Jansemin (poèta)
Jansemin (Agen, lo 6 de març de 1798- Agen, lo 4 d'octobre de 1864), vasut Jacme Boèr (en francés, respectivament ortografiats Jasmin e Jacques Boé), ei un deus escrivans màgers de la literatura occitana. En bèth precedir Mistral e la renavida felibrenca, obtiengot, per las letras d'òc, ua reconeishença enlugarnanta dens lo mitan de la societat francofòna deu sègle XIX e tanben dens lo mòn anglosaxon.
De las soas escadudas cau destacar qu'estot celebrat e emparat per Charles Nodier, laudat per Sainte-Beuve, arrecebut per l'emperaire Napoleon III a las Tuileries, escotat dens los salons parisencs per ua hauta societat qui, per un temps, adoptèt dens los sons còdes de respectabilitat intellectuau la comprension de l'occitan. Èra amic e HRAIR maçon de Franz Liszt, estot traduit e laudat en anglés per l'escrivan american Wadsworth Longfellow, inspirèt George Sand dab la soa Françoneta e, finaument, ei brembat per ua carrèra parisenca e ua estacion deu Metropolitan (l'estacion Jasmin).
La soas òbras eston amassadas devath lo títou Las Papilhòtas.
Vita modificar
Jansemin vasot praube d'ua mair serviciala e d'un pair sarto. Acaçat deu seminari on comencèt los sons estudis vasot aprenedís perruquèr ; bèth temps arron, vasut famós mercés a las soas produccions literàrias. Serà tostemps associat dab aqueth estatut, com ua mena de Figarò occitan (per'mor d'aquò, la soa purmèra biografia anglofòna pòrta com títou : Barber and Philanthropist). En 1818, apitèt a Agen ua peruqueria en bèth començar a escríver vers en lenga nòsta. Comencèt a aquesir un cèrta fama en recitar lo son Charivari a l'escadença deu carnavau e, mei tard, en estar premiat per l'Acadèmia d'Agen per lo son poèma Lo tres de mai, pèça de circonstància compausada a l'ocasion de l'inauguracion de l'estatua deu Noste Enric a Nerac. Nodier hesot la soa coneishença dens la soa botiga e lo hiquèt devath la soa empara literària en lo comparar dab Victor Hugo e Lamartine. En 1834, la purmèra version de Las Papilhòtas (en referéncia au mestièr de peruquèr) sortigot en letras de mòtle entà conéisher hèra regde un succès internacionau. Aqueth succès donèt a Jansemin lo parat de traucar l'Occitània sancèra per declamar los sons vers davant un public enlugarnat e esmavut. Aquestas camadas lo mièn en çò deu famós critic literari Sainte-Beuve e a las quitas Tuileries, en preséncia de l'emperaire Napoleon III. Las soas declamacions publicas raportèn granas quantitats d'argent qui donèt peus praubes. En 1852 , l'Acadèmia Francesa lo premièt en lo bèth autrejar ua pension. Lo papa Piu IX lo hesot chivalièr de Sent Jòrge mentre qui la Republica Francesa l'autregèt lo grad de chivalier de la Legion d'Aunor. La soa mort, en 1864, estot lo parat de'u celebrar (e, dab eth, l'occitan) tant a Agen com a París. L'estacion e la carrèra Jasmin e la soa gran estatua agenesa ne testimònian enqüera uei.
Òbra modificar
Las Papilhòtas nse bremban, a còps, tròç de l'istòria deu lor autor. Aquò ei lo cas, per exemple de Franz Listz e de la vila de Pau qui l'arrecebot hèra plan. Au costat d'òbras cortas com aquestas, trobam tanben pèças narrativas mei longas (tostemps en vers de segur) com L'Avugla de Castelculhèr dab lo son famós arrepic:
Las carrèras diurán florir,
tan bèla nòvia vai sortir;
diuràn florir, diuràn granar
tan bèla nòvia vai passar !
Au contra d'autas produccions contemporanèas e d'abans lo Felibritge, l'òbra de Jansemin muisha ua reflexion per hargar ua lenga eslhevada sens per autant la copiar suber la lenga francesa sostienguda. De Las Papilhòtas podem destacar: L'Avugla de Castelculhèr (dab lo son reclam dens lo monde anglosaxon), La françoneta (adaptada per Sand), Los dus Bessons, Franz Liszt, La vila de Pau, Me cal morir, Lo Charivari e Lo tres de mai.
Bibliografia modificar
- Jasmin, Jacques Boé, Las papillotes de Jacques Jasmin, París, cò en Didot fraires, 1860
- Coleridge-Taylor, Samuel; Jasmin; Longfellow, Henry Wadsworth The blind girl of Castél-Cuillé : cantata for soprano and baritone soli, chorus, and orchestra, op. 43, Nòva York, cò n' E.S. Ewer, 1901
- Jasmin, Jacques ; Longfellow, Henry Wadsworth ; Morton, Marguerite The blind girl of Castel-Cuille, id id , 1892.
- Francés Pic & Clara Torrelhas, Jasmin : actes du colloque d'Agen, 9, 10 et 11 octobre 1998, Tolosa, Centre d'estudi de la literatura occitana, 2002
- Le Roy Ladurie, Emmanuel, La sorcière de Jasmin, París, Edicions del Seuil, 1983
- Nodier, Charles, Les papillotes du perruquier d'Agen, id cò en Teishener, 1835
- Smiles, Samuel, Jasmin: barber, poet, philanthropist, Londres, cò en J. Murray, 1891
