Cabildo colonial

Los cabildos èra d'intermunicipats creadas en las Índias (America e Filipinas) de l'Empèri espanhòl per l'administracion de las ciutats e vilas. Foguèron creats per adaptar los ajuntaments medievals d'Espanha a un mitan novèl, qu'a vegada tanben èran estats nomenats cabildos, per analogia als cabildos eclesiastics de las glèisas catedralas. Lo tèrme cabildo ven del latin capitulum. Lo nom complèt amb que se titulava èra Fòrça Illustre Cabildo, Justícia e Regimient de....

Aspèctes dels principals cabildos del Virreinato del Riu de la Plata.

Lo Cabildo espanhòl ven pas de Roma, es una manifestacion de l'individualismo teutonic.

Lo cabildo —tanben nomenat ajuntament o concelh (concillium)— èra lo representant legal de la ciutat o vila, l'organ municipal mejançant que los vesins vigilavan als problèmas judiciaris, administratius, economics e militars de la municipalitat. Son estructura e composicion èra semblabla a aqueles dels concejos d'Espanha, mas las atribucions e l'importança èran variablas, a causa de las condicions especialas dins la societat dels reialmes e províncias d'otramar.

A partit dels primièrs ans de la Conquista realizèron un eficaç mecanisme de representacion dels elèits locals al frent de la burocracia reiala. Divèrsas disposicions reialas pretendavan las sometre a l'autoritat dels representants del rei d'Espanha, mas l'alunhament amb la metròpoli obliguèt a lor donar un naut gra d'autarcia.

Istòria

Genèsis dels cabildos

L'institucion del cabildo ven d'Espanha, ont los abitants de cada ciutat causissián los seus conselhièrs e cònsols per qu'administren e reglamenten las comunautats. A l'arribar los conquistadors en America, los cabildos espanhòls avián perdut una partida de lor poder, que fòrça atribucions èran estats assumidas per la monarquia.

L'origina del cabildo indian demòra en relacion amb la fondacion de las primièras ciutats ispanicas dins lo sègle XVI. Quand se fondava una ciutat, lo fondador designava entre los soldats qu'o avián acompanhat de conselhièrs e de cònsols qu'integrarán lo cabildo de la nòva populacion. En acòrdi amb una de las Leis de las Índias, la nominacion dels conselhièrs èra una atribucion privativa d'aquel que fondèt la ciutat –d'esperse o mejanç un enviat dels seus– pels jorns de sa vida, e d'un filh o eretièr.

Las primièras leis pretendavan sometre entierament los cabildos a l'autoritat nomenada dempuèi l'Espanha continentala, ensajant de plaçar los cabildos d'otramar dins la meteissa situacion dels ajuntaments peninsulars, que al sègle XVI avián ja perdut una granda part de lor autonomia. Pasmens, los reis acabèron per reconéisser qu'aquela situacion se podava pas aplicar als alunhats e immenses territòris d'otramar, de biais qu'admetèron que los cabildos prenguèron una granda autarcia (èran pas autonòms, doncas la legislacion èra un poder exclusiu del rei). En efècte, los cabildos assumissián de larga atribucions de govèrn e justícia, podent a vegadas a nomenar directament lo governaire.

Dins los sègles XVI e XVII

Lo Cabildo e l'Audiéncia de Quito assistisson a la Messa Màger a l'Altar de la Verge de Guápulo en 1646 en preséncia del President Martín de Arriola e l'Avesque Agustín Duarte, per Miguel de Santiago.

A la fin del sègle XVII, lo rei d'Espanha dispausèt d'una seria de mesuras desesperadas per aumentar las intradas de la corona. Entre aquestas mesuras èra la venta a vida de las cargas publicas, coma aquelas dels conselhièrs, que venguèron "de conselhièrs perpetuals". Mai d'un còp aquelas cargas se vendián fòra de la ciutat ont s'exericissiá la carga, e foguèron sovent acusats de voler recuperar rapidament l'investiment abusant d'autoritat. Pasmens, los conselhièrs perpetuals devián demorar dins la vila, e a long tèrme capitèron s'identificar fòrça amb lo mitan mai que n'èran los conselhièrs transitòrios, nomenats directament dempuèi Espanha.

De biais que, a partir de la fin del sègle XVII, los cabildos americans avián un naut gra d'autarcia al respecto de la Corona e dels seus governaires, e pasmens se sovent los quitas conselhièrs èran autonòmas al respècte del pòble que devián de representar.

Un autre cambiament important se realizèt amb l'aument de la populacion e l'enriquiment de las nòvas familhas localas: dins lo cas de las ciutats portuàrias, èran de familhas ligadas al comèrci, alara que dins las ciutats plaçadas près de regions minièras, èran de familhas ligadas al trafic de minerals. Amb per resultat del lent e gradual –mas verais– cambiament social, los descendents dels fondadors foguèron remplaçats coma còs de "vesins" per representar los nòus grops enriquits, mai sovent admeses en acòrdis amb los conselhièrs perpetuals.

Dins quin cas que siá, lo procediment menèt a çò que l'institucion dels cabildos pèrda tot caractèr popular e democratic e venga en un organisme dominat per l'oligarquia creòla. Pasmens, los cabildos mai importants mantenguèron un naut gra de poder dins lo sistèma indian, venent las institucions mai representativas de l'elèit creòla. Mas, las cargas dels cabildos de las localitats mendres foguèron pas meses en venta, amb per resultat que fòrça còps demoravan vacantas.

Al començament, lo governaire de la vila o lo vice rei deviá presidir las sesilhas del cabildo dempuèi son sieu de govèrn. Amb lo temps, aqueles foncionaris acabèron per considerar tròp locals e pauc importants los afars que se tractava al cabildo, de biais qu'assistiguèron pas mai las sesilhas. Las decisions èran pas mai consultadas per l'autoritat reiala, mas sonque informadas. L'eleccion dels foncionaris mai importants èra consultada per l'autoritat locala, que mai d'un còps oposava lo vetò d'unes candidats elegits, quitament s'èra pas que  far sentir l'autoritat. Pasmens, los governaires e vice reis s'esforçavan generalament d'intervenir pas inutilment dins de conflictes amb los cabildos, que serián los primièrs consultats dins lo jutjament de residéncia a la fin de son mandat.

Lo centralismo dels Borbons

Fins a la fin del sègle XVII, los cabildos deguèron s'enfrentar a l'establiment de la burocracia reiala, que pauc a pauc mermavan la jurisdiccion e las atribucions dels còs municipals.

Al començament del sègle XVIII, après la Guèrra de Succession Espanhòla e l'arribada dels Borbons, se produguèt una seriá de cambiaments en la relacion entre Espanha e lo seu Empèri. Fins alara, los reialmes americans dependián directament del rei, que las administrava mejans los vice reis e de governaires coma de los seus representants. Amb los cambiaments introdusits pels Borbons, los vices regnes e las capitanariás generalas venguèron dirèctament dependent de la metròpoli. Son estructura sociala e economica foguèt modificada dins lo sens d'una dependéncia absoluda de l'Espanha europèa.

Un factor positiu foguèt l'eliminacion progressiva de la venta de cargas publicas, remplaçats per de conselhièrs elegits, qu'aurián per efièt de mermar la corrupcion. Mas aumentèt lo nombre dels conselhièrs nomenats per las autoritats localas, e, tanben, dempuèi l'Espanha europèa. D'un autre costat, tornèron las ordonanças reialas per tòca d'investir de foncionaris que substituirián, automaticament, los governants absents en cas vacança, levant aquel privilègi als cabildos.

Lo desvolopament de las ordenanças d'intendents, pendent lo darrièr quart del sègle, acaba lo procediment: a la fins del periòd imperial, alara que s'instaurava lo sistèma centralista a image del sistèma francés, los cabildos avián ja perdut una granda partida de sas prerrogativas, mai pas lo seu prestigi.

Lo periòde de l'Independéncia

Tucumán vèrs 1812, cabildo e glèisa de San Francisco (òli actual)

De vilas coma Tucumán demoliguèron los cabildos al començaments del sègle XX, per los remplaçar per “de palais” pel govèrn republican.

A la seguida de l'invasion napoleoniana d'Espanha e la deposicion del rei Fernando VII, los cabildos tornèron asumir alara sa ancianas prerrogativas: capvirèron los governants, coma los vice reis e capitanis generals, e assumiguèron la representacion del pòble de cada ciutat. Atal comencèt las revolucions iniciant l'Independéncia Ispanoamericana. S'aviá ressorça mai sovent als cabildos dobèrts per prene l'opinion de la partida sana e màger dels vesins.

Lo procediment foguèt fòrça diferent segon las ciutat; a vegadas, foguèt un succés verai a Riu de la Plata, Nòva Granada, Veneçuèla, Chile e Paraguai. De brèu capitèt a Montevideo, lo Naut Peró (Bolívia actual) e Quito. Mas, fracassèt al Peró e Nòva Espanha. E, lo primièr semèstre de 1821, los cabildos de Trujillo, Piura e Tumbes se decidiguèron en favor de l'independéncia.

Din totes los cases de capitada, lo cabildo realizava pas lo govèrn en dirècte, mas qu'o delegava als conselhs de govèrn, se reservant un cèrt contraròtle. Quand lo govèrn passèt a de magistrats que remplacèron los conselhs, lo cabildo perdava lo contraròtle sul govèrn nacional, mas conservava cèrt gra de primautat a nivèl local.

Al Riu de la Plata, los cabildos aguèron un ròtle preponderant dins la formacion del federalisme, remplaçant los govèrns nomenats dempuèi lo govèrn central per d'autres formats dels elèits locals. Se conservèron coma autoritats legislativas e judiciàrias fins a 1820. Perdèron mai tard lo caractèr d'autoritat legislativa, e foguèron fin final dissolguts coma d'organs judiciàris. Lo darrièr cabildo en que foguèt abolit es aquel de San Salvador de Jujuy en 1837.

A Mexic, los cabildos contunhan fins ara essent d'autoritats municipalas, pasmens se natura, eleccion e de foncions varièron fòrça.

Composicion

A de fins del periòde de sobeiranetat espanhòla –començament del sègle XIX– los cabildos èran constituits per de divèrses conselhièrs, dos cònsols ordinaris, l'alférez real e l'alguazil màger coma cargas electivas. Los emplegats permanents del cabildo son fiel ejecutor, lo procurador, l'escribano, lo majordòm, lo depositari e a vegadas un personal subalterne.

Al daissar d'assistir a las sesilhas los governaires o vice reis, los cabildos ganhèron cèrt gra d'autonomia. L'eleccion dels foncionaris mai importants èran jos l'autoritat centrala, mas aquela podava pas prepausar de remplaçaments. Sonque a la fin del sègle XVIII se produguèt una aument de la pression per que los foncionaris siá elegits a gost del governador. A son torn, aviá costuna de pairinar de novelaris a la metropòli, dins un gèst al delà de la centralizacion administrativa de l'Empèri e l'efortiment de la dependéncia dels territòris d'otramar al respecto de la Metropòli.

Regidores

Aqueles conselhièrs formavan –ensems– lo nomenat "regimient". Coma son nom l'indicava, èran aqueles que regissián, governavan e controtlavan la vida cabildo. En usatge, lo conselhièr sortit primèr del vòte ocupava lo carga d'alférez, un autre èra defensor dels menors, un tresen èra defensor de paures e la carga del fiel ejecutor tòca als autres.

Lo nombre de conselhièrs variava segon l'importància de las ciutat: las caps dels grands veice regne, Lima e Mexic, avián drech a dotze conselhièrs. Las capitalas de província podián n'aver uèit e las ciutats subaltèrnas sièis. Las vilas, de categoria inferiora dins las ciutats, avián quatre conselhièrs, e èran sovent nomenats mièg cabildos.

Las colonias de naturals e las missions jesuistas aguèron un nombre redusit de conselhièrs, e, mai sovent, comptavan tanben amb un cònsol. L'autonomia municipala èra fòrça inferiora.

Fòra del pòbles d'indians, podavan accedir a las cargas de conselhièrs sonque los vesins, es dire, los blancs de mai de 20 ans d'edat, que la demrança es dins la vila e qu'exercisson pas "de mestièrs vils".

Alcaldes

Los alcades ordinaris èran dos foncionaris causits d'entre los regidores lo primièr jorn de genièr de cada an. Aquela eleccion se fasiá entre los vesins e naturals de la vila. Coma dins lo cas dels regidores –almens en teoria– se deviá preferir los primièrs poblants e los seus descendients. Se nomenavan cònsol de primièr vòte e cònsol de segond vòte.

D'en primièr los alcaldes èran d'autoritats exclusivament judiciàrias, que menavan los jutjaments en primièra instància. Entre ambedós s'ocupavan dels planhs comuns; l'alcalde de primièr vòte èra lo jutge exclusiu dels jutjaments criminals, e lo de segonda instància exercissiá coma jutge de menors.

Aprés l'epòca de la conquista e las fondacions, los vices reis, governaires o vice governaire daissèron d'assistir a las sesilhas dels cabildos, que n'èran de presidents de naissença. De biais que los cònsols de primièr vòte ne venguèron a presidir las sesilhas del cabildo, e en son abséncia los de segond vòte. Dins totes lo cases, èra l'alcalde de primièr vòte que votava en primièr, seguit per l'alcalde de segond vòte. Après votavan los alcaldes. Lo primièr vòte que donava condicionava lo rèste de la votacion, subretot dins un regime politic que respectava pas per la règla de la majoritat mas cercava en prioritat quina que siá forma de consens. Alara, l'importància de l'Alcaldes de primièr vòte aumenta fòrça, venent lo foncionari mai important del cabildo espandissent sas atribucions fòrça al delà de las foncions judiciàrias.

Los alcaldes ordinaris dirigissián la vida de la ciutat, presidissent lo Cabildo e èran la primièra autoritat municipala. Donat que lo cabildo aviá la facultat d'exercir lo govèrn per interim en cas de mòrt o abséncia del governari de la província, aquela atribucion escai subretot als alcaldes.

Alférez real

D'en primièr èra l'oficial que comandava las milícias de la ciutat, causits cada an. Amb lo temps, la carga militara passèt a d'oficials professionals e permanents, alra que lo carga d'Alférez Real deviá èsser onorària de grand prestigi social, que la responsabilitat èra subretot ceremoniala, en essent le portar l'estandars reial dins los actes publics. Tanben, la prestigiosa carga comportava l'obligacion d'assumir financiàriment las fèstas, divertiments e d'almòinas localas, qu'alara cai e de personas de fortuna gaireben sufisenta.

Alguazil Màger

Lo alguazil màger èra lo foncionari encargat de far complir los acòrdis del Cabildo, perseguir los jòcs proïbits, far las arrestacions, far la ronda de la ciutat, eca. Èra lo responsable d'arrestar los delinqüents, barrutlaires e bandarris e los menar en preson, que se situava mai sovent dins l'edifici del cabildo.

Aviá per privilègi particular d'èsser l'unica persona abilitada a intrar amb d'armas dins l'edifici del Cabildo, quitament pendent las quitas sesilhas. Sa carga èra tanben de vendre.

Fiel ejecutor

Lo fiel ejecutor èra un funcionario permanent del cabildo, encargat de los progiment de la ciutat. Sa responsabilitat màger consistissiá en fixar los precios e controtlar los pes, mesuras e monedas qu'utilizavan los comerciants. Tanben èra responsable de la propretat e abeliment de la ciutat.

Autres oficis

Cabildo de Salta, Argentina.

En mai dels seus membres —qu'exercissián las cargas sens remuneración quina que siá— lo Cabildo aviá una seriá de trabalhadors pagats, amb d'atribucions especialas. Mai soven èran de mestièrs de la vida videnta.

Procurador

Lo Procurador –Síndico Procurador o Personero del Común– èra lo representant legal de la municipalitat, nomenat pels regidores. Lo representava en quin jutjament que siá que se realizava davant la Reiala Audiéncia, o sus demanda davant los governadors e/o vice reis. Per far suplica at la Cort, lo Rei o lo Conselh de la Índias, per contra, devián enviar de delegats especials cap a la Peninsula.

Èra tanben responsable de recebre e examinar las demandas dels vesins; per aquó, aviá la facultat de remandar o d'afortir al Cabildo. Lo procurador deviá intervenir en totes los cases de venta, composicion e detriament de la tèrras e parcèlas.

Èra nomenat cada pels conselhièrs, podava ocupar la carga per d'ans consecutius. De fach, la majoritat dels procuradors demorava longtemps dins la carga.

Escribano

L'escribano èra encargat d'amiar lo menar lo registre de las decisions del Cabildo, que sián de resolucions politicas o de las senténcias judiciàrias. Tanben mener lo registre de las sesilhas e dels depauses que se faguèron. Dins las localitats de populacion mendre, èra notari dels acòrdis particulars, de foncions que dins las ciutats màgers exercissián de notaris privats, tanben enregistrats davant lo Cabildo.

Alcaldes de la Santa Hermandad

Cada an, lo cabildo designava un cèrt nombre d'Alcaldes de Hermandad, un per cada partida qu'èra divisada la campanha. Cadun aviá a sa carga una esquadra mai sovent formada de quatre soldats.

Dins los darrièrs ans colonials, lor foguèt retirat l'ancian nom de la Santa Hermandad, e èran coneguts simplament coma alcaldes.

En zònas urbanas, la vigilància de la ciutat èra exercida pels Alguazils Menors, qu'èran someses a l'autoritat del alguazil màger. Cap a de fins del sègle XVIII, aqueles darrièrs foguèron remplaçats per de comissaris dins las vilas màgers, un per cada quartièr.

Pauc abans la fin subte de l'Empèri espanhòl, èra generalisat l'atribucion dels alcaldes o de comissaris de l'administracion de justícia en planhs de l'enjòc pichons, de mitan sonque local.

Autres

Una seria de foncionaris, amb de competéncias ligadas a las intradas publicas, èran nomenats "Jutges Oficials de la Renda"; èra lo Depositari General encargat de reculhir las intradas del Cabildo e tanben de depauses los bens en litigi; lo Tesorero èra lo depaus dels fons del Cabildo; lo Contador tengava los libres.

Los mèstres d'escòla –levat d'aquelas administradas per d'òrdres religiosas– èran emplegats del cabildo. O èran tanben los trabalhadors de l'Espital, quand aquel existissiá.

Lo Portièr del Cabildo èra encargat de la mantenença e neteja de l'edifici, e de dubrir e barrar las pòrtas. Aquela darrièra responsabilitat implicava dos prètzfaches, que fasián d'aquel trabalhador un personatge amb cèrta ierarquia: la primièra, cridar los regidores e alcaldes a de sesilhas ordinàrias, e la segonda, se mainar dels retenguts a la preson, que fasiá partida de l'edifici del Cabildo.

Atribucions

Las atribucions del Cabildo èran de tres tipes: judiciàrias, administrativas e politicas. Las judiciàrias –administrar la justícia en primièra instància– las exercissiá lo Cabildo mejans los alcaldes ordinaris.

Las atribucions administrativas consistissián en: administrar los barris de la ciutat, repartir la tèrras e parcèlas entre los vesins, maimar del provesiment de la populacion, del netejatge e ornaments, dels prèses, pes e de mesuras. Aquelas foncions las realizavan lo Cabildo mejans los regidores, alférez real, alguazil, procurador e d'autres foncionaris municipals.

Atribucions politicas

• Lo privilègi d'aver d'alcaldes exercissián lo govèrn per interim per mòrt o abséncia temporala del governador.
• La prerrogativa de se reunir en Congrès o Conselh de Municipalitats, per discutir e resòlver d'afars importants de sa jurisdiccion.
• Lo drech d'enviar de procuradors far de suplica al rei per realizar de mesuras favorablas sul territòri.
• Arrestar la realizacion d'òrdres venent l'Espanha europèa quand las consideravan damatjables als usatge e costumas o que podava alterar l'òrdre public. Dins aqueles cases, lo Cabildo cridava directament lo rei per sollicitar la suspension o modificacion d'aqueles òrdres.
• Exercici del govèrn interimari pels cònsols ordinaris. Los cònsols ordinaris gaudissián de la prerrogativa de governar per interim dins lo cas de mòrt o abséncia temporària del governador de la província. Aquel privilègi lor èra conferit per las Leis de las Índias.

Ressorças

Las ressorças amb que foncionavan los cabildos èran nomenadas "Propris y Arbitrios". Los "propris" èran las intradas venent de la renda de las proprietats del cabildo, en general d'ostals, d'edificis de negòcis, de depauses, de molins, d'òrtas e de bòrdas.

Donat que mai sovent aquelas fonts solament èran sufisentas per l'administracion burocratica, se recorriá sovent als "arbitrios". Aqueles èran impòsts especials per un temps donat, percebuts per cobrir de despensas especialas. Èra en general d'impòsts sus d'activitats comercialas, que siá sus l'importacion e l'exportacion o sul comèrci de detalh, e tanben sus las activitats artesanalas. S'utilizava a vegadas, per excepcion, lo pagament de dreches per las proprietats urbanas; rarament èran impaublas las proprietats ruralas.

Pasmens los arbitrios venguèt abitual que se transformen en fonts economics permanents, e que contunhe la percepcion ininterrompuda pendent de sègles. Una de las principalas intradas d'arbitrios èra la renda de sisa, aplicada sul prètz de venta del vin e aigardient, de vinagres, òli, carn e de fruchas comercializats. Aquela intrada s'aplicava d'en primièr a la òbras publicas, enseguida a la mantenença dels carrièras, valats e edificis publics, e fin finala a las sòldas permanentas dels foncionaris destacats a aquela mantenença e los seus trabalhadors. D'aquel biais, una intrada ocasionala se transformava en permanenta, alara que lo besonh d'o percebre èra permanent.

Foncionament

Las sessilhas del cabildo podián èsser de dos tipes: ordinàrias e extraordinàrias. Entre aquelas darrièras i aviá los cabildos dubèrts.

Ordinàrias

Èran barradas e i participavan sonque los membres de la corporacion, podián èsser:

• Electoralas: ont lo cabildo se renauissiá d'esperel.
• Deliberantas: Reglamentava tot çò qu'èra al respècte de la vida locala, administracion dels bens comunals, polícia e igièna de las populacions, de milícias, ensenhament primari, provesiment de la ciutat, fixacion de prèses, de rendas, fixava los prèses de venta d'articles e servicis, regulèt lo foncionament dels diferents mestièrs urbans, establiguèt los peses e de mesuras, etc.
• Administrativas: ont aplicava e realizava los reglaments aprovats.
• Judicialas: car interveniá dins l'accion de justícia.

Extraordinàrias

Se convocava totes los vesins qualificats de la ciutat, e se realizavan quand:

• Convocavan lo quartièr dins cabildo dubèrt.
• Assumissián lo govèrn politic de la ciutat per abséncia o empachament del foncionari d'aqueles: vice rei, governador, eca.

Cabildo dubèrt

Èra la reünion de la part mai "sana e màger" de cada populacion, convocada pel cabildo ordinari, que la presidissiá, per tractar d'afars de grèva importància. La reünion se celebrava dins lo bastit del cabildo o dins una glèisa.

Los cabildos dubèrts atribuissián a la partida representativa de la ciutat lo drech a deliberar sus d'afars que per lor natura demandavan una solucion extraordinària. Las personas convocadas èran designadas pel cabildo invitant sens intervencion del pòble e constituissián l'aristocracia locala; mas, fin finala, la circonstància de las cridar per deliberar amb lo cabildo ordinari donava a aquelas assembladas un caractèr mai democratic.

Pendent los primièrs sègles de la dominacion espanhòla los cabildos dubèrtes aguèron pas d'importància politica e foguèron convocats amb de fins divèrsas, entre elas:

• Acordar de dons.
• Adoptar de mesuras contra los indians.
• Contractar los servicis d'un mètge.
• Escotar la lectura d'un decret reiala.

E mai se pendent lo periòde de la conquista èran nombroses los cabildos dubèrts, aquela manifestacion de sobeiranetat populara se faguèt mens en mens frequenta, a mesura que las corporacions se burocratizavan e passèron èsser controtladas de biais monopolistic per l'aristocracia creòla. La vièlha tradicion dels cabildos dubèrts tornèt en 1810, a l'escasença de l'arrèst en França, per Napoleon, del monarca espanhòl Fernando VII, èra lo nomentament pels conselhs del govèrn per governar en abséncia del monarca, desencaderar d'aquel bias lo procediment d'independéncia.

Vejatz tanben

Cabildo insular