Lucrèci

Lucreci [Titus Lucretius Carus] (Campània?, 94 aC — ?, 55 aC) èra un filosòf e poèta latin, autor del poèma didactic De rerum natura, son unica òbra conservada, que descriu lo mond segon los principis d'Epicur e de l'atomisme.

Biografia

Las raras referéncias biograficas sus Lucrèci venon de tres documents, subjèctes a de dobtes e a vegada contradictòris, mas que coincidisson çò qu'es abitual per un poèta que visquèt pendent la primièra mitat del sègle I abC:

La primièra e principala font, essent la mai complèta malgrat que fòrça posteriora, es la brèva biografica inserida per Sant Jeròni dins la Cronica d'Eusèbi a fins del sègle IV. Lo segond testimòni se tròba dins la Vita Vergilii, del Commentarium d'Eli Donat, del sègle IV. Fin finala, la tresena e mai anciana es una letra de Ciceron, pel sieu fraire Quint en febrièr de l'an 54 abC, que constituís l'unic testimòni dirècte d'un contemporanèu de Lucreci.

D'en primièr, al subjècte de sass datas precisas, Sant Jeròni, se basant benlèu sul capítol uèi perdut De poetis del De uiris illustribus de Suetoni, citant las data de l'an 94 abC:

L’an de naissença de Lucreci varia entre 95 e 94 abC segon lo manuscrit; pasmens, sembla clar que moriguèt a 43 ans e que se suicidar.

Mas aquelas donadas dintran en contradiccion amb la font d’Eli Donat, mèstre de Sant Jeròni: escriguèt dins Vida de Virgili, en accòrdi amb Suetoni, que Lucrèci moriguèt pendent lo segond consolat de Pompèu e Cras, en 55 abC, quand Virgili prenguèt la tòga virila (malgrat la contradiccion qu'aquel an Virgili auriá pas 15 ans al luòc dels 17 donat pel tèxte), fasent de l'an 99 abC la data de naissença, prenent en compte los ans de vida segon Sant Jeròni e, doncas, Suetoni.

Aquela segonda alternativa se poiriá confirmar pel tresen testimòni, la letra de Ciceron escricha en 54 abC qu'es un escambi d’impressions amb son fraire sus la recenta lectura de De rerum natura. Atal, coma indica Sant Jeròni, Ciceron poiriá aver recebut lo manuscrit de Lucrèci de postum e se'n carguèt de sa revision e edicion.

Pasmens, es clara que Lucrèci moriguèt abans de far sos 50 ans e pendent la primièra mitat del sègle I abC.

Puèi, al subjècte de sa situacion sociala, se pòt extraire las seguentas nformacios: Segon son nom complèt Titus Lucretius Carus, una causida nomina, se pòt deduire qu'aperteniá a la familha aristocràtica dels Lucretii, una branca qu'èra patriciana, de la gens Lucretii Tricipitini.

Mejans lo personatge a qui consacra De rerum natura, una autra evidenta font d’informacion, Gai Memmi, identificat a l’aristocrata pretor en 58 abC e propretor de Bitínia en 57 abC, se pòt deduire que seriá incompatible una granda inegalitat sociala entre totes dos, a causa de l’estrecha familiaritat dels tèrmes que s’ientretenon, totjorn respectuoses e amicals fins a arriban al ponch de reclamar son atencion de manièra violenta e l'avertir severament de s'alunhar pas de la doctrina d’Epicur.

La lenga naturala de Lucreci èra lo latin. Pendent lo poèma, se revèla roman: per el la pàtria es Roma e quitament s'èra pas nascut dins l'urbs, segur que i deviá aver viscut pendent longtemps, que se sentiá n'èsser e èra familiaritzat mai qu'amb totes los aspèctes de la vidavidenta de la vila, tanben amb divèrsas personalitats importantas, coma Gai Memmi e Ciceron.

Al veire sa coneissenças prigondas sus la poesia e la filosofia grèga e latina, Lucreci sembla aver recebut una bona educacion e aver viatjat.

Fin finala, Sant Jeroni dins sa Cronica escriu sus la foliá intermitenta del poèta, coma s'aviá ingerit un filtre d'amor, dins los intervals ont auriá escrich son òbra e son suicidi lucid. Al subjècte d'aquela foliá, Ciceron dins la letra ja citada que parla de Lucreci, i faga pas gaire referéncia tampauc a sa trista mòrt; quitament, los autres autors ancians qu'a el fan mencion, coma Ovidi o Virgili, pas un fa referéncia a d'eveniments tan importantas pel poèta. Mai, quand Ovidi dins l’Ars Amatoria afirma que los filtres son causa de baujum, fa pas referéncia a l’exemple de Lucrèci.

Alara, l'istòria del filtre e de la foliá seriá una invencion, una legenda que se creèt en l’epòca de Sant Jeròni, e que se poiriá explicar coma un assag de lo descreditar al vejaire dels crestians, coma venjança per sa defensa de la filosofia epicuriana. Possible es sa mòrt per suicidi, fach qu'es pas estranh per l’epòca e tampauc en contradiccion amb la doctrina del poèta ni amb sa concepcion puslèu pessimista del mond.

Contèxte istoric

La vida de Lucreci se debanèt a una epòca critica de l'istòria romana, de grandas convulsions politicas e socialas: las guèrras civilas de Sulla e Mari, la guèrra sociala, la revòtla dels esclaus, los complòts de Catilina, e tanben la descomposicion de la religion tradicionala nacionala e l'espandiment de nòus corrents coma los cults orientals; fin finala, visquèt a una epòca de transicion amb la lenta falhida de las ancianas institucions, mas, segon Eduard Valentí, aquel fach auriá pas influenciat sa personalitat, que, essent mòrt dins los ans 50 abC, poiriá pas aver previst los eveniments posteriors a l'afondrament de la Republica tampauc coneguèt la crisi de l’an 49 abC. Pasmens, aquela epòca d’insecuritats, favoriguèt benlèu l’espandiment de l’epicureisme en Grècia e Roma.

Òbra

Article principal: De rerum natura

L'unica òbra coneguda de Lucreci es De rerum natura, conservada dins son integralitat e constituís la mòstra mai completa e coerenta coneguda de la filosofia epicuriana. Lucrèci a coma objectiu de realizar la màger e melhora exposicion possibla de la doctrina d'Epicur, dempuèi la fisica atomica. Doncas, s'agís d'un messatge complèxe que vòl transmetre de biais agradiu e simple: mejanç una forma, lo vèrs, que, paradoxalament, rebutava per lo sieu mèstre, Epicur, e lo epicurian mai ortodòxes. Aqueles darrièrs, en efièch, refusavan la poesia a causa de son caractèr metaforic, mas Lucreci n'explica la causida amb la metafòra del remèdi amar que los mainats vòlon pas prene s'es pas mesclat amb de mèl; lo remèdi seriá la doctrina de Epicur, amb tota sa dificultat, e la mèl seriá la forma poetica, que plai als senses.

Alara, o fa mejans d'aquel poèma didactic filosòfic, que dedica a Gai Memmi e compta sièis libres, organizats tematicament del biais seguent:

• Libres I e II: consacrats a la descripcion de las basas ontologicas de la natura, mejans l’atomisme de la fisica epicuriana.
• Libres III e IV: consacrats a l’estudi de l’arma, la psicologia e las sensacions umanas.
• Libres V e VI: consacrats a la natura del mond: las causas e los principis de la cosmologia e los fenomèns meteorologics e epidèmias.

Lucrèci mòstra un interès tan teoric coma practic, que cerca a contribuir a la liberacion de la societat de l'opression e de la paur generada per la religion, utilizant las coneissenças de la rason e de la sciéncia; doncas, vòl ensenhar un biais de viure: mostrar las causas de la natura, quinas que sián las divinitats. Pasmens, tant pel lengatge coma per las coneissenças que demanda la lectura del poèma, s'adreça a un public rafinat, una noblesa noirida d’ellenisme.

Influéncias, modèls e novelums

La primièra manifestacion conservada, indirectament, del genre didactic a Roma es aquela d’Enni: Hedyphagetica, que consistís en un catalòg de peissons e aliments agradables. Es lo principi de poesia didactica mostrant un grand interès  tecnic e practic, influenciada per l’alexandrin grèc amb pauc de tradicion a Roma.

Fòrça autors dobtavan que poiriá èsser considerada un “genre” poetic, qu'i mancava l’element ficcional caracteristic, coma Aristotèl e Plutarc; pasmens se Gorgias, Platon, Oraci o Tacit consideravan coma essent de poesia tot aquò escrich en vèrs, l'iadmission de la poesia didactica contunhèt de presentar de dificultats pendent tota l’antiquitat.

Per contra, posteriorament, Lucreci provoquèt una revolucion dins lo genre didactic latin, prenent coma referéncia de modèls mai ancians que los alexandrins: los poèmas filosofics ionians, qu'utilizavan los filosòfs per divulgar las lors teorias, amb implicacion personala. La diferéncia del cas de Lucrèci es qu'el expausa pas las sieunas teorias, mas que passa aquela d’Epicur amb entosiasme.

Aital, Lucrèci crèa un nòu concèpte poetic, ligat a l’ensenhament d’una ideologia; mas seguís Enni en fòrça aspèctes, que s'encontra fòrça parallelismes lexicals e l’usatge de l’examètre, se situant al mièg camin d'una seguida de perfeccion entre Enni e Virgili. Lo quita Lucrèci reconeis l'importància qu'a Enni dins la sieuna òbra.

Ni lo títol de l’òbra (De rerum natura) ni los subjèctes son pas d'invencions de Lucrèci: lo títol ven sens dobte de l’exemple de l’òbra d’Epicur, Περί φύσεων, (Peri physeon), tanben reprodusit per Empèdocles. E, evidentament, tota la doctrina expausada per Lucreci ven dels epicurians; Lucrèci reconéis explicitament que son merit consistís pas que de metre en vèrses latins l’òbra d’Epicur. Mai, unes aspèctes de la cosmologia de Lucrèci mòstran una estrecha relacion entre la filosofia epicuriana e la pensada presocratica, mai presisament amb Eraclit e Parmènides. Aquel tèma, de per abans, ja foguèt abordat a Roma.

I a tanben vint semblanças manifèstas que mòstran l'influéncia de la traduccion dels Fenomèns d’Arat (sègle III abC), facha per Ciceron, pasmens se foguèron jutjadas coma de simplas coïncidéncias de la part de W. Merril.

Mas Lucreci es puslèu un poèta isolat, que seguís pas la dralha dels contemporanèus en poesia, mas que rebat lo passat, que siá grèc oroman.

Caracteristicas generalas

Lucreci tracta de tèmas complèxes e arids, coma la fisica atomica e la filosofia epicuriana, que se centra en un estil clarificador; se fbasa suls parallelismes entre de fenomèns coneguts de totes e la fisica atomica, per avançar sas argumentacions e lo far mai compresibles als mens dispausats. Per exemple, per explicar que las causas son formadas de la combinason d'un nombre finit de formas atomicas, lo compara amb las letras de l'alfabet. Dins fòrça escasença fa d'analogias per explicar l'univèrs a comptar de l'òme o lo contrari. Mas malgrat l’aspiracion d'un estil clar, a vegada se mòstra fòrça repetitiu, pauc variat, amb de repeticions redaccionalas.

Lo ton de l’òbra es marcat per una granda fòrça poetica, fruch, justament, de la combinason de diferentas muanças. D'un costat, un ton entosiasta e fafogat, que rebat la volontat d'ensenhar a la societat lo biais de viure qu'es per el lo melhor. Aquel ton ven feròç al respècte de la critica de las valors tradicionalas e, subretot, del ròtle de la religion, de las cresenças e supersticions, qu'oprimisson la vida quotidiana de las personas. D'un autre costat, presenta una diversitat de tons segon lo tèma tractat: liric quand evoca las legendas del eròis e dieus, o quand valora Epicur, en d'autres cases satiric, elegiac o quitament melancolic. Pasmens, tot aquò se combina amb una analisi racionala e objectiva e d'arguments rigoroses.

A subjècte de la lenga, Lucrèci mòstra una tecnica rafinada de l’examètre, que lo mena cap a la perfeccion tecnica de Virgili. Que siá sus la precision, la nuança, la claretat, coma sus la lenga son al servici de sa volontat de far comprene de coneissenças. Pasmens, las fòrça repeticions, que sián la formulas de transicions, las fonts e mots, mòstras un cèrt arcaïsme.

Legat

De rerum natura, 1570

La subrevivéncia de Lucrèci se tròba tota ligada, o quitament confonduda, a son òbra unica: De rerum natura, qu'es l'unica òbra e la font mai granda d'informacion sus sa pensada e, per espandiment, sa persona.

D'entre los autors contemporanèus de Lucrèci, se parla pauc de sa persona. Quitament se Ciceron aviá una nauta opinion de l’art de Lucrèci, sonque es conegut per la letra a son fraire. A aquela, cal apondre una mencion de Nepot, vint ans après la mòrt del poèta, que mòstra qu'èra vengut un classic de la literatura.

Tampauc foguèt citat pels autors posteriors, malgrat l'influéncia que poiriá aver agut, subretot dins lo domèni didactic. Per exemple, Virgili reconéis pas gaire l'influéncia, s'identifica en referéncia pas qu'un vèrs e sens ne citar lo nom. Virgili s'encastra dins un domèni diferent, que se poiriá nomenar un segond reviscol del genre, de retorn cap a las originas grègas mas amb un fons clarament politic. Lucrèci foguèt legit per Oraci, que se percèp l'influéncia dins las satiras e lo primièr libre d’epistòlas. Ovidi predich que son poèma serà immortal: "Los vèrses del sublim Lucreci desapareisseràn lo jorn que portarà la fin del mond.".

Mai tard, los autors crestians, eles, l’utilizan per lutar contra la religion pagana. Malgrat l'ostilitat cap a Lucrèci, unas idèas foguèron reculhidas per la sciéncia de l’epòca.

Pendent l’Edat Mejana se’n pèrd practicament la dralha fins a que Poggio Bracciolini ne trapa un manuscrit de De rerum natura al sègle XV. Bracciolini l'envia a Florença e a partir d'aquela copiá derivan las edicions de l'òbra pendent la Renaissença, pendent qu'aquerrís mai importància e influéncia.

Lo vam de l'influéncia de Lucrèci se situa subreto al sègle XVIII: interèssa subretot Goethe e influencia Byron, entre autres escrivans.

Recentament, dins lo camp de la pensada, coma revendicacion de la libertat de pensada, Lucreci se vei coma una estimulacion que desencadenèt lo desvolopament de la sciéncia modèrna.

Bibliografia

• Codoñer, Carmen. Historia De la literatura latina. Madrid: Cátedra, 1997. ISBN 843761533X.
• Gómez Pallarès, Joan. Studiosa Roma. Los géneros literarios En la cultura romana. Bellaterra: Universitat Autonòma de Barcelona, 2003. ISBN 8449023173.

Ligams extèrnes

• De rerum natura in Latin Library
• De rerum natura Volums E-III. A Google Books. Edicion de la Colleccion Bernat Mètge
• De rerum natura (1475-1494), còdex digitalizat a Sòn