiós (subretot que Mirèlha a regetat tres bòns partits) insultan Ambròsi que respònd que maugrat sa pauretat, es estat un brave marin qu'a luchat per França (Cant VII, Lei vièlhs).

Mirèlha, desesperada, fugís son ostau, traversant Camarga per arribar ai Santei Marias de la Mar per implorar lei Santas que sei parents acceptan sa decision.

En camin, a causa de la calor aganta una insolacion. Sei parents parton a sa recèrca vèrs Lei Santas (Cant IX, L'assemblada). A la fin dau camin, lei Santas li apareisson, li explican lor istòria (Cant XI, Lei Santas) e li fan veire la felicitat de l'autre mond. Au mitan dei sieus que la tròban, mòr, fisançosa e serena (Cant XII, La mòrt).

Lei personatges

I a doas sòrtas de personatges : lei vièlhs e lei joves ^[2].

Lei vièlhs : Ramon (lo paire de Mirèlha), Ambròsi (lo paire de Vincenç), Joana-Maria (la maire de Mirèlha), la masca Taven.

Lei joves : Mirèlha/Mirèio, Vincenç, Vinceneto (la sòrre de Vincenç), lo pastre Alari, lo gardian Veranet, Orriàs lo Valabregan, Andrelon.

Lei cants

L'ostau ont Mistral compausèt Mirèlha

Lei dotze cants pòrtan lei títols seguents:

Cant premier : Lo mas dei Falabregas, ambé sa famosa dubertura:

Cante una chata de Provença.

Dins leis amors de sa jovença,

A travèrs de la Crau, vèrs la mar, dins lei blats,

Umble escolan dau grand Omèra,

Ieu la vòle seguir. Coma èra

Ren qu'una chata de la tèrra,

En fòra de la Crau se n'es gaire parlat.

Cant segond : La culida
Cant tresen : La descoconada
Cant quatren : Lei demandaires
Cant cinquen : La batèsta
Cant sieisen : La masca
Cant seten : Lei vièlhs
Cant uechen : La Crau
Cant noven : L'assemblada
Cant desen : La Camarga
Cant onzen : Lei Santas
Cant dotzen : La mòrt

A l'entorn de l'òbra

Caroline Carvalho dins lo ròtle de Mirèlha (1864)

Mistral e Mirèlha fuguèron presentats au public parisenc e francés per Alphonse Lamartine, que qualifiquèt l'òbra de cap d'òbra. Lo libre fuguèt rapidament revirat dins d'autras lengas.