Wikipèdia

Michelangelo Buonarroti

(Redirigit dempuèi Michelangelo)

Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni o mai plan conegut coma Miquèl Àngel o Miquelàngel[1] (lo 6 de març de 1475 al castèl de Caprese en Toscana, al nòrd d'Arezzo – lo 18 de febrièr de 1564 a Roma) foguèt un pintre, un escultor, un poèta e un arquitècte italian de la Renaissença.

Retrach de Miquèl Àngel per Daniele da Volterra

Òbras famosas

modificar

Sas esculturas pus conegudas son lo Dàvid (1504) que pendent longtemps ornèt la façada del Palazzo Vecchio de Florença quand foguèt transferit dins l'Acadèmia de las Bèlas Arts de la vila, La Pietà (1499) expausada dins una capèla laterala de la Basilica de Sant Pèire de Roma, o lo Moïses (1515) del Tombèl de Juli II dins la Basilica de Sant Pèire Encadenat. Lo plafon de la Capèla Sixtina, pintat entre 1508 e 1512, e lo Darrièr Jutjament pintat entre 1537 e 1541 sus la paret de l’altar, caps d’òbra universals de la Renaissença italiana. Arquitècte, concebèt la copòla de Sant Pèire de Roma.

Son òbra influencièt fòrça sos contemporanèus, tan plan que sa « manièra » de pintar e d'escultar es abondosament represa pels representants de çò que li diràn lo manierisme. Doas biografias son publicadas de son vivent meteis, qu'una es inclusa dins Le Vite (Las Vidas), recuèlh de las biografias dels artistas de la Renaissença, de Giorgio Vasari, en 1550, e l'autra per son discípol, Ascanio Condivi en 1553.

Biografia

modificar

Nasquèt lo 6 de març de 1475 a Caprese, vilòta de Toscana al nòrd d'Arezzo, de Francesca di Neri del Miniato di Siena, sa maire, e de Lodovico di Leonardo Buonarroti Simoni, son paire, qu'èra magistrat e podestat de Caprese e Chiusi. La familha tornèt dins son ostal de Settignano prèp de Florença, quand lo paire acabèt la carga de podestat. En 1481, sa maire defuntèt e cresquèt en çò de sa noirissa, femna e filha d'un picapeirièr. Tornèt a l'ostal de son paire, pas abans sos dètz ans.

A l'endrech del voler de son paire e de sos oncles, refractaris a l'art, Miquèl Àngel, aprèp qu'estudièt amb lo gramatician Francesco da Urbino, causiguèt ça que la, mercé a son amic Francesco Granacci, d’èsser l'aprendís de Domenico Ghirlandaio pendent tres ans tre 1488.

Estudièt las frescas de la glèisa del Santo Spirito de Florença e de la glèisa de Santa Maria del Carmine e en copiant las frescas de Masaccio, provoquèt las gelosiás tant per son abiletat que per sas remarcas, que contra l'escultor Pietro Torrigiano es atal que se prenguèt un còp de ponh, que provoquèt una rompedura del nas que marquèt sa cara per tota la vida.

Pertocat per son trabalh, Domenico lo recomandèt al mèstre de Florença, Laurenç de Medici. De 1490 a 1492, Miquèl Àngel cresquèt a l’escòla de Laurenç e foguèt influenciat per un ambient liure que formèt sas idèas sus l’art e sos sentiments sus la sexualitat. Admirèt las colleccions d'estatuas grègas anticas dels Medicis, e decidiguèt de se far escultor. Comencèt per copiar una masca de faune e, vist lo resultat, Laurenç lo recompensèt amb cinc ducats al mes.

Estudièt lo còrs uman e l’anatomia a l'espital Santo Spirito de Florença (1490) e a Roma (1540), collaborant a illustrar un tractat d'anatomia amb Realdo Colombo mètge e amic. Los còrs de Miquèl Àngel servisson l’art, mai que lo respècte rigoròs de l'anatomia umana (alongament de las caras e distorsions destinadas a metre en relèu un trait moral).

Aprèp la mòrt de Laurenç en 1492, Pèire II de Medici (lo pus jove filh de Laurenç e novèl cap dels Medicis) refusa d’èsser lo mecènas de Miquèl Àngel. A aquesta epòca las idèas de Savonarola venguèron popularas a Florença. A causa d'aquelas pressions, Miquèl Àngel decidiguèt de quitar Florença e de s’installar durant tres ans a Bolonha. Pauc aprèp, Raffaele Riario, lo cardinal de San Giorgio al Velabro, li demandèt de venir a Roma en 1496. Per comandita e jos l'influéncia de l’antiquitat romana, escultèt doas estatuas : Bacus e La Pietà.

Quatre ans pus tard, Miquèl Àngel tornèt a Florença per crear son òbra pus celèbra, lo Dàvid de marbre. Pintèt tanben la Santa Familha dins la tribuna o Tondo Doni.

Miquèl Àngel foguèt encara mandat a Roma en 1503 pel novèl papa, Juli II que l'encarguèt de concebre son tombèl. Cependant, jos la direccion de Juli II, Miquèl Àngel tenguèt tots temps d'interrompre son trabalh per efectuar fòrça autras òbras. La pus celèbra es la pintura gigantesca del plafon de la Capèla Sixtina que durèt quatre ans (1508-1512). A causa d'aquestas interrupcions, Miquèl Àngel trabalhèt durant quaranta ans sens acabar la tomba.

En 1513, lo papa Juli II defuntèt, e son successor Leon X, un Medici, demandèt a Miquèl Àngel de terminar la faciada exteriora de la glèisa de San Lorenzo de Florença e de l’ornar d'esculturas. Acceptèt a contracòr, dessenhèt los plans mas foguèt incapable de contunhar: la faciada de la glèisa demorèt nuda fins a uèi.

Tornant a Florença, de 1519 a 1531, Miquèl Àngel bastiguèt pels Medicis la Sagrestia Nuova (sacristia novèla), una de las Cappelle Medicee («Capèlas dels Medicis»)[2], ont escultèt entre autres los tombèls dels ducs Laurenç e Julian de Medici abans de laissar terminar l'ensemble per sos discípols (Montorsoli). Pendent aquela meteissa demorança, la familha florentina li comandèt la Bibliotèca Laurenciana, per recolhir los libres de Laurenç lo Magnific : començada en 1524, demorèt inacabada quand partiguèt l’artista e foguèt acabada entre 1551 e 1571 per Ammanati.

En 1527, los ciutadans de Florença, inspirats pel sac de Roma, capvirèron los Medicis e restaurèron la republica. Seguèt un sètge de la vila, ont Miquèl Àngel ajudèt la sieuna aimada Florença en trabalhant sus las fortificacions, de 1528 a 1529. La vila casèt en 1530 e lo reialme dels Medicis foguèt restaurat.

En 1532, Miquèl Àngel tornèt a Roma aprèp una demorança de qualques ans a Florença — pendent que foguèt contra lo papa dins lo conflicte amb l'emperaire Carles Quint — e Clamenç VII, lo papa li perdonèt e demandèt de pintar las parets lateralas de la Capèla Sixtina. Tenguèt que representar la Casuda dels àngels rebèls e lo Darrièr Jutjament. Sulcòp, estudièt coma far aquel projècte desmesurat. A la mòrt de Clamenç VII (en 1534), pensèt de renonciar a aquel trabalh per acabar lo Tombèl de Juli II, mas lo papa Pau III refusèt e lo nomenèt en 1535 arquitècte, pintre e escultor del Vatican. La fresca del Darrièr Jutjament foguèt acabada en 1541.

Lo Tombèl de Juli II en la basilica de Sant Pèire Encadenat foguèt acabat en 1545 (quaranta ans aprèp la comanda).

Tre 1546, foguèt nomenat arquitècte de la basilica de Sant Pèire. En 1561, lo papa Piu IV comandèt de bastir la basilica de Santa Maria dels Àngels e dels Martirs dins las tèrmas de Dioclecian, òbra que non poguèt acabar.

Miquèl Àngel se moriguèt a Roma lo 18 de febrièr de 1564 amb 89 ans. Sa vida es escrita dins Le Vite («Las Vidas») de Giorgio Vasari. Santi di Tito participèt a la preparacion de sos obsèquis.

 
Lo Tombèl de Miquèl Àngel dins la basilica de Santa Croce a Florença.

Gaspard Becerra e Bastiano da Sangallo foguèron sos discípols.

Òbras

modificar

Pinturas

modificar

Frescas

modificar
 
Lo Darrièr Jutjament, fresca murala de la Capèla Sixtina
 
Lo plafon de la Capèla Sixtina del Vatican entièrament realizat per Miquèl Àngel.
 
La Creacion d'Adam de la Capèla Sixtina

Quadres

modificar

Esculturas

modificar
 
Dàvid de Miquèl Àngel, situat dins la Galleria dell'Academia, a Florença.
 
Lo Moïses,
vista dels Fraires D'Alessandri

Arquitectura

modificar

En 1521, bastiguèt un dels caps d'òbra de l'arquitectura de la Renaissença amb la novèla sacristia de la basilica de San Lorenzo de Florença, ont i a los tombèls dels Medicis. Lo papa Clemenç VII (un Medici) comandèt Miquèl Àngel per la decoracion de la Bibliotèca Laurenciana.

Foguèt encargat de l'agençament de la plaça del Capitòli en 1538 pel papa Pau III, de son nom primièr Alexandre Farnese, mas comencèt en 1536 par bastir l'escalièr cap a la vila. Tanben bastiguèt lo Palais Nòu sus la plaça del Capitòli. Nomenat arquitècte de la Basilica de Sant Pèire de Roma en 1546, condusiguèt l'òbra e projectèt la construccion de la vòuta, en 1555. En parallèl, acabèt lo Palais Farnese, en 1546. La Porta Pia foguèt sa darrièra realizacion en 1564.

Dessenhs

modificar

Sos dessenhs son conservats a la National Gallery of Art a Washington D.C., al Musèu del Lovre a París, al Musée Condé de Chantilly. Es de notar Lo raubament de Ganimèdes, de 1533, quand encontrèt Tomasso de Cavalieri, Fogg Art Museum de Cambridge e La Santa Familha Getty Center de Los Angeles.

Poesias

modificar

A la fin de sa vida, Miquèl Àngel tanben foguèt poèta e coma un dels pus grands poètas italians aprèp Petrarca e Dante. Escriguèt mai de cinquanta poèmas, sonets e madrigals, datables de 1535 a 1541, d'inspiracion sovent umanista. Qualques sonets foguèron meses en musica, notablament per Benjamin Britten e Dmitrii Shostakovich. Aqueles poèmas, inedits de son viu, foguèron publicats per son nebot, Michelangelo lo Jove, en 1623.

Segon John Addington Symonds, un poèta e critic literari anglés, Michelangelo lo Jove auriá cambiat qualques pronoms per amagar l'amor que Miquèl Àngel tenguèt e exprimiguèt dins sos sonets per Tommaso de Cavalieri (vers 1509–1587), de 24 ans mai jove. La poetessa Vittoria Colonna longtemps passèt per èsser la destinatària de l'amor de Miquèl Àngel.

Omosexualitat

modificar
 
Dessenh de Miquèl Àngel representant Zèus e Ganimèdes, parelh pederastic arquetipal dempuèi la Grècia classica.

Si l'omosexualitat de l'artista uèi es pas mai un mistèri, foguèt pendent longtemps un problèma. Coma la nuditat dels còrs del Darrièr Jutjament de la Capèla Sixtina foguèt castament acaptada aprèp la mòrt del pintre, la sexualitat de Miquèl Àngel foguèt pudicament velada.

Giorgio Vasari es un pauc mens criptic dins Le Vite : «En dessús de totes los autres, sens comparason, aimèt Tommaso dei Cavalieri, gentilòme roman, jove e passionat per l’art. Faguèt sus un carton son retrait de vertadièra grandor – l'unic retrait que dessenhèt : perque aborriguèt copiar una persona viva, levat que foguèsse d’una belesa incomparabla.» Cossí explicar autrament las letras enfuocadas de l'artista, adreçadas al jove Tommaso : «Amb los vòstres bèls uèlhs vesi un lum doç, que pòdi pas mai veire amb los meus uèlhs cecs. Los vòstres pès m’ajudan per portar lo fais que los meus pès engarrats pòdon pas mai sosténer… Amb lo vòstre esperit, cap al cèl me senti auçant… Amb la vòstra volontat es tota la mieuna volontat. Las mieunas pensadas naisson dins lo vòstre còr, e las mieunas paraulas dins lo vòstre buf. Daissat a ieu meteis, soi coma la luna, que se pòt veire dins lo cèl tant que lo solelh li fa lum.»

Cavalieri reculhiguèt son darrièr badalh e foguèt son executor testamentari amb Daniel da Volterra.

Romain Rolland[3] escriu que «l’amistat per Cavalieri foguèt pas exclusiva e unica. Miquèl Àngel s'afeccionèt de Gherardo Perini, vèrs 1522, puèi de Febo di Poggio, en 1533, pauc aprèp que se foguèron coneguts amb Cavalieri. E la mòrt prematurada de Cecchino dei Bracci, a Roma, en 1544, li inspirèt quaranta uèit epigramas funeràrias, amb idealisme idolatre, tal val dire, e que qualques unas son d’una beutat sublima.»

Galariá

modificar
  Clicatz sus una vinheta per l’agrandir.

Nòtas e referéncias

modificar
  1. ↑ http://toscanoreinat.chez-alice.fr/diconi.pdf
  2. ↑ amb la Cappella dei Principi (Capèla dels Princes) bastida al sègle seguent
  3. ↑ Miquèl Àngel, La Revue de Paris, année 13, tome 2, 15 avril 1906, p. 795-822.

Vejatz tanben

modificar

Bibliografia

modificar
 
Signatura de Miquèl Àngel
  • (fr) Charles de Tolnay, Michel-Ange, Flammarion, 1970, ASIN B0000DOG8H, 284 p.
  • (fr) Irving Stone, (Traduction : Janine Michel), La Vie ardente de Michel-Ange, Plon, 1983, ISBN: 2259010393, 474 p.
  • (fr) Lutz Heusinger, Michel-Ange, Philippe Sers, 1989, ISBN: 2904057404
  • (fr) Marcel Brion, Michel-Ange, Albin Michel, 1995
  • (fr) Charles Sala, Michel-Ange : Sculpteur, peintre, architecte, Pierre Terrail, 2001, ISBN: 2879390893, 207 p.
  • (fr) Gilles Néret, Véronique Goarin, Catherine Scheck, Michel-Ange, Taschen, 2000, ISBN: 3822861774, 96 p.
  • (fr) Linda Murray, Michel-Ange, Thames & Hudson, 2003, ISBN: 2878110757, 215 p.
  • (fr) Paul Joannides, Véronique Goarin, Catherine Scheck, Michel-Ange : Élève et copiste (dessins italiens du musée du Louvre), Réunion des Musées Nationaux, 2003, ISBN: 2711840441, 480 p.
  • (fr) Giulio Carlo Argan, Bruno Contardi, Michel-Ange architecte, Gallimard, 1991
  • (fr) Enzo Noé Girardi, (Traduction : Adelin-Charles Fiorato), Poésies / Rime de Michel-Ange, Belles Lettres, 2004, ISBN: 2251730141, 245 p.
  • (fr) Giorgio Vasari, La Vie des meilleurs peintres, sculpteurs et architectes, réédition de la traduction française et édition commentée sous la direction d'André Chastel en 2 volumes, Actes Sud, 2005, ISBN: 2742757694, 3 952 p.
  • (de) Antonio Forcellino, Michelangelo, Siedler Verlag, 2006, ISBN: 3886808459
  • (fr) Ascanio Condivi, Bernard Faguet, Vie de Michel-Ange, Flammarion, 2006, ISBN: 208213136X, 226 p.
  • (fr) Antonio Forcellino, (Traduction : Pierre-Emmanuel Dauzat), Michel-Ange : Une vie inquiète, Seuil, 2006, ISBN: 2020825813, 447 p.
  • Daniel Arasse : Chapitre Michel-Ange et l'index de Moïse dans Le sujet dans le tableau - Essais d'iconographie analytique, Flammarion (1997)
  • Sylvie Deswarte-Rosa, "Idea" et le Temple de la Peinture. I. Michelangelo Buonarroti et Francisco de Holanda, dans Revue de l'Art, 92, 1991, p. 20-41 (en ligne).

Ligams extèrnes

modificar

Modèl:Commons-inline Modèl:Wikisourceauteur


Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Michelangelo_Buonarroti&oldid=2415391 »