Dominòs

Los Dominòs es una familha de jòc per arrenjament jogat amb de pèças rectangulara (dominò). Cada dominò es una pèça rectangulara amb un linha divisant la cara endos cairats. Cada canton es marcat d'un nombre de punts. Lo revèrs de cada dominò identic e semblada als autres que se pòsca pas devinar la cara. Lo jòc de dominò es fach d'un ensems d'aquestes pèças. Lo dominò traditional Sinoeuropèu ensems es constituir de 28 dominòs, amb totas las combinasons de punts entre zèro e sièis dins cada caton. Un jòc de dominòs es un aparelh de jòc generic, similar a las cartas de jòc o als dats, dins lo sens que diferents jòcs se pòdon jogar amb aqueste ensems.

Una bòstia de dominòs, datant del sègle XIX o començament del X 19th or early 20th century

La primièra mencion de dominòs ven de la dinastia Song en China encontrat de Los eveniments que se passèton a Wulin per Zhou Mi (1232–1298). Los dominòs modèrnes apareguèron en Itàlia pendent lo sègle XVIII, mas lo biais que los dominòs chineses venguèron lo jòc modèrne es desconegut. De missionaris italians en China aurián portat los jòc Euròpa.

Lo nom "dominò" paréis a aqueste d'una mena costum portat pendent lo Carnaval venecian, sovent compausat d'una rauba de capucha negra e masqueta blanca.

Construccion e composicion del jòc de dominò

Los dominòs d'estil europèus son tradicionalament realizats en òs o evòri, o dins de fusta coma ebèn, amb de punts contrastats contrasting blancs o negres (incrustat o pench). Tanben, existís de jòcs de dominòs realizats amb diferents materials naturals: pèira (e.g., marbre, granit o esteatita); o d'autres fustas (e.g., fraisse, casse, sequoia, e cèdre); de metals (e.g., laton o estam); ceramica, or even veire o cristal.

pèças de dominò

Lo dominòs modèrnes del comèrci son realizats amb de materials sintetics, coma ABS o poliestirens, o Bakelite e autras resinas fenolicas; fòrça imitan l'aspècte de l'evòri mas d'autres son colorats o translucids. Los jòcs modèrnes preneon diferentas colors pels ensems de punts de mèsme valor dins cada canton (los cantos d'un punt ne seràn negre alara que los cantons de dos punts ne seràn verd, de tres roge, etc.) per que las associacions se fagan mai aisidas. I a tanben de dominòs de papèl cartonat coma per las cartas de jòc, son mai compactes, pauc carestioses, leugièrs mas coma las cartas pòdon s'envolar a l'aura. A vegada, los domiòs an una espingòla a centra de la separacion dels cantons.

Lo jòc traditional de dominòs compta una sola pèça per cada combinason possiblas de dos cantons de zèro a sièis punts, es lo jòc de doble sièis, qu'aquò es la pèça de valor màger. Los punts un a sièis son mai sovent plaçats coma sus un dat de sièis caras, mas coma los cantons de zèro punt son utilizats, set caras son possiblas, donant 28 pèças unicas dins un jòc de doble sièis.

Mas, aqueste nombre es gaireben pichon per jogar a mai de quatre personas, alara de jòcs son espandits per l'introduccion de cantons amb un nombre mai grand de punts, çò que fa aumentar lo nombre de combinasons unicas de cantons e donc de pèças. Los espandiments mai corrents son lo jòc de doble nòu (55 pèças), doble-12 (91 pèças), doble-15 (136 pèças), e doble-18 (190 pèças), qu'es lo maxim en practica. Quand lo nombre de pèças es important, identicar lo nombre de punt sus cada dominò ven malaisit de legir, alara los nombres arabs pòdon remplaçar los punts..

Istòria

Marins alemands jogant los dominòs, annadas 1890

L'escrich mai ancian que fa mencion dels dominòs en China ven de Los Eveniments que se passèron a Wulin (capitala Hangzhou) escrich dins la dinastia Yuan (1271–1368) per Zhou Mi (1232–1298), que repertoria de pupai (placa de jòc o dominòs), e de dats coma de causas vendudas pels mercands corredisses pendent lo regne de l' Emperaire song Xiaozong (1162–1189).

Lo manual mai ancian conegut escrich a subjècte dels dominòs es 《宣和牌譜》 (Manual del periòde Xuanhe) escrich per Qu You (1341–1437), mas d'erudits chineses penson qu'aqueste manual es una contrafaison mai tardièra.

L'Enciclopediá d'una Miriada de Tresaurs, Zhang Pu (1602–1641) descriu lo jòc de pausar lo dominòs coma mos pupai, quitament se lo sinograma per pu cambièt, garda la mèsma prononciacion. Los jòcs Tradicionals Chineses comprenon Tien Gow, Pai Gow, Che Deng, e mai. Lo jòc chinés de 32-pèças, vòl representar cada cara possibla per dos lançats de dat, ten pas de cara de zèro, plan diferent don del jòc de 28-pèças aparegut en occident a la mitat del sègle XVIII. La cara de zèro apareguèt al sègle XVII.

Cada dominò representava a l'origina un dels 21 resultas del lançat d'un dat de sièis caras. Una mitat del dominò mòstra lo nombre de punt surgit del primièr lançat del dat e l'autra mitat mòstra lo nombre de punt surgit del segond lançat de dat. Lo jòc chinés introduch de doblons d'unes lançats e destria lo dominòs en doas seguidas: militara e civila. Los dominòs chineses son mai longs que Europèus.

Al començament del sègle XVIII los dominòs comencèron lo viatge cap a Euròpa, apareissent d'en primièr en Itàlia.

Jòc de doble sièis Complet

Règlas de jòc

Los tipes mai populars dels escquèmas de jòc s'organizan en doas categorias: lo jòc d'empacha e lo jòc de marcas

• Fòrça jòcs de dominò son de jòcs d'empacha, es a dire que l'objectiu es de se desfar de la pèças dins sas mans empachant de pausar. A la fin, la marca se realiza en comptant los punts demorant dins las mans del(s) perdent(s).
• Los jòcs de marcas, Los jogaires acumulan de punts pendent lo cors del jòc, l'objectiu es donc la marca.
• Una version populara jogada subretot a Singapore, (règlas d'Hector) permet de jogar de pèças doblas al sul torn de l'adversari e d'obténer de punts de marca suplementaris al pausar una pèça dobla.

Jòc d'empacha

La varianta mai basica de jogar als dominòs es de dos jogaires amb un jòc de doble siès. Las 28 pèças son escampilhadas cara amagada. Cada jogaire sortís set pèças de la provision. Un còp que los jogaires an pescat lors pèças, son plaçadas sul talh cara en fàcia del jogaire que los autres jogaires pòscan pas veire las valors de las pèças. Atal cada jogaire pòt sempre veire quantas pèças demoran dins las mans dels autres jogaires.

Un jogaire comença per pausar un primièra pèça. Aquesta pèça comença la linha de jòc, puèi per las seguentas una las valors d'un dels dos cantons de la pèça jogada deu correspondre a una de las valors d'un dels dos cantons de la pèça de jogar. Lo jogaires cadun son torn alongan la linha d'una pèça a partir d'un dels cantons liures; se un jogaire li es impossible de pausar una pèça correspondenta, deu pescar dins la provision de pèças, una per una, fins a que pòsca pausar. Lo jòc s'acaba quand un jogaire capita a pausar sa darrièra pèça, o empacha quin que siá autre jogaire de pausar. S'escai, aqueste que causèt lo blocatge ganha totes los punts dels autres sens comptar los sieus.

Jòc de marca

Los jogaires acumulan de punts pendent lo cors del jòc al realizar unas configuracions, de movements, o voidar sa man. Fòrça jòcs de marca son de variacions de jòc de pesca. Se un jugaire anóncia pas "dominò!" abans de pausar la pèça sus la taula, e qu'un autre contra "dominò!" après la pausa, lo primièr jogaire pesca un dominò de mai. 

Jòc de pescar

Dins lo jòc de pescar (d'epacha o de marca), los jogaires devon percar de pèças tal quant se cal de la provision abans de pausar, e son pas autorizats de passar abans que la provision siá (gaireben) voida. La marca del jòc es lo nombre de punt dins la mans del(s) perdent(s) en mai del nombre de punt de la provision. Fòrça règlas indican que doas pèças devon demorar dins la provision..

D'adaptacions d'ambedos jòcs permeton de jogar a mai dos jogaires , jogants de biais individual o per equipa.

Linha de jòc

Muggins played with multicolored tiles: The doubles serve as spinners, allowing the line of play to branch.

La linha de jòc es lo biais que se plaçan la pèças sus la taula. Comença per una sola pèça e s'alonga dins los dos sens opausats a mesua que los jogaires pausan de pèças correspondentas. En practica, los logaires a vegada plaçan las pèças a angle drech quand la linha apròcha del bòrd de la taula.

Las règlas per realizar la linha varian. Sovent, los dobles son de pèças viradissas, per exemple, se jògan dels quatre costats de la pèça, trencant la linha en forca de tres brancas. A vegada, la primièra pèça deu èsser un doble, qu'es viradissa.

Marca

Dins los jòcs d'empacha, la marca se fa a la fin. Après qu'un jogaire agotèt sa man, ganha lo jòc per el o son equipa, la marca materializa lo total dels punt marcat suls cantons dels adversaris. Dins unas règlas, s'apond lo total dels punts de la provision restanta. Se lo jòc es blocat que pas cap de jogaire pòt pas pus pausar, lo ganhat sovent empòrta los nombres de punts de la man dels adversaris.

marca

Jòc de cartas utilizant de jòcs de dominò

En mai dels jòcs abituals d'empacha o de marca, los dominòs se jògan de biais plan diferent, coma de solitari o jòc de taula. Fòrça son d'adaptacions de jòcs de cartas e popular dins las zonas ont la religion enebís los jòc de cartas.

Autres usatges dels dominòs

Dominòs en movement

Dominòs al punt de caire

En mai d'èsser jogats, un autre usatge dels dominòs es lo domonò espectacle, que quilhat de pé sul canton lo long d'una linha de biais que lo primièr bascula, fa bascular lo segond, puèi lo tresen, etc., que totes cason. Per analogia, lo fenomèn qu'un pichon eveniment provoca d'eveniments en cadena fins a la catastròfa se nomena efièch dominò.

Lo fenomenen a pasmens un interès tooretica (amplifictor, senhal digital, pecessús d'information).

Als Païses Basses se debana cada annada la mòstra de dominò nomenat Domino Day dempuèi 1986.

Vejatz tanben

Los jugaires de dominò de Friedrich Sturm

• Dominòs chineses
• Teoria dels dominòs
• Poliominòs

Vejatz tanben

• * Pickover, Clifford A. (2002). The Zen of Magic Squares, Circles, and Stars. Princeton: Princeton University Press. ISBN: 0-691-11597-4ISBN 0-691-11597-4.