Enèas

Enèas o Eneàs (en grèc ancian Αἰνείας / Aineías, en latin Aeneas significant « coivrat » (derivat del mot Aeris designant lo coire), filh del mortal Anquises e de la divesa Afrodita (Vènus), es un dels eròi de la guèrra de Tròia. Es cantat per Virgili dins l’Eneïda, que n'es lo personatge central.

Enèas portant Anquises, enocoè de figuras negras, v. 520-510 AbC., lovre (F 118)

Paire d'Ascani (o Iul), es lo fondator mitic de Lavinium a l'origina de Roma, puèi de sa Monarquia.

Sas originas

Ascendéncia mitica d'Enèu

Anquises èra de la parentat de la familha reiala de Tròia. Èra d'una branca eissida d'Assaracos, filh de Tros (que balhèt son nom a Tròia) e fraire d'Ilos (fondator mitic de Tròia, vila tanben coneguda jol nom d'Ilion).

Alara qu'Anquises gardava los seus tropèls sul Mont Ida, près de Tròia, Afrodita l'encontrèt e s'enamorèt, tocada per sa beutat. S'uniguèt a ela e li donèt un filh, Enèas.

Afrodita ordona a Anquises de revelar jamai lor union. Per l'aver fa un ser d'embriaguesa, lo castiguèt Zèus, folzejat demorèt garrèl (o cèc segon las versions) fins a sa mòrt.

La guèrra de Tròia

Causasada pel raubament d'Elena, esposa del rei d'Esparta, Menelas, la guèrra de Tròia fa s'afontar d'illustres d'eròis troians, coma Ector, e grècs coma Ajax lo grand, Aquiles o encara lo celèbre Ulisses, filh de Laèrta e rei d'Itaca.

Enèas i participa: foguèt gravament ferrit per Diomedes, mas sa maire Afrodita lo salva. Ela tanben foguèt ferrida per Diomedes e fugiguèt sul Mont Olimp. Apollon amaguèt Enèas dins un nivol e lo transpòrta a Pergama ont Artèmis lo sonha. De retorn al combat, Enèas se mòstra coma un guerrièr dels melhors troians, Tua entre autres Orsiloc e Creton, Afare, Jas e Medon. Al punt d'èsser ferrit per Aquiles, encara un còp foguèt salvat per un dieu, Poséidon. A la mòrt d'Ector, venguèt lo principal empara dels Troians. Al moment del sèti de Tròia, Enèas fugiguèt portant son paire, Anquises, acompanhat de son filh Ascani (o Iul).

Eneïda

Denièr batuda jos Juli Cesar celebrant lo mite d'Enèu e d'Anquises.Descripcion envèrs : Enèas nud caminat cap esquèrra, tenent en la man drecha lo palladium e portant, sus l'espatla, son paire Anquises.

Enèas fugissent  Tròia, portant son paire Anquises. Estatua de Pierre Lepautre, commençada en 1697 e acabada en 1716, Love, París

Vènus abandona Enèas sus las ribas de Libia, per Tiepolo (1757)

L'Éneïda es lo pèma mai long de l'antiquitat latina, l'escriguèt Virgilli. Aquel poèma es inacabat car Virgili morriguèt abas d'aver podut l'acabar. Es divisat en doas grandas partidas. conta l'istòria d’Enèu, un semidieu, filh d'Afrodita (Vènus en latin). Vaquí lo resumit de l'Eneïda:

Quand Tròia tomba dins la mans dels Aquèus mercé a la celèbra engana  d'Ulisses, Enèas fugís amb sos amics Misen, Achates, Sergèst, Gias e Acmon, lo mètge Iapix, la noiriça Caieta, son paire Anquises, sa femna Creusa (que deguèt ailàs abandonar coma l'ordonan los dieus e Afrodita subretot, o que se perdèt, segon las diferentas tradicions) e son filh Ascani, tanben nomenat Iul (Iul seriá puslèu lo filh qu'aguèt amb la filha del rei del Latium d'Itàlia, Ascani qu'aguèt pas de filh, Iul es l'aujòl dels patricians romans), los Lars e las Penatas e tanben Mimas per fondar segon los vòts dels Dieus la novèla Tròia en Esperia (l'actuala Itàlia).

Partits del pòrt d'Antandros, arribèron a Cartage ont la reina Didon s'enamora d'Enèu. Pasmens s'anèt sus l'òrdre d'Ermès, çò que provòca lo suicidi de la reina. Alara Enèas davala dins los Infèrns a Cumas per parlar a son paire Anquises, lo fantasma de Didon refusa de li perdonar. Las imprecacions que formula Didon, a la partença d'Enèu, prefiguran l'arribada d'Annibal e de las guèrras Punicas.

Près de las còstas de Basilicata, un dels òmes d'Enèu, Palinur, s'endormiguèt e cai dins l'aiga. Nada fins a  la plaja, mas fuguèt tuat pels Lucanians. Lo mont Palinuro coma lo vilatge de Palinuro son nommenats se remembrant lo personatge. En Sicília, Enèas fuguèt aculhit per Acestes e reculhiguèt un dels marins de l'Odissèa d'Ulisses, Aquemenides.

A son arribada en Itàlia, la pichona tropa faguèt la guèrra contra la vila de Falerii.

Latinus, lo rei dels Latins, aculhiguèt Enèas e los companhs, e lor permetèt de s'installar dins lo Latium. Alara que sa filha Lavinia èra promena à Turnus, rei de Rutulia, Latinus volgava la maridar a Enèas. A la demanda insistenta d'Èra (Junon), Turnus declara la guèrra a Enèas mas la perdèt: lo rei dels Rutuls fuguèt tuat. Ascani, lo filh d'Enèu que l'autor roman Virgili nomenava Iule, fondèt alara Alba Longa que ne venguèt rei.

Enèas e Lavinia aguèron un filh, Silvi. Aculhiguèron la sòrra de Didon, Anna Perenna que se suicida al aprener la jelosiá de Lavinia. Enèas fonda fin finala la vila de Lavinium en onor de sa femna Lavinia e venguèt lo dieu Indiges après sa mòrt.

Segon lo recit de Virgili, Romul e Rème serián los descendents d'Enèu per lor maire Rea Silvia, e filh del dieu de la guèrra Mart.

La familha dels Julii (la gens Julia en latin) de Roma traça son origina genealogica dempuèi Iul, filh d'Enèu. Lo membre de la familha mai celèbre èra Juli Cesar (Caius Julius Caesar). Los Romans consideravan Enèas coma lo paire fondator de lor civilizacion.

Fonts

• Apollodòr, Bibliotèca en linha (III, 12, 2), Epitome en lina (III, 32 ; IV, 2 ; V, 21)
• Esiòde, Teogonia en lina (v. 1008)
• Omèr, Iliada en lina (II, 819-21 ; V, 217-575 ; XIII, 455-544 ; XX, 75-352)
• Ovidi, Eroïdas en linha (VII), Metamorfòsis en linha (XIV, 581-608)
• Pausanias, Descripcion de la Grècia en linha (III, 22, 10)
• Estrabon, Geografia en linha (V, 3, 2)
• Virgili, Eneïda en linha (passim)

Vejatz tanben

Bibliografia

• Jacques Perret, Les Origines de la légende troyenne de Rome, 281-31 (« Collection d'études anciennes »), Paris, Les Belles Lettres, 1942, XXX-678 p.
• (en) G. K. Galinsky (en), Aeneas, Sicily, and Rome (« Princeton Monographs in Art and Archaeology »), Princeton, Princeton University Press, 1969, XXVI-278 p., 88 pl. (2^en éd., 1971).
• (it) Enea nel Lazio. Archeologia e Mito, Rome, 1981, 273 p.
• Geneviève Dury-Moyaers, Énée et Lavinium. À propos des découvertes archéologiques récentes (coll. Latomus, 174), Bruxelles, 1981, 252 p.
• (it) Ferdinando Castagnoli, « La leggenda di Enea nel Lazio », StudRom, 30, 1982, p. 1-15.

Articles connèxes

• Eneïda

Ligams extèrnes

• La Marche initiatique d'Énée dans les Enfers, par Paul-Augustin Deproost ;
• L'Énéide et la tradition prévirgilienne. Quelques spécificités de l'Énéide par rapport à la légende d'Énée antérieure à Virgile, par Jacques Poucet.