Pels articles omonims, vejatz ortodoxia (omonimia).

L'ortodoxia (del grèc ὀρθοδοξία, orthodoxía «opinion dreita»),^[1] es una doctrina o ideologia qu'es sostenguda per la Glèisa Catolica Apostolica Ortodòxa. Se presenta coma lo «cristianisme dins sa plenitud»: se considèra coma la branca dau cristianisme mai fidèla ais originas de la religion crestiana e mai que mai ai Sèt Concilis Ecumenics que se tenguèron de 324 apC a 787 apC, au començament de l'istòria dau cristianisme. Son implantacion es universala, a de seccions importantas dins totei lei partidas dau Mond, pasmens es preponderanta subretot en Euròpa Orientala e au nòrd d'Asia (mai que mai en Grècia, a Chipre, en Macedònia del Nòrd, Bulgaria, Serbia, Montenegro, Romania, Moldàvia, Ucraïna, Bielorussia, Russia e Georgia). Son sèti es lo Patriarcat Ecumenic de Constantinòble, a Istambol.

Un fidèu de la Glèisa Ortodòxa se sòna un ortodòxe o una ortodòxa.

Denominacions

Implantacion de l'ortodoxia: es majoritària dins leis estats en roge e reperesenta mai de 10 % de la populacion dins leis estats en jaune.

De còps la Glèisa Ortodòxa la sònan tanben amb d'autrei noms: Glèisa Crestiana Ortodòxa, Glèisa Ortodòxa Orientala (sa basa istorica es dins l'èst de la Mediterranèa mai es una glèisa d'implantacion universala), Glèisa dei Sèt Concilis, Glèisa Apostolica, Glèisa Crestiana Anciana, Glèisa Ecumenica. Mai son nom pus tradicionau e pus formau es Glèisa Una, Santa, Catolica e Apostolica (aquí cau comprene "Catolica" dins son sens d'origina, çò es "generala, universala") (Ware, p. 307; la formula es contenguda dins lo Crèdo de Nicèa e se pòt utilizar pereu per designar d'autrei glèisas amb d'autrei tradicions qu'emplegan tanben aqueu crèdo dins sa liturgia).

Composicion e esquismas

La Glèisa Ortodòxa s'organizèt au començament, dins l'Empèri Roman, a l'entorn dei patriarcats d'Antiòquia, Jerusalèm, Constantinòble, Alexàndria e Roma, e tanben dei Glèisas que se fondèron directament a sa seguida, en inclusent de maniera non exclusiva lei Glèisas d'Armenia, Georgia, Russia, Etiopia e d'autras, sus la basa dei concilis ecumenics que se succediguèron^[2].

Leis ortodòxes considèran qu'amb leis esquismas successius, l'"ortodoxia" (au sens generau dau mot) coneguèt la sortida:

Dei glèisas adèptas dau nestorianisme (nestorians d'Orient), que regetan lo concili d'Efès de 431
Dei "Glèisas Ortodòxas Ancianas" o "non calcedonianas", adèptas dau miafisisme (o mens exactament "monofisisme") e refusant lo concili de Calcedònia de 451; son ara subretot en Armenia, Egipte, Etiopia, Eritrèa, parcialament en Siria e en Índia.
De la Glèisa Catolica de Roma, dempuei 1054, qu'es adèpta dau catolicisme. Lo Crèdo de Nicèa, basa de l'ortodoxia e simbòl de la fe, foguèt au centre de l'esquisma amb la Glèisa Catolica en 1054 quand aquela d'aquí i introduguèt un element novèu, lo "Filioque" ("e lo fiu" en latin)^[3].
Dei vielhs cresents, un grop minoritari de Russia, separat en 1666-1667.
Tanben cau mençonar d'esquismas pus limitats dins lo temps e ara despareguts, coma l'arrianisme o lo donatisme...

Es de notar que lo protestantisme, e mai venga d'una rompedura amb lo catolicisme au sègle XVI, s'es pas unit amb l'ortodoxia.

Dempuei lo sègle XX, pasmens, lo dialòg ecumenic a permés de raprochaments parciaus deis ortodòxes amb lei miafisitas ("monofisitas"), lei protestants e lei catolics.

Organizacion

Lei subdivisions primàrias de la Glèisa Ortodòxa son administrativas e pas teologicas. Se fan segon de diferéncias geograficas, nacionalas e sovent lingüisticas. La glèisa primitiva construguèt sei jurisdiccions segon leis ancians districtes e país romans: ne derivan una part dei subdivisions actualas.

Patriarcat Ecumenic de Constantinòble

Lo Patriarcat Ecumenic de Constantinòble, a Istambol, es l'organisme centrau de l'organizacion de la fe ortodòxa; es establit dempuei l'Empèri Bizantin. A sa tèsta i a lo patriarca de Constantinòble qu'es lo representant de l'ortodoxia: a l'ora d'ara, es Bartomieu I de Constantinòble. Aqueu d'aquí es lo menaire legau dins un certan nombre de domenis de la Glèisa Ortodòxa, per exemple pòt consagrar leis evesques e establir de monastèris dins d'autrei districtes canonics. Ansin es eu l'evesque dirècte e lo "menaire Espiritau" dau mont Athos.

Pasmens, lo Patriarcat de Constantinòble s'acòrda amb una organizacion "conciliara" e descentralizada dins l'ensems de l'ortodoxia: consistís en divèrsei glèisas nacionalas que partejan una fe, una istòria, una tradicion e una veneracion comunas mai que se govèrnan caduna amb sei concilis e evesques pròpris: es una diferéncia importanta amb l'autoritat centralizada dau Papat dins lo catolicisme (Timothy Ware, p 23)^[4].

Au quatren concili ecumenic de Calcedònia, en 441, leis evesques enoncièron lo canon XXVIII que ditz que l'evesque de la "Nòva Roma", valent a dire lo patriarca de Constantinòble, a lo meteis onor que l'evesque de Roma, lo papa, e qu'es encargat d'ordenar lei metropolitans (menaires dau clergat dins de zonas especificas) de Pònt, Asia, Tràcia e atanben leis evesques barbars^[5] ^[6].

Aquela decision, atribuida a 150 evesques presents au concili, la Glèisa Catolica Romana la contèsta mai fins ara lei Glèisas Ortodòxas mantenon, per definicion, la comunion amb lo Patriarcat Ecumenic de Constantinòble^[7]^[4].

A l'ora d'ara, lo sèti materiau dau Patriarcat Ecumenic se tròba dins l'immens Collègi Grèc Ortodòxe dau Fanar, a Istambol, bastit de 1881 a 1883.

Patriarcats ancians

Au sègle XXI, quatre patriarcats ancians deis originas rèstan intactes (Ware pp. 127, 133 & 134)^[4].

Lo patriarcat of Constantinòble, qu'es tanben lo Patriarcat Ecumenic, sèti generau de l'ortodoxia.
Lo patriarcat d'Alexàndria
Lo patriarcat d'Antiòquia
Lo patriarcat de Jerusalèm

Lo patriarcat de Roma, qu'existís encara tecnicament a travèrs dau papa e de Vatican, es sortit de l'ortodoxia (segon lo ponch de vista ortodòxe) dempuei lo Grand Esquisma de 1054. Se considèra pas eu meteis coma un patriarcat e donc se vei pas coma l'egau deis autrei patriarcats ancians.

Lei regions jurisdiccionalas incluson tanben d'autrei divisions autocefalas e autonòmas. Una glèisa autocefala (autocefal significa «amb sa tèsta pròpria») pòt nommar son evesque (o metropolitan) pròpri e s'autogovèrna. Una glèisa autonòma (autonòm significa «amb sa lei pròpria») receu un metropolitan o evesque qu'es consagrat (e donc nommat) per una autra jurisdiccion mai totun s'autogovèrna en granda part.

Autrei patriarcats

Lo Patriarcat d'Armenia o Glèisa Apostolica Armènia o Glèisa Ortodòxa Armènia. Per esquisma, sortiguèt de la Glèisa Ortodòxa en 506 apC en reaccion còntra lo concili de Calcedònia de 451 apC. Aderís au miafisisme o "monofisisme" (Glèisas Ortodòxas Ancianas).
Lo Patriarcat de Bulgaria. Lo reconeguèron coma autocefal mai d'un còp a causa dei treviraments qu'anientèron o exilièron lei sòcis de la glèisa a d'ocasions divèrsas. L'autocefalia se reconeguèt d'en primier en 927 apC (lei bulgars la declarèron tre 919) e se tornèt crear dos còps, en 1235 e en 1945^[8].
Lo Patriarcat de Georgia o Glèisa Ortodòxa Georgiana. Fasiá partida au començament dau patriarcat d'Antiòquia. Recebèt l'autocefalia dau patriarca d'Antiòquia en 466. Perdèt son estatut autocefal en 1811 quand lo Sinòde Rus l'absorbiguèt (valent a dire: quand Russia envaïguèt Georgia). Lo retrobèt en 1943, autrejat per la Glèisa Ortodòxa Russa e aquò lo Patriarcat Ecumenic o reconeguèt tornarmai en 1989^[9].
Lo Patriarcat de Russia o Glèisa Ortodòxa Russa. Lo Patriarcat Ecumenic li autregèt l'autocefalia en 1589.
Lo Patriarcat de Serbia. Son estatut autocefal data dau mitan dau sègle XIV, lo perdèt puei e lo li restaurèron au mitan dau sègle XVI.
Lo Patriarcat de Romania. E mai se la Glèisa Ortodòxa de Romania a de racinas que remontan au sègle I apC, es ren qu'en 1885 que lo Patriarcat Ecumenic li reconeguèt l'autocefalia.

Glèisas autocefalas e autonòmas sens estatut de patriarcat

La Glèisa de Sinai. Se centra a l'entorn dau monastèri de Santa Catarina, dins la peninsula de Sinai en Egipte. La construccion d'origina èra una capèla qu'indicava lo site que Moïses i aviá rescontrat Dieu, amb lo Boisson Ardent: es Elena, la maire de l'emperaire bizantin Constantin I, que l'aviá facha bastir. Es l'emperaire Justinian I que faguèt construire lo monastèri entre 527 e 565. La Glèisa de Sinai es autonòma e son archevesque es consagrat per lo patriarca de Jerusalèm (Ware. p. 135)^[4].
La Glèisa de Chipre. Es autonòma dempuei lo concili d'Efès de 431^[4].
La Glèisa de Grècia. Lo Patriarcat Ecumenic reconeguèt son autonomia en 1850 (Ware. p. 136)^[4]^[10].
La Glèisa de Polonha. Lo Patriarcat Ecumenic reconeguèt son autonomia en 1924^[11].
La Glèisa d'Albania. Lo Patriarcat Ecumenic reconeguèt son autonomia en 1937^[12].
La Glèisa Ortodòxa dei Tèrras Chècas. Lo Patriarcat Ecumenic reconeguèt son autonomia en 1998^[13].
La Glèisa Ortodòxa d'Eslovaquia. Lo Patriarcat Ecumenic reconeguèt son autonomia en 1998.
La Glèisa Ortodòxa en America. Son nom ancian èra Glèisa Russa Ortodòxa Grèga Catolica en America. Es la Glèisa Ortodòxa Russa que li acordèt l'autocefalia en 1970 mai lo Patriarcat Ecumenic o a pas encara reconegut^[14].
La Glèisa Ortodòxa de Japon. Recebèt son autonomia en 1970 au meteis moment que lo patriarca de Russia autregèt l'autocefalia a la Glèisa Ortodòxa en America. Son primat (evesque) es consagrat per lo patriarcat rus^[15].
La Glèisa de China. Consistís en una mission a Hong Kong, que son metropolitan es nommat per lo Patriarcat Ecumenic.
La Glèisa de Finlàndia. Lo Patriarcat Ecumenic li acordèt l'autonomia en 1923^[16].
La Glèisa Apostolica Ortodòxa Estoniana. Lo Patriarcat Ecumenic li acordèt l'autonomia en 1921 e, après lo periòde d'annexion sovetica, lo li reconeguèt tornar-mai en 1996^[17].
La Glèisa Ortodòxa d'Ucraïna, ligada au patriarcat rus de Moscòu, que li reconeguèt l'autonomia en 1990. Ara i a tres glèisas en Ucraïna:
- La "Glèisa d'Ucraïna-patriarcat de Moscòu", en comunion amb la Glèisa Ortodòxa [ponch de verificar].
- La "Glèisa d'Ucraïna-patriarcat de Kyiiv", qu'es pas en comunion amb lo corrent principau dei glèisas ortodòxas [ponch de verificar].
- La "Glèisa Autocefala Ortodòxa Ucraïniana", qu'es pas en comunion amb lo corrent principau dei glèisas ortodòxas [ponch de verificar].