Puerto Rico
Puerto Rico (idem en espanhòu e en anglés; significant "pòrt ric") es un estat insular de l'America Centrala liurament associat ais Estats-Units d'America. Lo nom d'origina èra Boriquen en arawak.
| Estado Libre Asociado de Puerto Rico Commonwealth of Puerto Rico | |
  | |
| Imne | La Borinqueña |
|---|---|
| | |
| Devisa | Juan es su nombre, en espanhòl Joannes Est Nomen Eius, en latin Joan es son nom, en occitan |
| Nom oficial | Puerto Rico ((en)) |
| Administracion | |
| Capitala | San Juan (18° 29′ N, 66° 08′ O) |
| Lenga oficiala | espanhòl anglés |
| Politica | |
• Governador (ca)  | Pedro Pierluisi Urrutia (ca) (2021–) |
| Geografia | |
.svg)  | |
| Coordenadas | 18° 15′ N, 66° 30′ O |
| Superfícia | 9 104 |
| Percentatge d'aiga | 35,7 %[1] |
| Punt mai bas | Mar Cariba |
| Punt culminant | Cerro de Punta (ca) (1 338 m) |
| Fus orari | -4 |
| Demografia | |
| • Totala | 3 285 874[2] ab. (2018) |
| • Densitat | 365 097,11 ab./km² |
| Economia | |
| Moneda | Dolar US |
| Istòria | |
| Pairinatge | Mare de Déu de la Divina Providència (ca) |
| Autras informacions | |
| Indicatiu telefonic | 1-787 e +1-939 |
| Domeni Internet | .pr |
| ISO 3166-2 | US-PR |
| Sit web | pr.gov |
modificar  |
|
Situada entre l'ocean Atlantic au nòrd e la mar Cariba au sud, es l'illa la mai pichona e la mai orientala dei Grandeis Antilhas. Lo passatge de la Mona la separa de la Republica Dominicana, e lo passatge dei Verges a l'èst de las Illas Verges Americanas.
La superficia es de 9.100 km² e la populacion èra de 3.195.193 estatjants en 2018.
Dins l'Estat de Puerto Rico se còmpta l'illa principala, dau meme nom, qu'es pron montanhosa (altitud maximala a 1338 m. au Cerro de Punta), e un bon nombre d'illas pichonas, que lei mai importantas son Vieques e Culebra (illas Verges puertoricanas).
La capitala es San Juan amb 355.074 estatjants en 2015 (2.478.905 dins l'airau urban, amb lei comunas de Bayamón, Carolina...). La segonda vila de l'illa es Ponce, amb 149.028 estatjants, tanben en 2015.
Ais estatjants se li ditz pòrt-riquenc·a·s, mai se pòu tanben utilizar lo gentilici puertorican·a[3], sus lo modèle espanhòu.
Istòria
modificarL'illa èra una anciana colonia espanhòla, avans la guèrra ispanoamericana de 1898 e l'ocupacion per lei nòrdamericans. En 1952, lo territòri adoptèt una constitucion e se declarèt "Estat liure" associat amb leis Estats-Units d'America. La denominacion en anglés es "the Commonwealth of Puerto Rico".
Mant un referèndums decidiguèron de l'estatut de l'illa. Fins a l'ora d'ara, foguèt totjorn l'opcion de conservar lo statu quo que ganhèt, davant leis autrei possibilitats, coma la de venir un Estat deis Estats-Units (lo cinquanta-e-unen) o de se declarar independent.
Politica
modificar
Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !Populacion
modificarUn estudi qu'utilizèt l'ADN mitocondriau trobèt que lei Pòrt-riquencs an una nauta composicion genetica taïno (indigèna pòrt-riquenca) e guanche (indigèna canària, especialament aquelei de l'illa de Tenerife). Li a tanben d'abitants amb una origina essencialament africana e/ò europenca (espanhòla, còrsa, francesa...).
Li a una gròssa immigracion venent de la Republica Dominicana, subre-tot a Sant-Joan e dins sa banlèga.
Economia
modificarLei condicions economicas dau territòri se son temporariament amelioradas despuei la Granda Depression, bòna-dich l'investiment nòrd-american dins d'activitas coma lei produchs farmaceutics e petrochimics. Après aver estat lei beneficiaris dau regim fiscau dau govèrn deis Estats-Units d'America, mant una industria locala es a l'ora d'ara en concurréncia dirècta amb de regions dau monde economicament mai paures, onte lei salaris son mai bas.
Pòrt-Ric a un deute de quasi 73 miliards de dolars que vau 100% dau PIB annuau.
En 2016, mentre que la crisi economica (dètz ans de recession) èra agravada per una emigracion fòrça importanta, subre-tot en direccion de Florida, e que lo Partit Republican criticava leis elèits localas qu'avián practicat un endeutament massiu per finançar d'emplecs pletorics dins lei servicis publics (coma çò que se practica dins leis Antilhas francesas), lo Congrès american adoptèt una lèi per renegociar son deute e ansin escapar ai sasidas.
- Veguètz l'article : Economia de Puerto Rico
Lengas
modificarAprès l'ocupacion nòrd-americana, l'anglés fai sentir una fòrta influència dins lei domènis de l'administracion, dau torisme, dau comèrci exterior (quasi exclusiu amb leis Estats-Units d'America), e amb la preséncia de fòrças militaras estatsunidencas sus l'illa e la grand quantitat de Pòrt-riquencs qu'abitan sus lo sòu estatsunidenc.
L'anglés s'ensenha coma segonda lenga, maugrat qu'entre 10% e 20% dei Pòrt-riquencs e dei residents de l'illa dominan "fòrça ben" l'anglès (2010).