Normand

Lo normand (autonim: Normaund ^(Normandia), Normand ^(Guernesey), Nouormand ^(Jersei)) es segon las concepcions siá una lenga romanica que fa partida de las lengas d'oïl, siá un dialècte de la lenga d'oïl. Lo normand se parla en Normandia (França) e dins las Illas Normandas (Reialme Unit).

Normand

Normaund
Parlat en	França Reiaume Unit
Region	Normandia
Locutors	50 000 a 100 000 de
Classificacion lingüistica
Normand
Estatut oficial
Oficial de	bailiá de Jersei
Estatut de conservacion
Atudat EXExtinct (Atudat) Menaçat CRCritically endangered (En dangièr critic) SESeverely endangered (En dangièr sevèr) DEDevinitely endangered (En dangièr definitiu) VUVulnerable (Vulnerable) Segur NENot Endangered (Non en dangièr) ICHEL Red Book: Severely Endangered Classada coma lenga grèvament menaçada (SE) per l'Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond
Còdis lingüistics
ISO 639-3	nrf
Ethnologue	nrf
Glottolog	norm1245
Linguasphere	51-AAA-hc
Linguist List	fra-nor
UNESCO	392
IETF	nrf
Endangered	3284
Mòstra
Article primier de la Declaracion dei Drechs Umans. Articlle prémyi Tous les houmes nâquissent libres et parels dauns leux têtes et pis en dreits. Il ount bien de l'obiche et de la counschienche et deivent faire d'aveuc leux prochains coume si que ch'éteit pour ieux.
Mapa

Istòria

Los colons angloescandinaus, en s'installar subre una grand part del territòri conegut uèi jol nom de Normandia, adoptèron lo dialècte d'oïl dels abitants de l'anciana Neustria, en tot balhant a la lenga una cèrta color e en l'enriquir de tèrmes eissits del noroèc o de l'anglosaxon dins mantun domeni. Aquesta desaparicion del noroèc se pòt explicar de divèrsas faiçons, pasmens son usatge se seriá mantengut per las còstas normandas entrò lo sègle XII. Lo trouvère normand Benoît de Sainte-Maure, a la fin del sègle XII, afortissiá, dins sa Chronique des ducs de Normandie, que se parlava encara "danés" per las còstas. La lenga normanda s’èra implantada en Anglatèrra en seguida de la conquista del país per Guilhèm lo conquistaire. Puèi, una concurréncia amb lo dialècte francoangevin que s'impausèt de pertot coma lenga oficiala, s'i perseguiguèt entrò lo sègle XIV, epòca que lo francés perdèt dapasset de terrenh per acabar per desaparéisser. Se balha lo nom d'anglonormand al dialècte parlat en Anglatèrra que, jos l'influéncia de l’anglosaxon e del francés literari, èra vengut pro diferent del franconormand continental. Lo franconormand e l’anglonormand tenon ambedós una literatura d'origina anciana e abondosa.

Varietats

Se parlan maitas varietats del normand:

• en Normandia continentala :
  • en Cotentin - lo cotentinois (nd. loceis)
  • en país de Bray - lo brayon, qui comporta de traches fonetics picards
  • en país de Caux - lo cauchois (nd. caôcheis) e lo nòrd cauchois (ancian Talou) que comporta de traches fonetics picards
  • en Roumois - lo patois de Romois, intermediari entre cauchois e augeron.
  • en País d'Auge - l'augeron (nd. augeron, uèi gaireben desaparegut)
  • en Perche - lo parlar percheron (nd. peurch'ron)
• Dins las Illas Normandas (normand insulari) :
  • a Jersey - lo jerseiés
  • a Guernesey - lo guerneseiés
  • a Sarc - lo sarqués
  • l'auregnés d’Aurigny desapareguèt al sègle XX
• En Canadà :
  • Lo normand influencièt lo quebequés, mas tanben l'acadian

Nombre de locutors

Se manca de donadas de l'Estat francés, encara que la lenga a mai de vitalitat en Bassa Normandia.

Dins las illas Normandas, lo guerneseiés es sonque utilizat per qualques gents de mai de 60 ans, encara que i aja d'associacions qu'ensajan de lo mantenir. D'un autre latz, segon una enquèsta de 1989 i aviá 5720 personas que parlavan lo jerseiés. A Aurigny, la lenga es completament desapareguda. La situacion es gaire melhora dins l'illa de Sarc, ont mens de 20 dels 600 abitants sabon parlar lor lenga pròpria. En total, sonque 2% dels abitants de las illas Normandas parlan lo normand quinas que sián sas varietats, en una proporcion qu'es anada en decreissent de reng despuèi las annadas 30 del sègle XX.

Estatut legal

La sola lenga oficiala de l'Estat francés es lo francés. Dins las illas Normandas, la situacion es diferenta segon las doas comunas en las qualas se dividisson las illas. A Jersey son oficials l'anglés e lo francés, mentre qu'a Guernesey o es sonque l'anglés despuèi l'an 1966 (anteriorament lo francés foguèt lo sol idiòma oficial fins a 1926, quand l'anglés foguèt declarat segonda lenga oficiala).

Ensenhament

Actualament se parla de far de metòdes per l'aprendissatge del guerneseiés dins l'ensenhament elementari e als corses nocturnes. Dins l'Estat francés, s'estúdia facultativament dins 5 "collègis" del departament de la Marga (Beaumont, Les Pieux, Bricquebec, Gavray e Avranches). Es necessària l'inscripcion de quinze escolans per cors e los ensenhaires son volontaris.

Autors en Normand

• Matthew le Geyt

• François Le Prévost d'Exmes

Bibliografia

• Essai de grammaire de la langue normande, UPN, 1995, ISBN 2-9509074-0-7
• V'n-ous d'aveu mei? UPN, 1984
• La Normandie dialectale, 1999, ISBN 2-84133-076-1
• Alain Marie, Les auteurs patoisants du Calvados, 2005, ISBN 2-84706-178-9
• Roger Jean Lebarbenchon, Les Falaises de la Hague, 1991, ISBN 2-950588-0-9
• Jean-Louis Vaneille, Les patoisants bas-normands, n.d., Saint-Lô
• André Dupont, Dictionnaire des patoisants du Cotentin, Société d'archéologie de la Manche, Saint-Lô, 1992