Escòla de Salamanca

Lo nom Escòla de Salamanca (Escuela de Salamanca) foguèt donat al sègle XX a un grop de teologians e de juristas espanhòls del sègle XVI, ligats a l'anciana universitat d'aquela vila, que la doctrina tornèt èsser descobèrta per d'economistas, en particular Joseph Schumpeter e utilizada pels fondators de la doctrina dels libertarians que ne faguèron los davancièrs de l'escòla austriaca. Designa de biais generic l'ensems de las reflexions que menèron de teologians espanhòls seguent de trabalhs intellectuals e pedagogics començats per Francisco de Vitoria, tornant interpretar la pensada de Tomàs d'Aquin a partir del postulat que las fonts de la justícia, del drech e de la morala se devon pas mai cercar dins los tèxtes sacrats o las tradicions, mas dins l'examen de la natura a la lutz de la Rason.

Quand la Renaissença difusèt dins tota Euròpa, al començament del sègle XVI, las concepcions tradicionalas de l'òme, de sa relacion amb Dieu e amb lo monde foguèron estrementidas per l'aparicion de l'umanisme, per la Reforma, per las grandas descobèrtas e lors consequéncias sus las coneissenças (geograficas sobretot). Aquelas questions novèlas foguèron abordadas per l'Escòla de Salamanca.

Los dominicans Francisco de Vitoria (1546), Domingo de Soto (1560) e Melchior Cano (+1560), puèi Martín d'Azpilcueta (o Azpilicueta), Tomás de Mercado o Francisco Suárez, totes jusnaturalistas e moralistas, son los fondators d'una escòla teologica e juridica un novelum del tomisme a l'epòca de la Reforma. Los subjèctes d'estudis se concentran subretot sul drech de las gents o de la guèrra, l'òme e sos problèmas practics (morals, fins a abordar de questions economicas), mas s'agís pas d'un còrpus vertadièrament unic admés per totes, coma o mòstran los desacòrdis o, quitament, las polemicas importantas entre eles.

A causa de l'espandiment dels domenis tractats, se distinguís doas escòlas, aquela dels Salmanticenses e aquela dels Conimbricenses. La primièra comença amb Francisco de Vitoria (vèrs 1483-1546), e arriba a son apogèu amb Domingo de Soto (1494-1560) e Melchor Cano (1509-1560). L'escòla dels Conimbricenses es formada per de Jesuistas que, dempuèi la fin del sègle XVI avián pres la relèva intellectuala dels Dominicans. D'entre los Jesuistas i a de noms coneguts coma Luis de Molina (1535-1600) e Francisco Suárez (1548-1617).

Drech e justícia

La doctrina juridica de l'Escòla de Salamanca signifiquèt la fin dels concèptes medievals del Drech, amb una revendicacion de libertat inabituala dins Euròpa de l'epòca. Los dreches naturals de l'òme son venguts, d'un biais o d'un autre, lo centre d'interès, per aqueles relatius al còrs (drech a la vida, a la proprietat) o aqueles ligats a l'esperit (drech a la libertat de pensada, a la dignitat).

Drech natural e dreches umans

L'Escòla de Salamanca tornèt formular lo concèpte de Drech natural. Aquel ven de la natura ela meteissa, e tot çò qu'existís segon l'òrdre natural compartís aquel drech. La conclusion evidenta es doncas que totes los òmes partejant la meteissa natura partejan tanben los meteisses dreches coma l'egalitat o la libertat. Fàcia a la concepcion predominanta en Espanha e en Euròpa, considerant los indians d'America coma de menors o incapables, la granda novetat foguèt la reconeissença de lors dreches, coma aqueles de rebutar la conversion forçada o lo drech a la proprietat de lors tèrras. Per que l'òme viu pas isolat mas en societat, la lei naturala es pas limitada a l'individú. Atal, per exemple, la justícia es un exemple de lei naturala practicada dins la societat. Per Gabriel Vázquez (1549-1604) agir amb justícia es un dever dictat per la lei naturala.

Sobeiranetat

L'Escòla de Salamanca destrièt dos poders, lo domeni natural o civil, e lo domeni subrenatural, que son confuses a l'Edat Mejana. Una consequéncia dirècta de la separacion dels poders es que lo rei o l'emperador a pas d'autoritat sus las armas, nimai lo papa per manca de poder temporal. Anèron fins a prepausar que lo poder del dirigent a sos limits. Atal, segon Luis de Molina una nacion es analòga a una societat marcanda que sos dirigents serián los administrators, mas ont lo poder demòra dins l'ensems de sos administrats considerats individualament. Pasmens, lo poder de la societat sus l'individú es pus grand qu'aquel de l'individú sus el meteis, perque lo poder del dirigent es una emanacion del poder divin.

La corona anglesa espandissiá la teoria del poder reial per volontat divina (lo sol receptaire legitim de l'emanacion del poder de Dieu es lo rei), de tal biais que los subjèctes podián pas que respectar los òrdres per pas contravenir a aquela intencion. Fàcia a aquela teoria, divèrses membres de l'Escòla sostenián que lo pòble es lo receptor de le Sobeiranetat, que la transmet al prince dirigent segon divèrsas condicions. Lo principal defensor d'aquela tèsi foguèt benlèu Francisco Suárez, que son obratge Defensio Fidei Catholicae adversus Anglicanae sectae errores (1613) foguèt lo melhor plaidejat de l'epòca de la sobeiranetat del pòble. Los òmes naisson libres per natura e non per servir un autre òme, e pòdon desobeir e tanben destronar un sobeiran injust. Tot coma de Molina, afirma que lo poder politic aparten pas a degun en particular, mas se diferéncia d'aquel darrièr en considerant que lo receptor es lo pòble coma un tot, non coma un ensems d'individús sobeirans. Per Suárez lo poder politic de la societat es contractual dins son origina perque que la comunautat se forma pel consensus de liuras volontats. La consequéncia d'aquela teoria contractuala es que la forma de govèrn natural es la democracia, alara que l'oligarquia o la monarquia apareisson coma d'institucions segondàrias, que son justas pas que se son la causida del pòble.

Drech de las personas e drech internacional

Francisco de Vitoria benlèu foguèt lo primièr que desvolopèt una teoria sus l'ius gentium (drech de las personas) que sens cap de dobte se pòt qualificar de modèrne. Desvolopèt sas idèas d'un poder sobeiran legitim sus la societat dins l'encastre internacional, en conclusent que l'encastre se deu tanben regir per de règlas justas e respectuosas dels dreches de totes. Lo ben comun de l'univèrs es de reng superior al ben de cada Estat. Aquò significa que las relacions entre Estats deurián pas mai èsser justificadas per la fòrça, mas èsser justificadas pel drech e la justícia. Es çò que fa de Francisco de Vitoria lo creator del drech internacional.

Descompausèt l'ius gentium. Francisco Suárez, que trabalhèt ja sus aquelas categorias plan distintas, distinguissiá entre ius inter gentes e ius intra gentes. Alara que l'ius inter gentes, que correspond al drech internacional modèrne, èra comun a gaireben totes los païses (essent un drech positiu, non natural, deu pas èsser obligatòri a totes los pòbles), l'ius intra gens o drech civil es especific a cada nacion.

Guèrra justa

Perque la guèrra es un dels piègers mals que pòsca patir l'òme, los membres de l'Escòla ne deduguèron que se pòt pas utilizar dins totas las ocasions, mas sonque per evitar un mal mai grand. Encara es preferible d'aver un acòrdi rasonable puslèu que de començar un conflicte. Qualques exemples de guèrra justa:

• per sa pròpria defensa, sonque s'existís de possibilitats de succès. S'es condamnada de per abans a l'escac, aquela guèrra seriá pas qu'una rajada inutila de sang
• Guèrra preventiva contra un tirant qu'es a mand d'atacar
• Guèrra de castig contra un enemic copable

Mas una guèrra es licita o illicita pas solament en foncion del motiu, mas tanben deu observar tota una seria de condicions suplementàrias :

• Es necessari que la responsa siá proporcionala al mal; s'utilizam mai de violéncia qu'aquela estrictament necessària, vendriá injusta.
• Lo dirigent es el que deu declarar la guèrra, mas sa decision es pas una causa sufisenta per la començar. Se la populacion s'i opausa, es illicita. Plan segur, se lo dirigent vòl començar una guerra injusta, seriá melhor de lo despoderar abans e de lo jutjar.
• Un còp la guèrra començada se i pòt pas far tot, coma atacar los innocents o tuar los ostatges, i a de limits morals.
• Es necessari de cercar totas las possibilitats de dialòg e de negociacion abans de començar una guèrra, sola es licita la guèrra coma darrièr recors.

Son injustas las guèrras expansionistas, lo pilhatge, per tòca de conversion dels infidèls o pagans, per la glòria, eca.

Vejatz tanben: Doctrina de la guèrra justa

Conquesta de l'America

Al començament del colonialisme, Espanha èra l'unic país europèu ont un grop important d'intellectuals prepausèt d'estudiar las condicions de legitimitat d'una conquesta al luòc d'ensajar de la justificar per de motius tradicionals.

Francisco de Vitoria comencèt son analisi de la conquesta en rebutant los títols illegitims. Foguèt lo primièr que se risquèt a negar que las bullas d'Alexandre VI (gropadas jol tèrme de las Bullas de la Donacion) èran un títol valable de possession de las tèrras descobèrtas. Pas mai la primautat universala de l'emperaire que l'autoritat del Papa (que manca de poder temporal) èran pas acceptablas, nimai una sosmission o una conversion volontària dels indians d'America. Podián pas èsser considerats pecaires o pauc intelligents, mas essent liures per natura e proprietaris legitims de lors tèrras. Quand los Espanhòls arribèron en America, portavan cap de títol legitim per ocupar aquelas tèrras, que n'avián ja.

Vitoria tanben analisèt l'existéncia possibla de motius que justificarián un tipe de dominacion sus las tèrras descobèrtas. Trobèt fins a uèit títols legitims per la dominacion.

• Lo primièr qu'indica, benlèu lo mai fondamental, es a respècte de la comunicacion entre los òmes, que constituisson ensems una societat universala. L'ius peregrinandi et degendi es lo drech de tot èsser uman de viatjar e de tractar sus tota la tèrra, independentament del govèrn o de la religion de cada territòri. Se los Indians permetián pas lo liure passatge, èra juste de se defendre, e de demorar suls territòris obtenguts per aquela guèrra.

• Lo segond títol fa referéncia a un autre drech que l'empachament essent tanben una causa de guèrra justa. Los Indians podián volontàriament rebutar la conversion, mas deurián pas empachar los Espanhòls de presicar, sens que se trovaram dins una situacion analòga a la del primièr títol. Pasmens Vitoria fa remarcar que quitament s'èra una causa de guèrra justa, seriá pasmens inoportuna del fach dels mòrts que poiriá causar.

Los títols seguents, de mendre d'importància, son:

• Se los sobeirans pagans fòrçan los convertits a tornar a l'idolatria.
• S'i a un nombre sufisent de crestians convertits, pòdon recebre del Papa un dirigent crestian.
• S'i a tirania o damatges faches a d'innocents (sacrificis…)
• Per causa dels partenaris e d'amics atacats, coma los tlaxcaltècas, ligats als Espanhòls mas someses, coma fòrça pòbles, pels aztècas.
• Lo darrièr títol legitim, pasmens qualificat per Vitoria d'esperel de dobtós, es la manca de leis justas, de magistrats, de tecnicas agricòlas, eca. En totes cases, seriá totjorn motivat per la caritat crestiana e pel ben dels Indians.

Aqueles títols legitims e illegitims satisfaguèron pas l'emperador Carles Quint, perque significavan qu'Espanha aviá cap de drech particular per espandre son empèri, es perque ensagèt sens capitar que los teologians daissen d'exprimir lors vejaires sus aqueles subjèctes.

Economia

La consecracion finala de la denominacion dels economistas de l'Escòla de Salamanca foguèt donada per Joseph Schumpeter dins son Istòria de l'analisi economica (1954), pasmens que fòrça istorians economics avián ja emplegat aquela denominacion abans el. Schumpeter estudièt la doctrina escolastica en general e espanhòla en particular, e faguèt l'elògi del naut nivèl de las sciéncias economicas en Espanha al sègle XVI. Segon el aquela escòla foguèt lo grop que merita mai lo títol de fondators de las sciéncias economicas. L'Escòla de Salamanca capitèt pas a elaborar una doctrina economica complèta, mas establiguèt las primièras teorias economicas modèrnas se confrontant als novèls problèmas qu'avián aperegut. Malaürosament, i aguèt pas de seguida aprèp la fin del sègle XVII, e fòrça d'aquelas contribucions acabèron dins l'oblit, per tornar èsser descobèrtas dins los decènnis seguents. Malgrat qu'i aguèt pas d'influéncia dirècta, l'Escòla de Salamanca sovent foguèt comparada a l'Escòla austriaca; Murray Rothbard qualifica sos representants de « proto-Austriacs » dins son libre An Austrian Perspective on the History of Economic Thought.

Precedents

En 1517 Francisco de Vitoria, qu'èra alara a La Sorbona, foguèt consultat alara pels mercants espanhòls establits a Anvèrs sus la legitimitat morala de comerciar per s'enriquir. D'un punt de vista actual, èra una demanda sus l'esperit d'entrepresa. Alara, Vitoria e d'autres teologians sosquèron suls afars economics. S'alunhèron de las posicions medievalas ja passadas e ensagèron de las remplaçar per de principis nòus venent de la lei naturala. L'òrdre natural repausa sus la libertat de circulacion de las personas, bens e idèas, de mena que los òmes se pòscan conéisser entre eles e aumentar lors sentiments de fraternitat. Aquò implicava que las accions dels mercants, en mai de pas èsser moralament condemnablas, asseguravan un important servici pel ben èsser general.

Proprietat privada

Amb l'aparicion dels òrdres mendicants al sègle se desvolopèt un movement que, de contunh amb fòrça, insistissiá sus la pauretat e la fraternitat dels òmes, en deplorant l'acumulacion de las riquessas per la Glèisa. Los òrdres mendicants consideravan la possession de bens e la proprietat privada coma, pel mens, moralament condamnablas. En fàcia los dominicans en general, e Tomàs d'Aquin en particular, defendián l'idèa que la proprietat privada es una institucion umana moralament neutra.

Los membres de l'Escòla de Salamanca consideravan que la proprietat a per efècte benefic d'estimular l'activitat economica, e doncas lo ben èsser general. Diego de Covarrubias y Leiva (1512-1577) considerava que los proprietaris avián en mai del drech de proprietat sul ben n'avián lo drech exclusiu als beneficis que poirián derivar del ben (çò qu'es ja una caracteristica modèrna), quitament s'aqueles poirián profeitar a la Comunautat. Ça que la, en periòde de granda necessitat totes los bens son comuns.

Luis de Molina (1535-1601) la considerava coma una institucion d'efèctes practics positius perque, per exemple, los bens èran çò melhor mantenguts per un proprietari que s'èran la proprietat comuna.

Argent, valor e prètz

Lo desvolopament pus complèt e metodic d'una teoria de la valor es degut a Martín d'Azpilcueta (1493-1586) e Luis de Molina. Interessat per l'efècte dels metals precioses qu'arribavan d'America, Martín d'Azpilcueta constatèt que dins los païses qu'èran rares, los preses dels bens èran inferiors a aqueles dels païses avent una abondància d'aqueles metals. Los metals precioses son de merças coma las autras, d'ont mai son abondants d'ont mens permeton d'aquerir d'autres bens. Atal desvolopèt la teoria de valor carestiá davancièr de la teoria quantitativa de l'argent, en avança de mai d'un decènni sus Jean Bodin (1530-1596). La teoria de la valor predominanta fins a aquela epòca èra una teoria medievala del còst de produccion coma prètz juste. Diego Covarrubias e Luis de Molina desvolopèron una teoria subjectiva de la valor e del prètz que consistís a considerar que, perque l'utilitat d'un ben varia d'una persona a l'autra, son prètz juste serà atengut per l'acòrdi mutual sus un mercat liure (sens monopòli, enganas o intervencion del govèrn). En tèrmes actuals, los membres de l'escòla defendián lo liure mercat, ont lo prètz juste es determinat per la lei de l'ofèrta e de la demanda.

Interès

L'usura (coma se nomenava a l'epòca tot prèst d'interès) totjorn foguèt fòrça mal vista per la Glèisa. Lo segon concili de Latran aviá condamnat lo remborsament d'un deute a una valor superiora al capital prestat; lo concili de Viena aviá explicitament enebit l'usura e aviá qualificat d'eretica tota legislacion que la tolerariá; los primièrs escolastics reprovavan l'encaissament d'interès. Dins l'economia medievala, los prèstes èran la consequéncia de la necessitat (recòlta marrida, encendi dins un talhièr...) e, dins aquelas condicions, podiá almens d'èsser moralament condamnable de percebre un interès per aquò.

A la Renaissença, la mai granda mobilitat de las personas profeitèt al desvolopament del comèrci e l'aparicion de condicions favorablas per que los entrepreneires comencèsson de nòus e lucratius afars. A causa que lo prèst èra ja pas mai sonque per l'autoconsomacion mas tanben per la produccion, se podiá alara considerar jos un autre angle. L'Escòla de Salamanca trobèt divèrsas rasons per justificar la percepcion d'un interès. Atal, la persona que recebiá lo prèst obteniá un benefici al prètz de l'argent obtengut. D'autre autre costat l'interès se podiá considerar coma una prima pel risc que preniá lo prestaire. Mas tanben coma la compensacion d'una manca per ganhar, perque lo prestaire perdiá la possibilitat d'utilizar l'argent per autre causa. Fin finala — e es una de las contribucions mai originalas — l'argent venent a èsser considerat coma una merça de qué se podiá tirar un benefici (l'interès).

Martín d'Azpilcueta prenguèt lo temps en compte. A de condicions egalas, val mai de recebre una soma immediatament que de la recebre dins lo futur. L'interès compensa doncas pel temps pendent qu'avèm pas a disposicion l'argent.

Teologia

Pendent de la Renaissença la teologia èra en decadéncia fàcia a l'umanisme trionfant, e mai l'escolastica transformada en metodologia voida e rotinièra. L'Universitat de Salamanca conduguèt especialament, aprèp Francisco de Vitoria, Domingo de Soto e Melchor Cano un novelum de la teologia coma la renaissença del tomisme, qu'influencièt la vida culturala en general e d'autras universitats europèas. L'apòrt fondamental de l'Escòla de Salamanca a la teologia es benlèu l'estudi dels problèmas fòrça mai pròches dels òmes, qu'èran estats fins alara ignorats, en mai de l'estudi de questions fins alara desconegudas. S'utilizava a vegada lo tèrme de teologia positiva per soslinhar son caractèr practic fàcia a la teologia escolastica.

Morala

A una epòca que la religion (catolicisme, calvinisme, islam…) impregnava tot, analisar la moralitat dels actes èra l'estudi pus practic e util que se podiá far per servir la societat. Es atal que las contribucions novèlas menèron fins al drech e a l'economia per l'Escòla de Salamanca non a lors originas mas amb las analisas concrètas dels desfís e dels problèmas morals impausats a la societat per las situacions novèlas.

Una idèa revolucionària es que se pòt far lo mal quitament èssent cresent, se pòt far lo ben quitament sens o èsser. Es a dire que la morala depend pas de Dieu. Aquel venguèt particularament important per las relacions amb los pagans, perque lo fach que sián pas crestians implicava pas que sián pas bons.

Al fil dels ans s'obtenguèt una casuistica de responsas davant de dilèmas morals. Mas coma una casuistica jamai podiá pas èsser complèta, tanben se cerquèt una règla o un principi mai general. Dempuèi aquí comencèt d'èsser ja desvolopat le probabilisme, que son darrièr critèri èra pas la veritat, mas la securitat de pas far una marrida causida. Desvolopat subretot per Bartolomé de Medina e perseguit per Gabriel Vázquez e Francisco Suárez, lo probabilisme se transformèt en l'escòla morala pus importanta dels sègles seguents.

Polemica De auxiliis

Aquela polemica entre Jesuistas e Dominicans foguèt un conflicte — resolgut a la fin del sègle XVI — sus la tolerància e la predestinacion, es a dire, cossí se pòt conciliar la libertat umana amb l'omnisciéncia de Dieu. En 1582 lo Jesuista Prudencio Montemayor e lo fraire Luis de León discorriguèron publicament sus la libertat umana. Domingo Báñez considerèt qu'i donèron un pes excessiu e qu'avián emplegat de tèrmes que sonavan un pauc eretic, es perqué l'acusèt davant lo Sant Ofici de pelagianisme. Aquela doctrina demostrava la liura volontat umana al detriment del pecat original e de la tolerància balhada per Dieu. Lo resultat foguèt que Prudencio Montemayor e lo fraire Luis de Leon deguèron daissar l'ensenhament e lor foguèt enebit de defendre aquelas idèas.

Báñez foguèt acusat davant lo Sant Ofici pel fraire Luis de León de far l'error de Luther. Segon aquela doctrina, qu'es a la basa del protestantisme, l'òme es corromput a causa del pecat original e poirà pas èsser salvat mercé al seus merites, mas sonque se Dieu acòrda sa gràcia. Báñez foguèt rebutat.

Pasmens aquò acabèt pas la polemica, que contunhèt amb Luis de Molina e son Concordia liberi arbitrii cum gratiae donis (1588). Aquel foguèt considerat coma la melhora expression de la posicion dels Jesuistas. La polemica encara contunhèt pendent d'ans, amb una temptativa dels Dominicans per que lo Papa Clemenç VIII condamne la Concordia de Molina. Fin finala Pau V en 1607 reconeguèt la libertat dels Jesuistas e dels Dominicans per defendre lors idèas, sens que cap d'elas se posquèsse qualificar d'eretgia.

Existéncia del mal dins lo monde

Vitoria donèt un imatge nòu de la divinitat per ensajar d'explicar la preséncia del mal dins lo monde. L'existéncia del mal rendiá dificil de creire que Dieu pòsca èsser a l'encòp infinidament bon e infinidament poderós. Vitoria expliquèt aquela paradòxa fasent apèl a la liura volontat, o liure arbitri de l'òme. Per que la libertat siá acordada per lo meteis Dieu a cada òme, es pas possible que l'òme agisca en causissent totjorn lo ben. La consequéncia es que l'òme pòt volontàriament provocar lo mal. Pau, el (Letra als Romans 7:14-22), explica que l'Òme Pecaire pòt pas que causir lo Mal.