Lalibela

Lalibela (Geez : ላሊበላ) es una ciutat monastica situada à 2 630 mètres d'altitud sul penjal sud-oèst dels monts de l'anciana província del Lasta, dins l'actuala region Amhara en Etiopia, a 500 quilomètres de la capitala, Addis-Abeba. Lalibela es lo mai grand site crestian d’Africa. Son vam s'explica per la preséncia d'onze glèisas talhadas pel ròc jos l'òrdre del rei Gebre Meskel Lalibela. Lo site foguèt classificat al patrimònis mondial en 1978. Lo nom de la vila ven del roi Gebre Mesqel Lalibela (1172-1212), canonizat per la Glèisa etiopiana, que foguèt bastir fòrça convents e glèisas, après s'èsser convertit al cristianisme.

Lalibela ላሊበላ
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Geografia fisica
Coordenadas	12° 02′ N, 39° 02′ E
Altituds  · Mejana	2 630 m
Geografia politica
País	Etiopia
Region	Amhara
Zona	Meket (woreda)
Geografia umana
Populacion (?)	20 000 ab.

Vila santa dels crestians ortodòxes d'Etiopia, demora celèbra per sas onze glèisas monolitas medievalas. Son cavadas sota lo nivèl del sol, dins la ròca sus de desenas de mètres de profondor e d’un sol blòt, coma Bete Amanuel, esculptada sus tres nivèls, Bete Abba Libanos, ligada al ròc per la teulissa o Medhane Alem, la mai vasta glèisa monolitica del mond.

Istòria

L'Etiòpia es un dels primièrs país africans a aver cristianizat al sègle IV sota lo reialme d'Axom que fondèt un grand empèri crestian. Mas al sègle VII, l’islamizacion del bacin de la Mar Roja provòca son declin. A la fin del sègl XII, la vila se nomena Roha (Ge'ez : ሮሃ) pendent sa fondacion per una novèla dinastia, la dinastia dels Zagwés, qu'aviá estat causit de far la vila sa demorança e capitala de l'Empèri. Aquesta novèla dinastia es solida e capabla de tornar bastir un reialme crestian poderós. Es una veraia novèla naissença. Los reis Zagwés son venguts al sègle XIII sus aquesta tèrra pagana dins un esperit de conquista per assetar lor poder. Coma lo dich l’arqueològ Marie-Laure Derat : « Los reis Zagwés [volgavan] que sián identificats a l’empèri amomita, conegut per aer estat un reialme crestian poderissim. Quand los Zagwés [arribèron] dins la region de Lalibela, [volguèron] mostrar qu’[èran] una dinastia fòrça religiosa e que lor arribada al poder [anava] engendrar la reneissença del cristianisme », religion que los rèstes anteriors apareisson per exemple en periferia de las glèisas, ont se trapavan un ancian cimentèri, ont son ara installadas d'ostals. Los arqueològs i descobriron las tombas mai ancianas datant del sègle XI. Aquestas tombas èran orientadas cap al nòrd, coma lo fan los pagans de l’epòca. Pasmens, las sepulturas mai tardièras, a partir del sègle XIII, son orientadas cap a l’oèst segon la tradicion crestiana. Los arqueològs ne concluguèron que las populacions que vivián dins aquestes monts isolats avián estat crestianas al sègle XIII pels reis Zagwés, coma lo fabulós Lalibela.

A causa de l'espandiment de l'islam, veniá malaisit pels pelegrins crestian etiopians d'anar a Jerusalèm. Es perque, lo rei Gebre Meskel estimèt qu'èra necessari de far bastir un sanctuari dirèctament dins la vila. Aquesta novèla Jerusalèm auriá tanben son Jordan e son mont Sinai, d'autres noms biblics de luòcs son tanben utilizat.

Construccion de la glèisas

Per verificar se lo rei Lalibela foguèt plan lo comanditari d'aquestas glèisas, Marie-Laure Derat estudièt aquesta de Bete Gebriel-Rufael, ancian bestiment visiblament excavat pels pagans puèi transformat en glèisa. L'arqueològ de dire: « Coma podes lo veire aquí, i a tres finèstras que son traucadas mirant cap a l’èst, per que la lutz del solelh levant dintre dins la capèla e donc es la creacion d'aquestas finèstras que permet la creacion d’una capèla e donc la transformacion en quicòm de crestian. » Que totas las capèlas cretianas devon aver de doberturas a l’èst.

Quand s’agissiá, non pas de transformacion, mas d’una novèla construccion, los obrièrs de l’epòca talhavan pas de gròs blòcs correspondent al volum de la glèisa, qu’escavavan e talhavan enseguida. Al contrari, ils faiçonavan cada detail a mesura de la davalada dins lo ròc. Cavavan e esculptavan l’interior e l’exterior en mèsme temps, levant l'escombre per las finèstras. Totas las òbras foguèron realizadas amb d'aisinas pro simplas coma de picas e martèls. Pas res bastit en nautor mas tot èra cavat. Los obrièrs sortissián del ròcs de pilars regdes amb los capitèls, d'arcas e finèstras decoradas, amb un estil particular.

Preservacion e mesa en valor

Unas glèisas son encara en activitat mas la degradacion del site per l'erosion naturla obliguèt, d'en primièr, a bastir d'abrics empontats e cobèrts de tòlas onduladas. En 2001, l'UNESCO lança un concors per concebre una proteccion mas estetica. Los arquitèctes italians Claudio Baldisserri (cap arquitècte), Lorenzo Sarti e Aldo Aymonino que ganhan lo mercat amb la concepcion de teulats clinats tenguts per de pilars.

Las proteccions son bastidas a partir de 2004. Mas, i a pas acòrdi e las òbras, qualificadas de « faraonicas » per l'antropològ e arquitècte italian Franco La Cecla, aurián produch d'estructuras pereissent de « estacion servici » que menaçarian ara de s'aclapar.

Escavacions arqueologicas

Cartografia del site de Lalibela

Malgrat lo fach que lo site de Lalibela èra reputat impossible d'escavar, d'arqueològs realizan l'esomesa pel primièr còp en 2009. Dempuèi, coabitan amb los pelegrins un mes per an, per contunhar lors recercas.

Avec son equipa, Marie-Laure Derat comecèt per far de mapas del site, per determinar los luòcs ont anavan escavar. Mostrèron tres grands grops de glèisas. Al nòrd, i a la gigantèsca Medhane Alem e cinc autras glèisas. A l’èst, un autre grop de cinc glèisas amb l'esplendida Bete Amanuel. E, isolada a l’oèst, Bete Giyorgis, l’emblèma del site en forma de crotz.

Las glèisas son escavadas dins lo ròc, de tal biais que los nivèls mai recents se trapan en bas del ròc alara que lo naut, al nivèl del sol, correspond al nivèl mai ancian, es a dire lo contrari d'una escavacion arqueologica classica. Es donc una estratigrafia capvirada. Per datar la construccion del site, cal donc escavar la partida mai anciana, es a dire las teulissas de las glèisas. Mas, de pèire, ofrissián pas cap d'indici cronologic. Marie-Laure Derat e son equipa deciguèron d'escavar un pauc mai luènh dins los rèstes de cavament de las glèisas e foguèron mes al jorn una paret de pèiras talhadas datadas al carbòni 14, d'u trocet de carbon vegetal. Tampauc, i a pas cap de documentacion escricha permetent de comprene la metodologia utilizada per escavar las glèisas. En 2012, Antoine Garric, un peirièr testèt diferents tipes d’aisinas e recampèt las marcas que daissèron dins la pèire de Lalibela. Se concluguèt que solas d'aisinas simplissimas foguèron utilizadas, coma de picas e de martèls.

En estudiant las qualitats de la ròca, los arquolgs faguèron una descobèrta: tendre per la talha, aquesta ròca de l'escoriá de basalt se durcís al contacte de l’aire liure. Al contacte de l'aiga, cambia totalament de consisténcia. Quand la ròca es banha, se transforma en fanga. I aviá donc, dins las corts de las glèisa, de flangassas e calguèt far que desaparescan, sortissent l’aiga en subrecavant per encontrat de novèla ròca sana. Es lo fenomèn de la gota d’aiga. Per la simpla casuda d’una gota e sas projeccions, los pilars s'erodèron a la basa. Los obrièrs baissèron lo nivèl de sol un primièr còp per aténher la ròca sana non tocada per l'aiga. Mas l’erosion torava. Après un aclapament, escavèron encara puèi encara, fins a aténher lo sol actual. Aquesta descobèrta permet d’afirmar qu'unas glèisas foguèron retocadas plan mai tard lo règne de Lalibela.

La legenda de Lalibela

Segon la legenda, al sègle XIII, lo rei Lalibela recebèt la mission divina d’edificar detz glèisas d’una sola pèira. Per çò far, recebèt l'ajuda dels ángels qu'ajudèron los obrièrs pendent la jornada e contunhèron pendent la nuèch. Atal lo site nasquèt e recebèt lo nom del rei fondator, Lalibela. Dins una de las glèisas se trapa un altar que pòrta una inscripcion en gueze, la lenga liturgica etiopiana. Es escrich « Àngel Gabrièl, intercedís per ièu e dona-me, en partatge, ton reialme. Per ièu, ton servitor, lo pecaire es fautiu. Lalibela. Amèn. » Es una dedicàcia, una preguièra que lo rei Lalibela adreça a l’arcàngel Gabrièl li dedicant aqueste altar. Dins la mèsma glèisa i a un manuscrit sus que figurava una donacion del rei Lalibela per l’entreténer lo clergat de las glèisas. Es donc a l'encòp lo comanditari e benfactor de totas aquestas glèisas. Faguèt pas que transformar de bastits ancians en glèisas, tanben ne creèt de novèlas, coma per exemple Bete Giyorgis.

Es a Bete-Gologota que se trapa uèi lo tombèl del rei. Darrièr una cortina, la tomba del rei es una reliquia plan gardada. Sol lo prèire responsable d'aquesta glèisa i ten l'accès. Mas unas fotos foguèron presas per un arquitècte de L’UNESCO dins las annadas 1960. S'i vei un jasent representant lo Crist, subremontat d’arcàngels. Lo tombèl de Lalibela es acostat mas es pas visible. Sola una descripcion foguèt descricha al sègle XVI pel Paire Francisco-Alvarez, evocant una cripta escavada dins lo sol e cobèrta d’una pèira. Los pelegrins, e fòrça crestians, venon fins alà per recebre un pauc de posca sagrada de la tomba de Lalibela. Es donada de la man del prèire, qu'es lo sol a poder la distribuir. Aquesta polvera a la vertut de curar los malauts qu'an la fe. Lo rei Lalibela es recenegut coma sant per la Glèisa etiopiana dempuèi la fin del sègle XV. Es la rason que la polvera de sa tomba permet de far des miracles. La dinastia regnanta de l’epòca faguèt que lo culte del rei Lalibela se desvelope e utilize d’un cèrt biais aqueste culte per auçar l’imatge de la reialtat etiopiana en general. Cada annada, de decenas de milièrs de pelegrins venon de tot lo país per onorar sa memòria e celebrar las grandas fèstas crestianas ortodòxas e a vegada de se far enterrar mai près d'aqueste rei legendari.

• 
  Glèisa de Sant Jòrdi a Lalibela.
• 
  Ancian ostal de Lalibela.