Eqüator (país)

Eqüator, de còps ortografiat Equator (en espanhòl: Ecuador), oficialament la Republica d'Eqüator, es un estat d'America del Sud. Confronta Colómbia al nòrd e Peró a l'èst e al sud. A l'oèst es bordat per l'Ocean Pacific.

Eqüator (país) República del Ecuador
Bandièra Escut d'armas
Imne: Salve, Oh Patria
Capitala Quito 1° S, 78° O
Ciutat mai granda Guayaquil
Forma de govèrn Republica
President Vicepresident Daniel Noboa Verónica Abad Rojas
Independéncia d'Espanha
Data 24 de mai de 1822
Superfícia 73en
• Totala 283,560 km²
• Aiga 5 %
• Totala (2023) 17,483,326 ab.
Moneda (USD)
Indicatiu telefonic 593
ISO 3166 EC
Domeni internet .ec

La capitala n'es Quito e lo gentilici es eqüatorian -a.

Istòria

Lo territòri conegut uèi coma Eqüator foguèt abitat per divèrsas culturas dempuèi unes 15.000 ans aJC, e benlèu quitament dempuèi unes 30.000 ans. Lo periòde preistoric (anterior a l'arribada dels conquistadors espanhòls) se devesís abitualament en quatre grandas estapas: lo periòde paleoindian (fins unes 3.500 ans aJC), lo periòde formatiu (del 4500 al 300 aJC), lo periòde de desvolopament regional (300 aJC - 800 d.C.) E lo periòde d'integracion (800 - 1534). Entre las culturas mai importantas de l'epòca preistorica cal notar la cultura Valdivia (3500 - 1500 aJC), la cultura Chorrera (900 - 300 aJC), la cultura de la Tolita (600 aJC - 400 d.C.) E la cultura Cañari (400 -1532), entre autras.

Pauc abans de la conquista inca se formèron de grandas confederacions de pòbles, coma la quitu o caranqui (coneguda posteriorament amb l'equivòc nom de "Reialme de Quito") o la cañari. Pels environs de 1450, l'inca Túpac Yupanqui comencèt la conquista del territòri eqüatorian, completada unes 30 ans après. La dominacion incaica acaba amb l'arribada dels espanhòls, que sus l'ancian territòri del "Reialme de Quito" creèron la Reiala Audiéncia de Quito, dins del Vicereialme del Peró.

Lo movement d'independéncia s'inicièt ja a la fin del sègle XVIII, amb los escrits de Eugenio Espejo e d'autras illustrats. Lo primièr crit d'independéncia se produsiguèt lo 10 d'agost de 1809 a Quito, mas foguèt pas fins lo 24 de mai de 1822, après la batalha del Pichincha, quand demorèt establida l'independéncia formala de la nòva republica. Entre ongan e 1830 l'Equator demorèt integrat a la Grand Colómbia. La nòva republica independenta visquèt unes primièrs ans força inestables, jol govèrn del general Juan José Flores e los sieus successors. Los darrièrs ans del sègle XIX son dominats per las grandas figuras antagonicas de Gabriel García Moreno, conservador, e Eloy Alfaro, progressista.

Lo sègle XX se caracteriza per una cèrta inestabilitat politica (57 presidents dempuèi lo 1900) e per guèrras periodicas amb lo Peró (1941, 1981 e 1995) a causa dels dreches sus grands airals de territòri amazonic e de limits termierèrs, sageradas amb lo tractat de patz de 1998 signat pels presidents Alberto Fujimori e Jamil Mahuad. Los ans 1970 e 1980 veson una cèrta estabilitat e prosperitat economica mercés a las primièras grandas espleitacions petrolièras de la sèuva amazonica. Lo 1978, après la dictatura de Guillermo Rodríguez Lara (Lo bombita) s'inícia lo periòde democratic pus long qu'a viscut lo país e que dura (se plan de forma inestable en fòrça cases) fins a l'actualitat.

La fin dels ans 1970 e de principis de 1980 lo país es dirigit per politics capables e dinamics, coma Jaime Roldós o Osvaldo Hurtado, mas de divèrses conflictes e de divisions politicas trincan aquela tendéncia. Lo darrièr periòde es marcat per la crisi dels ans 1990, qu'a donat luòc al fenomèn migratori mai important del país, e a la dolarizacion de l'economia l'an 2000, que s'a plan aténher controlar l'inflacion, a abocat una part de la populacion a la praubesa.

Politica

L'Eqüator es una republica presidenciala. Lo cap d'Estat e cap de govèrn es lo president, elegit per un periòde de quatre ans.

Geografia

L'Eqüator continental ten 3 regions geograficas :

• La zona del litoral (La Costa) a l'oèst, bordada per l'Ocean Pacific
• La region andina (La Sierra), esperlongada de nòrd al sud, e
• La region orientala (El Oriente), cobèrta principalament per la selva amazoniana. Es abitada solament per 5% de la populacion del país.

Tanben administra las Illas Galapagos, dins l'Ocean Pacific, situadas a 1000 km de la còsta d'America del Sud.

Divisions administrativas

L'Eqüator es divisit en 4 regions, 24 províncias, 200 cantons e de parròquias urbanas e ruralas.

Província	Capitala	Abitants (2001)	Superfícia (km²)
1 Azuay	Cuenca	626 857	8 639
2 Bolívar	Guaranda	176 089	3 254
3 Cañar	Azogues	206 981	3 908
4 Carchi	Tulcán	160 983	3 699
5 Chimborazo	Riobamba	513 225	5 287
6 Cotopaxi	Latacunga	384 499	6 569
7 El Oro	Machala	559 846	5 988
8 Esmeraldas	Esmeraldas	385 223	15 216
9 Galápagos	Puerto Baquerizo Moreno	18 640	8 010
10 Guayas	Guayaquil	3 070 145	20 502,5
11 Imbabura	Ibarra	344 044	4 599
12 Loja	Loja	440 835	11 027
13 Los Ríos	Babahoyo	650 178	6 254
14 Manabí	Portoviejo	1 186 025	18 400
15 Morona Santiago	Macas	115 412	25 690
16 Napo	Tena	90 139	13 271
17 Orellana	Puerto Francisco de Orellana	86 493	20 733
18 Pastaza	Puyo	61 779	29 520
19 Pichincha	Quito	2 101 799	12 938
20 Santa Elena	Santa Elena	238 889
21 Sto. Domingo de los Tsáchilas	Santo Domingo	287 018
22 Sucumbíos	Nueva Loja	128 995	8 330 6
23 Tungurahua	Ambato	441 034	3 333,6
24 Zamora Chinchipe	Zamora	76 601	23 110,8

Zonas non delimitadas

1419 km² de l'Eqüator son pas inclús dins cap de província. En 2006, aqueles territòris avián 85 265 abitants. Aquelas zonas son :

• El Piedrero : Airal entre los cantons d'El Triunfo (Guayas) e La Troncal (Cañar).

Economia

De veire : Economia de l'Eqüator.

Ligams extèrnes

• Presidencia de la República, Site Oficial de la Presidéncia de la Republica
• [1], Institut Eqüatorian d'Estadisticas e Recensaments
• Portal del Ministèri del Torisme d'Eqüator - http://www.vivecuador.com
• Radio Mundial - http://www.radio-mundial.com