Botan

Botan Brug rGyal-Khab Dru Gäkhap
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
(Detalhs) (Detalhs)
Devisa nacionala : (cap)
Imne nacional : {{{imne}}}
capitala populacion (an)	Thimphu 98 676 abitants (2005)
Superfícia	38 394 km²
Populacion Densitat	697 000 (2009) 18,1 ab./km²
Ora Ora d'estiu	UTC+6 cap
Còde telefonic	975

Botan es un reialme d'Asia del sud, situat al versant sud d'Imalaia. Confronta al nòrd la region autonòma chinesa de Tibet, e al sud, a l'èst e a l'oèst, Índia.

La capitala es Thimphu.

Lo gentilici es botanés, -esa.

Istòria

Article detalhat: Istòria de Botan.

De la Preïstòria a la formacion de Botan

Lo territòri botanés sembla poblat per d'èssers umans dempuei 11 000 ans. Durant l'Antiquitat Auta, foguèt influenciat per la civilizacion de la Vau d'Indus. Entre 100 av. JC e 600 ap. JC, foguèt lo centre d'un estat dich Monyul que faguèt probablament partida de Tibet. Pasmens, son istòria es quasi desconeguda.

Lo bodisme se difusèt dins lo país a partir dau sègle VI ò dau sègle VII. Venguèt rapidament un element d'unitat de la region. En 747, lo mèstre Padmasambhava (tanben dich Guru Rinpoche) i fondèt plusors monastèris (Taktshang, Kurjey Lhakhang...). Durant aqueu periòde, Botan èra devesit entre de reiaumes rivaus que lo pus important èra aqueu de Bumthang. Au sègle XI, aquela fragmentacion contunièt amb l'arribada de Tibetans que menèron lei sieunas divisions dins lo país.

L'unificacion de Botan comencèt en 1616 amb l'arribada d'un refugiat tibetan dich Shabdrung Ngawang Namgyal. Per aquò, organizèt un programa de construccion de monastèris fortalesas (lei dzongs) per tenir lo territòri. Instaurèt tanben una direccion dobla amb un cap espirituau (lo Je Khempo) e un cap administratiu (lo Desi Druk). Pasmens, aqueu sistèma declinèt pauc a pauc e lo poder passèt pauc a pauc entre lei mans de governadors regionaus dichs penlop. En 1865, après una guèrra brèva, lei Britanics annexèron lei tèrras drudas dau sud dau reiaume. Puei, Boton conoguèt plusors guèrras civilas que s'acabèron en 1907 amb la victòria d'un penlop dich Ugyen Wangchuck (1907-1926).

Lo protectorat britanic

Lo 8 de genier de 1910, lo país foguèt plaçat sota protectorat britanic per lo tractat de Punakha. Pasmens, gardèt una autonòmia fòrça importanta e Londres s'ocupèt unicament de la diplomacia botanesa. Fins a sa mòrt, lo rèi Ugyen Wangchuck assaièt de modernizar lei transpòrts e lei comunicacions, de sostenir lo comèrci e de melhorar l'eficacitat de l'administracion. Son fiu Jigme Wangchuck (1926-1952) contunièt son òbra. En particular, centralizèt l'Estat, establiguèt un sistèma modèrna de collècta deis impòsts e ordonèt la construccion d'infrastructuras (rotas, escòlas, espitaus...).

Botan dempuei 1949

La modernizacion dau reiaume

En 1949, amb l'independéncia deis Índias Britanicas, Londres abandonèt son ròtle de protector e lo fisèt ais Indians. Pasmens, dins lo corrent d'aqueu procès, Botan venguèt nominalament totalament independent e New Delhi gardèt solament un ròtle de « guida » dei relacions exterioras dau reiaume. Pauc a pauc, l'independéncia botanesa venguèt una realitat e lo país venguèt sòci dei Nacions Unidas en 1971.

La modernizacion dau país contunièt durant lo rèine de Jigme Dorji Wangchuck (1952-1972). Considerat coma lo paire dau Botan modèrne, aqueu rèi creèt una assemblada nacionala de 130 deputats (1953), limitèt lei poders reiaus, reformèt la justícia, la polícia e l'armada, creèt una banca centrala e una moneda, ordonèt una reforma agrària e aboliguèt l'esclavatge (1956). Pasmens, son periòde veguèt tanben l'arribada de dificultats importantas amb l'arribada de refugiats tibetans en 1959) e l'assassinat dau Premier Ministre reformator Jigme Dorji en 1964.

La « botanizacion »

Lo rèine de Jigme Singye Wangchuck (1972-2006) marquèt una rompedura amb sei predecessors marcada amb l'adopcion d'una politica de « botanizacion » e de « purificacion » de la societat. Ansin, dins lo corrent deis annadas 1970, expulsèt la màger part dei refugiats tibetans e reconoguèt la sobeiranetat China sus Tibet en 1992. Puei, dins lo corrent deis annadas 1980-1990, adoptèt una tiera de lèis per promòure lei tradicions e la lenga nacionalas. Enfin, expulsèt tanben mai de 100 000 personas, generalament d'origina nepalesa, que poguèron demostrar una nacionalitat botanesa anteriora a 1958.

En despiech d'aquela politica racista, Jigme Singye Wangchuck contunièt de democratizar leis institucions amb una limitacion suplementària dei poders reiaus. De mai, sota la pression indiana, modernizèt lei fòrças armadas per luchar còntra lei guerilhas separatistas d'Assam qu'utilizavan lo sud dau territòri botanés per atacar Índia. Abdiquèt en favor de son fiu Jigme Khesar Namgyel Wangchuck en 2006.

Botan dempuei 2006

Lo rèi novèu contunia la politica de democratizacion de son paire e assaia de redurre la dependéncia a respèct d'Índia. Ansin, Thimphu melhorèt sei relacions amb Islamabad e Pequin. Pasmens, de desacòrdis importants demoran amb China, especialament regardant la definicion de la frontiera entre lei dos país.

En 2013, lo reiaume conoguèt sa premiera alternància politica amb la victòria suspresa dau partit democratic dau pòble de Tshering Tobgay. Nomat Premier Ministre, anoncièt un programa de decentralizacion, de reduccion dei despensas de la monarquia, de lucha còntra lo caumatge, de dubertura dau país ais investiments estrangiers e de reduccion dau deute public.

Politica

Botan es una monarquia parlamentària. Lo monarca Jigme Dorji Wangchuck venguèt rei aprèp l'independéncia de Índia; se le considèra coma lo paire de la Nacion, a causa dels sieus plans de desvolopament. Lo sieu successor Jigme Singye Wangchuck se preocupèt pendent lo sieu règne de la cultura del reialme e lo suènh de l'ambient. En 2004 interdiguèt de fumar dins tot lo reialme.

Jigme Singye Wangchuck foguèt coronat en julhet de 1972 e regnèt fins al 15 de decembre de 2006 data de la siá abdicacion, en liurant lo tròne al sieu filh Jigme Khesar Namgyel Wangchuck. La novèla se coneguèt a travèrs un decrèt escrich pel meteis monarca. Lo Govèrn de Botan es una monarquia constitucionala dempuèi 1994.

Geografia

Lo nòrd del país es format de montanhas cobèrtas de glaç, amb crestas de mai de 7000 m e un clima extrèmament freg; lo punt pus naut es probablament lo Kula Kangri (7553 m d'altitud), mas poiriá èsser en Tibet; lo Gangkhar Puensum, pas jamai escalat, fariá vertadièrament 7570 m. D'autras crestas considerablas son lo Tato La (mai de 7500 m), lo grop Rudu La, lo grop Donga amb lo Donga La (6500 m), lo grop Kollong amb lo pic Daud (6378 m) e a l'èst los pics nomenats E, F e H (amb entre 6500 e 7100 m). Aquel darrièr grop es a l'extrème nòrd dins la zòna termierèra amb l'ancian reialme de Towang (que foguèt vassal de Tibet).

Mapa (en anglés).

Las montanhas Negras al centre amb de vals fertilas amb de rius nombroses, fòrman una sarrada entre dos rius, l'Amo Chu (o Mo Chhu o Torsa) e lo Drangme Chu. Las crestas oscillan entre 1500 e 2700 m; los rius principals son lo Torsa, Raidak, Sankosh, e Manas, que son tanben los principals del país; dins aquela zòna viu la màger part de la populacion.

Al sud las montanhas Shiwalik, airals de vegetacion densa, fan prèp de 1500 m d'altitud e davalan cap a la plana subtropicala dels Duars en granda part en Índia (a prèp de 15 km al Botan) e s'i tròban de bòsques de clima temperat.

Climaticament se distinguisson cinc sasons, que la monson n'es una.

Rius destacats, en mai dels ja mencionats Amu e Drangme, son: Di Chu, Chin Chu, Ma Chu, e Mati Chu. Chu (escrich tanben Chhu en escritura anciana) es la paraula tibetana per aiga o riu. Lo Di (nom bodo) forma la frontièra entre Botan e lo districte de Darjeeling. L'Amo nais darrièr lo passatge de Tang que tòca Tibet e, aprèp passa la val de Chumbi, dintra dins Botan. Lo riu Chin nais dins las montanhas Chumalhari e cor al sud-èst durant 300 km per Botan fins a dintrar dins los Duars (ont es conegut coma riu Ninagaon. Lo riu Ma nais en Tibet e cor 300 km per Bhutan en passant per Punakha e dintra en Índia ont es conegut coma riu Sankosh.

Economia

Vejatz l'article: Economia de Botan.

Cultura

Gaireben 75% de la populacion es bodista (de la tendéncia lamaïsta), 25% seguís l'indoïsme e 5% se declara musulmana.

La lenga oficiala es lo dzongkha, amassa amb l'anglés per las relacions internacionalas. La classa mai cultivada es costumièrament bilingüa en indi. Una minoritat parla nepalés. L'alfabetizacion atenh pas la mitat de la populacion adulta.

Lo govèrn presèrva per lei fòrça tradicions localas (dempuèi 1989 impausa un estricte "còde de conducha"). L'espòrt amb mai succès es lo tir amb arc, seguit del fotbòl. Los balhs de caretas e las musicas ancianas predominan a las celebracions nacionalas.