Gàllia cisalpina
La Gàllia cisalpina (Latin: Gallia Cisalpina, Gallia Transpadana, Gallia Citerior, Provincia ariminum o Gallia togata) es la partida de la Gàllia que cobrissiá l'Itàlia del Nòrd. Èra atal nomenada pels Romans a causa de sa posicion en dejós dels Alps (per opposicion a la Gàllia transalpina, s'espandissent al delà).
Terminologia
modificarGallia cisalpina es utilizat per Juli Cesar dins sos Comentaris sus la Guèrra de las Gàllias[1]; Gallia citeror, l'es per Ciceron dins son discors sus las províncias consularas[2] e tanben per Sueton dins sa Vida dels dotze Cesars[3].
Localizacion
modificar
Lo territòri de la Gàllia Cispadana cobrissiá aproximativament los actuals territòris seguents:
Lo territòri de la Gàllia Transpadana Etrabon, "Geografia", Libre V, 1, 4 cobrissiá aproximativament los actuals territòris seguents:
Sas limitas topograficas essent:
Estatut
modificarLa val de Pò foguèt romana dempuèi la fin del sègle III Abc, mas foguèt sonque en -81 que la província de Gàllia cisalpina foguèt creada[4].
La Gàllia cisalpina èra administrada per un propretor. Èra governada dempuèiMutina (uèi Modena). La província es annexiada a l'Itàlia vèrs -42/43 jol segond triumvirat. Los poètas Virgili e Catul e tanben l'istorian Tit Livi èèran natius d'aquela província.
Istòria
modificarExpandiment celtic dels sègle IV e III AbC
modificar
Alara que lo Mond cèlta aparéis globalament estable a la mitats del millènari I AbC, los sègles IV e III AbC veson d'importants grops cèltas far moviment cap a la val Padana, la Panònia, lo bacin dels Carpats, los Balcans e la Grèce puèi l'Asia Minora[5],[6].
Al començament del sègle IV AbC se produch l'invasion celticq en Itàlia, demorada celèbra a causa de la victòria emportada en -387 suls Romans a l'eissida de la batalha de l'Allia e de l'episòdi de Las aucas del Capitòli seguit del celèbre « Vae victis » lançat per Brennos als vencuts. De grops migrants de Senones, Bois, Lingons[note 1] e Cenomans s'establisson en fòrça en Itàlia del Nòrd. A costat dels Insubres e Taurins, autres pòbles celtics ja establits, constituisson la Gàllia transpadana[7].
Al meteis temps se debana l'Invasion celtica en Panònia, primièra estapa d'un espandiment mai vast cap al Bacin dels Carpats que testimònian fòrça tombas descobèrtas sul territòris de l'actuala Ongria. Vèrs -279, la Granda expedicion commandada pel Segond Brennos penètra en Tessàlia, fòrça lo Pas dels Termopils e marcha sus Dèlfes. L'un dels grops cèltas partits envasir la Grècia s'installa al retorn del confluent de la Sava e del Danubi per far nàicer los Escordics. D'autres grops s'establisson en Tràcia per i fondar le Reialme de Tilis. Un darrièr grop passa al servici de Nicomedes I, rei de Bitínia, qui l'installa en Anatolia ont fonda le Reialme galat,[8].
Conquista romana
modificarComençament del sègle III AbC.
modificar
La Tresena guèrra samnita vei la desfacha de la coalicion constituida pels Senones, Samnitas, Etruscs e Ombrians devant los Romans a la Batalha de Sentinum en -295. Malgrat aquela desfacha a que son associats los Senones, los Cèltas de Gàllia cisalpina capitan a conténer los Romans al prètz de las batalha d'Arretium en -284 e del Lac Vadimon en -283[9].
Fin del sègle III AbC.
modificarAmb sa victòria de Primièra Guèrra Punica, Roma es liura de contunhar la conquista del territòri dels Senones. Per o far, conclutz de tractats d'alliança amb los Venèts e los Cenomans[10]. Malgrat lor pugnacitat, los Senones devon se retirar d'Etrúria e se replegar sus la val Padana en -232. Ongan, lo Senat roman, sus proposicion de Flaminin, vòta una lei sul partatge de las tèrras d'aqueles darrièrs. En -226, los Bois e ls Insubres obtenon lo renfòrt dels Gesats. Roma fa alara aplicar los tractats conclusits amb los Venèts e los Cenomans que lèvan una armada d'unes 20 000 òmes per s'opausarr als Insubres. En -225, aqueles darrièrs empòrtant la Batalha de Faesulae. Pendent la retirada, son desfach per una segonda armada romana au Cap Telamon[11]. En -224, las legions romanas investisson lo territòri dels Bois que capitulan. En -223/-222, los Insubres son desfach a la bataille de Clastidium. En -222, Publi Cornèli Escipion e Marc Claudi Marcèl prenon Mediolanum, après aver tuat lo cap dels Gesats Viridomar, e se rendon los Insubres.
.jpg)
Malgrat aquel succès militars, la Republica romana sometèt pas totalament la Cisalpina. Pendent la segonda guèrra punica, los Cèltas cisalpins se ligan a Cartage, levat los Taurins s'essent oposats al passatge de las tropas d'Annibal sus lor territòri. La resisténcia cèlta s'afirma als costats dels cartagineses, coma a la Batalha du lac Trasimèna vesent entre autre los Cònsol roman Cai Flaminin Nepos tuat pel cavalièr insubre Ducarios.
Sègle II AbC
modificar
L'ieissida de la segonda guèrra punica qu'aviá as estat favorabla a la Cisalpina gallesa, los Romans desfan de nòu los Cèltas a Bedriacum en -200, batalha a l'eissida de que los sols Bois e Insubres opausan una resisténcia. Après la reddicion d'aqueles darrièrs a Mutina en -194, los Bois resistisson fàcia a Roma fins a -191. Alara, la Gàllia cisalpina cai jos la dependéncia de la Republica romana[12].
Romanizacion
modificarLa primièra forma de romanizacion de la província es la creacion de Via Flaminia en 220 AbC pl censor Flaminin. Aquela via, ligan Roma a l'Adriatica, correspond a l'itinerari qu'aviá estat seguida per la legions romanas al començament del sègle III per se dirigir dempuèi Ómbria cap al territòri dels Senones[13]. Las primièras ciutats de Drech latin fondadas en Cisalpina son Plasença e Cremona en -219.
En -73, Espartac desfach la legion de Gai Cassi Longin sul territòri de Cisalpina, que ven en -81 la Provincia ariminum administrada per un propretor. Vers -42, es integrada a l'Itàlia romana[14],[15].
Annèxes
modificarReferéncias
modificar- ↑ {{{títol}}}., VI, 1
- ↑ {{{títol}}}., 36
- ↑ {{{títol}}}., 30, 1
- ↑ Tit Livi, Istòria romana, XXXIV, XXXV, XXXVI
- ↑ Venceslas Kruta & Paul-Marie Duval, Les Mouvements celtiques du Ve au Ier siècle avant notre ère, CNRS / 1978
- ↑ Henri Hubert, Les Celtes et l'expansion celtique jusqu'à l'époque de La Tène, Albin Michel à Paris (collection « Évolution de l'humanité ») / 1989 ISBN: 2226000771
- ↑ Henri Hubert, « L'expansion des Celtes à l'époque de la Tène / Les Celtes en Italie », Les Celtes depuis l'époque de la Tène et la Civilisation celtique, La Renaissance du Livre à Paris, 1933 lire en ligne
- ↑ Venceslas Kruta & Paul-Marie Duval, Les mouvements celtiques du Modèl:Sp- avant notre ère, CNRS / 1978
- ↑ J.-H.-C.Williams, Romans and Gauls in Republican Italy, 2001, Oxford classical monographs ISBN 0-19-815300-7 lire en ligne
- ↑ André Piganiol, La conquête romaine, p. .
- ↑ André Piganiol, La conquête romaine, p. .
- ↑ Venceslas Kruta, Les Celtes en Italie, Mondadori à Milan / 1999
- ↑ André Piganiol, La conquête romaine, p. .
- ↑ Elena Percivaldi, Les Celtes, une civilisation européenne, Giunti à Florence / 2003
- ↑ C. Peyre, La Cisalpine-gauloise du IIIen au sègle i s. av.
Nòtas
modificarBibliografia
modificar. Stéphane Bourdin, Les peuples de l'Italie préromaine. Identités, territoires et relations inter-ethniques en Italie centrale et septentrionale (Modèl:VIIIe-sègle i s. av. J.-C.), Rome, BEFAR 350, 2012.