Eratostenes

Eratostenes (Eratosthenes, Ἐρατοσθένης) nasquèt a Cirena (Libia) en 276 AbC. Èra astronòm, istorian, geograf, filosòf, poèta, critic teatral e matematician. Estudièt a Alexàndria e a Atenas.

Eratostenes (Ερατοσθένης)

Èra filh d'Aglaos (segon Suides) o d'Ambròsi (segon d'autres). Aviá per mèstres Ariston de Quios, Lisanias de Cirena e Callimac (un filosòf, un escrivan e un poèta). Quitèt Atenas invitat en Egipte per Ptolemèu III, que lo placèt al cap de la bibliotèca d'Alexàndria en 255 AbC (foguèt lo tresen director) e i demorèt fins al reialme de Ptolemèu V.

Trabalhava sus de problèmas matematicas, com la duplicacion del cube o los nombres primièrs. Es famós lo metòde per listar los nombres primièrs que pòrta lo seu nom: lo crivèl d'Eratostenes. Escriguèt fòrça libres que d'unes son referenciats bibliograficament jos d'autres autors.

Esfèra armillara

S'atribuís a Eratostenes l'invencion, cap a 255 AbC., de l'esfèra armillara, encara utilizada al sègle XVII. Pasmens que l'instrument foguèt utilzat per diversas observacions astronomicas, solament es registrat que menèt a la determinacion de l'obliquitat de l'ecliptica. Determinèt que l'interval entre los tropics (lo doble de l'obliquitat de l'ecliptica) equivaliá a la fraccion 11/83 de la circonferéncia terrèstre complèta, resultant per l'axe d'obliquitat una valor de 23° 51′ 19″, chifra que mai tard utilisèt l'astrònom Claudi Ptolemèu.

Segon d'istorians, Eratostenes obtenguèt una valor de 24º e l'afinament del resultat a 23° 51′ 19″ seriá degut a Ptolemèu. Encara, segons Plutarc de Queronea, de las seunas observacions astronomicas pendent los eclipsis deduguèt que la distància cap al Solelh èra de 804 000 000 estadis, la distància cap la Luna de 780 000 estadis e, segons Macròbi, que lo diamètre del Solelh èra 27 còps ma long qu'aquel de la Tèrra.

Mesura de la Tèrra

Una de las seunas principalas contribucions a la geografia èra la mesura de grandor de la Tèrra. Eratostenes, estudiant los papirs de la bibliotèca d'Alexàndria, trobèt la donada que, dins la ciutat de Siena (l'actuala Assoan) los rais solars al mièg de jorn del solstici d'estiu (l'actual 21 de junh) cason verticalament, de tal biais que penetran fins al fons dels poses, tant prigonds que sián, e que dels objèctes sortissiá pas cap d'ombra.

Eratostenes esperava alara lo solstici d'estiu al miègjorn a Alexàndria per veire se se produsiá de mèsme, e apercebèt lo temps arribat qu'aquò se passava pas: dins la seuna ciutat los objèctes fasián una ombra amb un angle de 7º 12′ amb la verticala, la cinquantena partida del cercle, causa que deduguèt observant l'ombra de la tòrre del celèbre far d'Alexàndria.

Eratostenes supausèt de vertat que se lo Solelh se tròba a granda distància, los seus rais en arribar cap a la Tèrra deurián aver una incidéncia parallela. Se, al contrari, la Tèrra èra plana, coma se cresiá a l'epòca, se deuriá pas trobar de diferéncias entre las ombras projectadas pels objèctes a la meteissa ora del meteis jorn, quin que siá lo punt d'observacion. Sabent que las doas ciutats son gaireben sul meteis meridian (en realitat i a gaireben pas que 3º de diferéncia entre la longitud de l'una e l'autra). A partir d'aquí caliá saber la distància sul terren en linha drecha entre Sirena e Alexàndria. Amb aquela donada poirá calcular la longor totala del cercle maxim de la Tèrra.

Eratostenes enviá diverses ajudas per mesurar -pel camin mai drech possible- la distància entre las doas ciutats. Tanben entrevistèt los camelièrs e los empleguèt per mesurar la distància amb la mai granda precision possibla. Amb aquelas donadas concluguèt que la distància en linha drecha èra de 5 000 estadis. Alara, se la cinquantena partida d'un cercle correspond a 5 000 estadis, la circonferéncia totala de la Tèrra será de 50 x 5 000 = 250 000 estadis.

Sabent qu'un estadi grèc (o estadi atic) equivaliá a uns 185 m, auriá obtingut una circonferéncia de 46 250 km, fòrça alunhada de la realitat. Mas se supausam qu'Eratostenes utilizava la mesura de l'estadis egipcian, qu'equival a uns 156,9 m, aquò dona una circonferéncia de 39 225 quilomètres. Coma la mesura vertadièra del meridian es de 40 008 quilomètre podèm conclure qu'Eratostenes (amb las resorças de l'epòca) obtenguèt un resultat d'una bèla exactitud: mens d'un 1% d'error.

Autres estudis

Tanben calculèt la distància cap al Solelh: 804 000 000 estadis e la distància cap a la Luna: 780 000 estadis. Calculèt gaireben amb precision l'inclinason de l'ecliptica: 23° 51′ 15″. Un autre dels seus trabalhs astronomics es una compilacion dins un catalòg de prèp de 675 estelas.

Creèt un dels calendièrs mai avançats per la seuna epòca e una istòria cronologica del mond a partir de la guèrra de Tròia. Realizèt d'investigacions en geografia desenhant de mapas del mond conegut, dels grands cors del Nil e descriguèt la region de Eudaimon (actual Iemèn) en Arabia.

Inventèt lo mesolabi, un instrument permetent de resòlvre lo celèbre problème de la duplicacion del cube.

En geografia escriguèt Geografica (Γεωγραφικά, erronèament nomenat γεωγραφούμενα o γεωγραφία) en tres libres. Un autre libre geografic en vèrs Ἑρμῆς (Ermès) tracta de la forma de la Tèrra, de las Temperaturas, de las constellacions e aparentadas.

Un poèma seu titulat Ἠριγόνη (Irigon) es mensionat per Longin.

En matèria filosofica escriguèt Περὶ Ἀγαθῶν καὶ Κακῶν (Del bonastre e del malastre), Περὶ Πλούτον καὶ Πενίας (De la riquesa e de la pauretat) e Περὶ Ἀλυπίας (De Alipias). Tanben li es atribuit Περὶ τῶν κατὰ Φιλοσοφίαν Αἱρέσεων (tractat contra l'eretgiá en filosofia), Μελέται (Estudis) e Διάλογοι (Dialògs), mas son pas d'el.

Atenèu menciona una letra nomenada Ἀρσινόη (Arsinoè) e una autra Ἀρίστων (Ariston).

Tanben escriguèt un libre de cronologia istorica del nom de Χρονογραφία (Cronografia) o Χρονογραφιῶν (Dronografion); un libre Ὀλυμπιονῖκαι nomenat coma ganhants de las Olimpiadas e d'autres tèmas en relacion.

Es escrivan d'una òbra en 12 libres de comedia grèga que benlèu Ἀρχιτεκτονικός (Arquitectura) e σκευογραφικός (Esquevogarafia).

Eratostenes, a la fin de sa vida, venguèt cèc e morguèt de fam de la seuna voluntat per que aviá perdut lo desir de viure, en 194 AbC a Alexandria. Aviá uns 80 ans.

Vejatz tanben

• crivèl d'Eratostenes

Referéncias

• Astromia.com, amb la seuna autorizacion.

Ligams extèrnes

• Primers mesuraments astronòmics (ca)
• Modèl:MacTutor Biography (en)